Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ευρώπη σε μεγάλο βαθμό ζούσε και πορευόταν κάτω από την ομπρέλα των ΗΠΑ. Είτε αυτό αφορούσε το οικονομικό κομμάτι, είτε το πολιτικό, είτε και το στρατιωτικό.
Ενδεικτικό της επιρροής που ακόμα και σήμερα έχουν οι ΗΠΑ στην Ευρώπη, είναι το ότι σχεδόν 100.000 Αμερικανοί στρατιώτες σταθμεύουν στην Ευρώπη, εκ των οποίων λίγο περισσότεροι από 65.000 είναι μόνιμοι. Από αυτούς, σχεδόν 35.000 βρίσκονται στη Γερμανία, σύμφωνα με στοιχεία του αμερικανικού Υπουργείου Άμυνας (DoD), ενώ υπάρχουν και περίπου 40 στρατιωτικές βάσεις σε ολόκληρη τη γηραιά ήπειρο.
Όσον αφορά στο οικονομικό κομμάτι, το 2023 οι εξαγωγές αγαθών όλων των χωρών της ΕΕ, μαζί, προς τις ΗΠΑ έφτασαν τα 503,8 δισεκ. δολάρια, και οι εισαγωγές τους τα 347,1 δισεκ., σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat. Διαπιστώνεται εμπορικό πλεόνασμα περίπου 157 δισεκ. ευρώ υπέρ των «27».
Συνολικά, οι «27» πωλούν περισσότερα προϊόντα στις ΗΠΑ απ’ όσα εισάγουν, σε όλους τους τομείς, εκτός από αυτούς των πρώτων υλών και των υδρογονανθράκων. Ξεπερνώντας τη Βρετανία και την Κίνα, οι ΗΠΑ είναι, έτσι, μακράν, ο μεγαλύτερος πελάτης της ΕΕ για τα αγαθά: Το 20% των εξαγωγών της Ένωσης προοριζόταν για τις ΗΠΑ το 2023, καταγράφοντας αύξηση 6 μονάδων σε σύγκριση με το 2013.
Όσον αφορά τώρα στις εισαγωγές στην ΕΕ, οι ΗΠΑ έρχονται δεύτερες, πίσω από την Κίνα. Συγκεκριμένα, περίπου το 14% των εισαγωγών στην Ένωση προέρχεται από τις ΗΠΑ, και, σύμφωνα με τη Eurostat, στα τρία τέταρτα αυτών των εισαγόμενων προϊόντων δεν επιβάλλονταν δασμοί το 2023. Σε αντίθεση με τα αγαθά, πάντως, η ζυγαριά κλίνει ξεκάθαρα υπέρ των ΗΠΑ σε ό,τι αφορά στις υπηρεσίες. Ο δείκτης αυτός περιλαμβάνει τις αεροπορικές μεταφορές, τις εταιρείες θαλάσσιων μεταφορών, τις τηλεπικοινωνίες, τους συμβούλους επιχειρήσεων και τις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες. Το 2023, η ΕΕ κατέγραφε έλλειμμα 104 δισεκ. ευρώ έναντι των ΗΠΑ, σύμφωνα με προσωρινά στοιχεία της Eurostat.
Ωστόσο, ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ δεν φαίνεται διατεθειμένος να συνεχίσει να «πληρώνει» για λογαριασμό της Ευρώπης. Ούτε και προτίθεται να δώσει στις ευρωπαϊκές χώρες ρόλο στη διεθνή πολιτική σκακιέρα, αφού τις θεωρεί «αδύναμες».
Ο Γάλλος καθηγητής της Γεωπολιτικής, Φρανσουά Χασμπούργκ, επικεφαλής σύμβουλος για την Ευρώπη του Διεθνούς Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (IISS), προχώρησε σε μια σκληρή, αλλά όχι πολύ μακριά από την πραγματικότητα διαπίστωση: «Ο Ντόναλντ Τραμπ περιφρονεί αυτούς που θεωρεί αδύναμους. Και για αυτόν, οι Ευρωπαίοι είναι αδύναμοι. Τους θεωρεί και παράσιτα γιατί, στα μάτια του, ζουν κάτω από την προστατευτική ομπρέλα των ΗΠΑ».
Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι ουδείς αξιωματούχος της ΕΕ έλαβε πρόσκληση για την ορκωμοσία. Η λέξη Ευρώπη δεν υπήρχε καν στην 30λεπτη ομιλία του Τραμπ, μετά την ορκωμοσία του». Ο Τραμπ περιφρονεί την Ευρώπη, καθώς δεν τον νοιάζουν οι διεθνείς οργανισμοί, όπως η ΕΕ. Μόνο οι διμερείς σχέσεις τον ενδιαφέρουν και εφόσον αυτές προωθούν τα αμερικανικά συμφέροντα, επισημαίνεται.
Υπενθυμίζεται ότι κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο Τραμπ είχε απειλήσει με δασμούς 10 έως 20% σε όλα τα εισαγόμενα αγαθά από την Ευρώπη. Σύμφωνα με υπολογισμούς του Ινστιτούτου Μακροοικονομικής και Οικονομικής Έρευνας του Ιδρύματος Hans Bockler, η μελλοντική δασμολογική πολιτική του Τραμπ θα μπορούσε να απειλήσει έως και 300.000 θέσεις εργασίας μόνο στη Γερμανία – ανάλογα με το πραγματικό επίπεδο των δασμών.
