Στην σύγχρονη ψηφιακή εποχή η τεχνολογία έχει μπει βαθιά στην ͏καθημερινότητά μας επηρεάζοντας κάθε πλευρά͏ της ζωής μας. Τα παιδιά ειδικά, εκτίθενται στο ψηφιακό περιβάλλον από μικρή ηλικία. Το διαδίκτυο προσφέρει πολλές ευκαιρίες για μάθηση και ανάπτυξη, αλλά επίσης εμπεριέχει σημαντικούς κινδύνους για την ασφάλεια͏ των παιδιών.

Γι’͏αυτό η εκπαίδευση στην ͏κυβερνοασφάλεια πρέπει να αποτελέσει ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ͏παιδείας σε μία σύγχρονη Κυπριακή Δημοκρατία, με στόχο να διαμορφώσει ψηφιακά υπεύθυνους πολίτες. Είναι σημαντικό να ενημερώνονται και να επιμορφώνονται τα παιδιά, οι ͏νέοι, οι γονείς και οι δάσκαλοι ώστε να αναπτύξουν τις δεξιότητες που θα τους επιτρέπουν να διακρίνουν τους πιθανούς κινδύνους και να αναγνωρίσουν τις συνέπειες των πράξεων τους στο διαδίκτυο [6].

Οι Κίνδυνοι και οι Προκλήσεις

Η ενσωμάτωση της κυβερνοασφάλειας στο εκπαιδευτικό σύστημα είναι υψίστης σημασίας για πολλούς λόγους. Καταρχάς, τα παιδιά ήδη είναι εκτεθειμένα και αντιμετωπίζουν πολλαπλούς κινδύνους στο διαδίκτυο. Οι κυβερνοεπιθέσεις εξελίσσονται, αυξάνοντας τον κίνδυνο για τα παιδιά και τους νέους να πέσουν θύματα κλοπής της ταυτότητας τους, διαδικτυακού εκφοβισμού, phishing και κακόβουλου λογισμικού [1].

Απειλές που λαμβάνουν χώρα στον κυβερνοχώρο, μπορούν να επηρεάσουν την προσωπική και ακαδημαϊκή ζωή των νέων. Ως ένας εκ των σημαντικότερων απειλών, ο διαδικτυακός εκφοβισμός (cyberbullying) μπορεί να προκαλέσει σοβαρή συναισθηματική δυσφορία, απομόνωση, ακόμη και σε ακραίες περιπτώσεις αυτοτραυματισμό ή και αυτοκτονία [1]. Επιπρόσθετα, οι νεαροί χρήστες μπορεί να δώσουν άθελά τους ευαίσθητες πληροφορίες σε κακόβουλες ιστοσελίδες ή να μολυνθούν από ιούς και κακόβουλα λογισμικά, εκθέτοντας ανεπανόρθωτα τα προσωπικά τους δεδομένα [1].

Οι πλείστοι νέοι δεν ελέγχουν την εγκυρότητα των πληροφοριών που διαβάζουν στο διαδίκτυο. Αποτέλεσμα η διάδοση των ψευδών πληροφοριών να οδηγήσει σε παρανοήσεις και λανθασμένες αποφάσεις [1].

Επαφές με αγνώστους μέσω διαδικτύου ή online games μπορεί να είναι επικίνδυνες, καθώς κακόβουλοι χρήστες αποκρύπτουν την ταυτότητά τους με σκοπό την εξαπάτηση ή την εκμετάλλευση νεαρών ατόμων [1]. Ο ανώνυμος χαρακτήρας του διαδικτύου επιτρέπει την προσέγγιση παιδιών για παρενόχληση ή εκμετάλλευση, μέσω αποπλάνησης και σεξουαλικής παρενόχλησης [1, 4].

Ακόμη ένας σημαντικός κίνδυνος είναι ο εθισμός στο διαδίκτυο, που μπορεί να επηρεάσει την ψυχολογική και σωματική υγεία των παιδιών. Η υπερβολική χρήση του διαδικτύου μπορεί να αποξενώσει τα παιδιά και να μειώσει την αλληλεπίδραση με την οικογένεια και τους φίλους [1, 4]. Επιπλέον, η έκθεση σε ακατάλληλο περιεχόμενο που προωθεί βία, πορνογραφία, ρατσισμό και άλλες ανάρμοστες συμπεριφορές είναι διαθέσιμη και πρόσβαση ακόμη και από νεαρούς χρήστες. Σε αυτές τις ηλικίες, επηρεάζονται εύκολα από αυτού του είδους περιεχόμενο. [1].

Εκπαίδευση για την Ανάπτυξη Δεξιοτήτων και Προετοιμασία για το Μέλλον

Η εκπαίδευση παρέχει τα εργαλεία για την αναγνώριση και την αντιμετώπιση αυτών των απειλών [6], ενισχύεται η υπευθυνότητα στη χρήση του διαδικτύου, η ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων, κριτικής σκέψης και του ψηφιακού γραμματισμού.

Παράλληλα αυξάνει την ευαισθητοποίηση των μαθητών σε σχέση με τους κινδύνους στον κυβερνοχώρο. Τους δίνεται ένα ικανοποιητικό επίπεδο γνώσεων για τις πιθανές απειλές από τις οποίες πρέπει να προφυλάσσονται [6] κατανοώντας τις ηθικές και κοινωνικές συνέπειες που απορρέουν από τις ψηφιακές τους ενέργειες [6]. Σημαντική συνεισφορά της εκπαίδευσης, είναι η ενίσχυση της ψηφιακής παιδείας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και επικοινωνίας, συμβάλλοντας στη μείωση των περιστατικών κυβερνοεγκλήματος, διαδικτυακού εκφοβισμού και στην ευρύτερη ανάπτυξη ευημερίας της κοινωνίας [1, 6]. Είναι σημαντικό ο κάθε νέος να διαθέτει γνώσεις για τις δυνατότητες, τις προκλήσεις του διαδικτύου και τους τρόπους αντιμετώπισής τους [6].  

Ως κίνητρο, είναι σωστό να σημειωθεί, ότι η ζήτηση για επαγγελματίες στον τομέα της κυβερνοασφάλειας αυξάνεται ραγδαία, καθιστώντας την εκπαίδευση σε αυτόν τον τομέα ένα σημαντικό εφόδιο για το μέλλον των μαθητών [1].  Ακόμη, η εκπαίδευση σε συναφής κλάδους που αφορούν αναδυόμενες τεχνολογίες, όπως η τεχνητή νοημοσύνη (AI), η μηχανική μάθηση (ML) και η ανάλυση δεδομένων (data analytics) μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές να αναπτύξουν πολύτιμες δεξιότητες, δημιουργώντας προοπτικές για μια επιτυχημένη και ανταγωνιστική καριέρα [1, 5, 6].

Εκπαιδευτικές Δραστηριότητες και Στρατηγική

Η διδακτική της κυβερνοασφάλειας πρέπει να ενταχθεί σε όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης του Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας (ΥΠΑΝ), από το δημοτικό έως το λύκειο συμπεριλαμβάνοντας όλα τα μαθήματα που σχετίζονται με τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών και της πληροφορικής [2, 6]. Προς τον σκοπό αυτό, πρέπει να ενισχυθεί και να επιταχυνθεί η ανάπτυξη εξειδικευμένων προγραμμάτων εκμάθησης στα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Τα μαθήματα πληροφορικής μπορούν να διδάσκουν, πολιτικές ασφάλειας υπολογιστικών συστημάτων, αναγνώριση phishing email, ασφάλεια στα δίκτυα, τον προγραμματισμό ασφαλούς λογισμικού και την ηθική του hacking, ενώ τα μαθήματα κοινωνικών επιστημών μπορούν να εξετάζουν τον κοινωνικό αντίκτυπο των κυβερνοαπειλών και τη σημασία της προστασίας της ιδιωτικότητας [1]. Εξίσου σημαντική και ενίσχυση σχετικών προγραμμάτων στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων σε θέματα κυβερνοασφάλειας [6].

Η διοργάνωση διαδραστικών εργαστηρίων, επιτραπέζιων ασκήσεων και σεμιναρίων από ειδικούς στην κυβερνοασφάλεια επικροτείται, γιατί ενισχύει την πρακτική εξάσκηση των μαθητών, ενώ η χρήση εκπαιδευτικών παιχνιδιών και προσομοιώσεων ρεαλιστικών συνθηκών, καθιστά τη μάθηση ευχάριστη ουσιαστική και ενδιαφέρουσα [1, 3]. Επιπρόσθετα, η χρήση διαδραστικών εργαλείων και διαδικτυακών πλατφορμών κάνει τη μάθηση πιο αποτελεσματική. Υπάρχουν πολλές διαθέσιμες διαδικτυακές πλατφόρμες που προσφέρουν διαδραστικά μαθήματα, παιχνίδια και σεμινάρια, προσαρμοσμένα σε διαφορετικές ηλικιακές ομάδες [1].

Στοχευμένα σεμινάρια για δημόσιους υπαλλήλους (συμπεριλαμβανομένων και των εκπαιδευτικών), χρήστες κυβερνητικών συστημάτων πληροφοριών, καθώς και η προώθηση της ανάπτυξης “κουλτούρας ασφάλειας” σε κυβερνητικά τμήματα, υπηρεσίες και ιδιωτικές επιχειρήσεις είναι επίσης σημαντική [6].