Το Ουκρανικό
Ωστόσο, το πιο πρόσφατο και ίσως χαρακτηριστικότερο παράδειγμα παραγκωνισμού και υποτίμησης της Ευρώπης από τον Τραμπ είναι ο αποκλεισμός της ΕΕ, καθώς και του Κιέβου, από τις συνομιλίες που διεξάχθηκαν στη Σαουδική Αραβία μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία.
Μετά τη Διάσκεψη του Μονάχου για την Ασφάλεια και την ολομέτωπη επίθεση του αντιπροέδρου των ΗΠΑ, Τζέι Ντι Βανς, στην Ευρώπη, ο ειδικός απεσταλμένος του Λευκού Οίκου για τη Ρωσία και την Ουκρανία, στρατηγός Κιθ Κέλογκ, είχε δηλώσει ότι η Γηραιά Ήπειρος δεν θα συμμετείχε στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις. «Είμαι ρεαλιστής. Αυτό δεν θα συμβεί», επισήμανε. Σημείωσε μάλιστα ότι προηγούμενες ειρηνευτικές προσπάθειες απέτυχαν επειδή συμμετείχαν πολλοί παράγοντες χωρίς επαρκή επιρροή. «Δεν θα ξανακάνουμε το ίδιο λάθος», τόνισε.
Από την πλευρά του, ο επικεφαλής της ρωσικής διπλωματίας, Σεργκέι Λαβρόφ, ρωτήθηκε σχετικά με τον ρόλο της Ευρώπης σε ενδεχόμενες ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις για την Ουκρανία και ήταν απολύτως ξεκάθαρος: «Αν (οι Ευρωπαίοι) καθήσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων (…) με την πρόθεση να συνεχίσουν τον πόλεμο, τότε γιατί να τους καλέσουμε;», είχε διερωτηθεί ο Λαβρόφ.
Μπορεί χωρίς τις ΗΠΑ;
Όλα τα πιο πάνω, δείχνουν ότι η Ευρώπη έρχεται τρίτη, τέταρτη ή πέμπτη και καταϊδρωμένη, όσον αφορά στις εξελίξεις στη διεθνή σκακιέρα. Ποιος μπορεί να είναι πλέον ο ρόλος της και τι πρέπει να κάνει ώστε να αποκτήσει δυναμική παρουσία στο άμεσο μέλλον;
Κατ’ αρχάς, να απογαλακτιστεί από τις ΗΠΑ και να καταστεί οικονομικά ανεξάρτητη. «Ο Τραμπ θέλει να προστατεύσει την αμερικανική οικονομία και τη βιομηχανία. Και φυσικά οι Ευρωπαίοι πρέπει να κάνουν το ίδιο», λέει ο Ιρλανδός υπουργός Οικονομικών Τζακ Τσέιμπερς.
Ο Πορτογάλος υπουργός Οικονομικών, Γιόακιμ Μιράντα Σαρμέντο, δείχνει το δρόμο: «Πρέπει να έχουμε μια εποικοδομητική σχέση με τις ΗΠΑ, αλλά η προσοχή της Ευρώπης πρέπει να επικεντρωθεί κυρίως στα εσωτερικά της προβλήματα, στην έλλειψη ανταγωνιστικότητας, στο χάσμα παραγωγικότητας με τις Ηνωμένες Πολιτείες, που έχει διευρυνθεί σημαντικά τα τελευταία 20 χρόνια». Οι ίδιοι οι Ευρωπαίοι ηγέτες δηλαδή παραδέχονται ότι η ΕΕ χάνει το τρένο. Σε θέματα ανταγωνιστικότητας, παραγωγικότητας και άλλα.
«Η Ε.Ε. είναι υποχρεωμένη να αλλάξει το κυρίαρχο μέχρι σήμερα υπόδειγμά της, που βασιζόταν στο τρίπτυχο: εξαγωγές σε ΗΠΑ και Κίνα, κατοχυρωμένη ασφάλεια από τις ΗΠΑ και σχετικά φθηνή ενέργεια από τη Ρωσία. Και τα τρία είναι πλέον στον «αέρα», καθιστώντας επιτακτική την ταχεία αναθεώρηση και προσαρμογή σε ένα διαφορετικό μοντέλο.
Χρειάζεται, συνεπώς, η Ε.Ε. να δημιουργήσει εναλλακτικές και να διαπραγματευθεί με σχέδιο τη θέση της στον κόσμο, επωμιζόμενη το κόστος της αναγκαστικής αυτονόμησής της από τις ΗΠΑ αλλά με τρόπο αναλογικό», σημειώνει μεταξύ άλλων ο Κωνσταντίνος Φίλης, διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (IGA) και καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος. Η Ευρώπη επομένως, αναζητεί λόγο και ρόλο. Τον οποίο πρέπει να βρει ενισχύοντας την οικονομικής της αυτονομία και τη δυναμική της στη διεθνή σκακιέρα.