Γονείς και των Εκπαιδευτικοί

Καταρχήν, οι γονείς διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διασφάλιση της διαδικτυακής ασφάλειας των παιδιών τους [1, 6]. Πρέπει να ενημερώνονται για τους κινδύνους στο διαδίκτυο και να συζητούν με τα παιδιά τους για την ασφαλή χρήση του [1, 6]. Η ανοιχτή επικοινωνία μεταξύ γονέων και παιδιών είναι κρίσιμη, καθώς αφήνει να γίνουν συζητήσεις για πιθανούς διαδικτυακούς κινδύνους και τη σημασία της προστασίας της ιδιωτικότητας [1, 6]. Η ενεργός συμμετοχή των γονιών στην εκπαίδευση των παιδιών τους για την κυβερνοασφάλεια ενισχύει σημαντικά τα μαθήματα που διδάσκονται στο σχολείο [1]. Η χρήση εργαλείων γονικού ελέγχου, ο διάλογος, η ισορροπημένη προσέγγιση στα λεπτά αυτά θέματα και η δημιουργία οικογενειακών κανόνων χρήσης του διαδικτύου είναι πολύτιμες [1].

Επίσης, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση των μαθητών στην πρόληψη των κινδύνων [2]. Πρέπει να λαμβάνουν κατάλληλη επιμόρφωση για θέματα κυβερνοασφάλειας, για να είναι σε θέση να χρησιμοποιούν καινοτόμες μεθόδους διδασκαλίας με στόχο να μεταδώσουν τις γνώσεις τους στους μαθητές [5, 6]. Η ενσωμάτωση σχετικών πιστοποιήσεων και πείρας σε σχέδια υπηρεσίας του δημόσιου τομέα, που έχουν σχέση με την κυβερνοασφάλεια και η διασφάλιση προοπτικών ανέλιξης στο προσωπικό του δημόσιου τομέα που εξειδικεύεται στα θέματα κυβερνοασφάλειας θα συμβάλει σημαντικά στον στόχο [6].

Τέλος, πρέπει να δωθεί προτεραιότητα στην προώθηση των σχολικών προγραμμάτων που ευαισθητοποιούν, ενθαρρύνουν το ενδιαφέρον των μαθητών στα θέματα κυβερνοασφάλειας και να τους ενημερώνουν για τις ευκαιρίες σταδιοδρομίας στον κλάδο [6].

Συμπεράσματα

Η εκπαίδευση στην ασφάλεια του κυβερνοχώρου αποτελεί σημαντικό πυλώνα για την προστασία των παιδιών μας και κατ’ επέκταση της κοινωνίας, στον ψηφιακό κόσμο. Η ενσωμάτωσή της σε όλα τα εκπαιδευτικά επίπεδα, από το δημοτικό έως την τριτοβάθμια εκπαίδευση, είναι κρίσιμη για τη δημιουργία μιας γενιάς ψηφιακά μορφωμένων και υπεύθυνων πολιτών. Επιπλέον, η εκπαίδευση στην κυβερνοασφάλεια προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες σταδιοδρομίας.

Στόχος, η ανάπτυξη κριτικής σκέψης, ψηφιακών δεξιοτήτων και ηθικής συνείδησης. Επιτακτική, η συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικών, γονέων, ειδικών και κυβερνητικών φορέων για την αποτελεσματική εφαρμογή της εκπαίδευσης.

Η υπεύθυνη χρήση της τεχνολογίας πρέπει να αποτελεί κοινή αξία της κυπριακής νεολαίας, γιατί είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση των σύγχρονων ψηφιακών προκλήσεων.

Πηγές

[1] Α. Κωνσταντινίδης, “Οι κύριες απειλές στο διαδίκτυο για παιδιά και γονείς,” Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 06 Σεπτεμβρίου 2024. [Online]. Available: https://www.kathimerini.com.cy/gr/geek/geek-nea/thorakizontas-toys-neoys-ston-psifiako-kosmo-kybernoasfaleia-apo-to-sxoleio

[2] Έρευνα — Διδασκαλία της κυβερνοασφάλειας στα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (2024) [https://digital-strategy.ec.europa.eu/el/news/survey-teaching-cybersecurity-high-schools]

[3] Π. Παύλου, “Αξιοποίηση επιτραπέζιων ασκήσεων για την εκπαίδευση στην κυβερνοασφάλεια,” Μεταπτυχιακή διατριβή, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, 2023. [Online]. Available: https://kypseli.ouc.ac.cy/handle/11128/5763?show=full

[4] Κίνδυνοι Διαδικτύου-Internet Safety – Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, [Online]. Available: https://internetsafety.pi.ac.cy/kids/kids-danger/

[5] Α. Χριστοφή, “Η διδασκαλία της κυβερνοασφάλειας στη Μέση Τεχνική Εκπαίδευση,” Μεταπτυχιακή διατριβή, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, 2022. [Online]. Available: https://kypseli.ouc.ac.cy/handle/11128/5483?locale-attribute=el

[6] Εθνική Στρατηγική Κυβερνοασφάλειας, “Ασφάλεια Δικτύων και Πληροφοριών και Προστασία Κρίσιμων Υποδομών Πληροφοριών,” Κυπριακή Δημοκρατία, 2020. [Online]. Available: https://internetsafety.pi.ac.cy/national-strategy/