Στις 16 και 17 Νοεμβρίου 2023 πραγματοποιήθηκε το Ευρωπαϊκό Φόρουμ για την Απασχόληση και τα Κοινωνικά Δικαιώματα 2023 το οποίο είχε ως θέμα την «Τεχνητή Νοημοσύνη και τον Κόσμο της Εργασίας» και στο οποίο η Ομοσπονδία Εργοδοτών & Βιομηχάνων (ΟΕΒ) συμμετείχε ως εκπρόσωπος των Κυπρίων εργοδοτών.
Επίτροποι και αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πολιτικοί, ηγέτες της βιομηχανίας, εργοδοτικοί και συνδικαλιστικοί εκπρόσωποι, ακαδημαϊκοί και εμπειρογνώμονες ανέπτυξαν προβληματισμούς και εκτιμήσεις για την ΤΝ στο πλαίσιο του κόσμου της απασχόλησης.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτίθεται να ρυθμίσει την ΤΝ με κανονιστική πρόταση, θέτοντας σαφείς απαιτήσεις και υποχρεώσεις σε σχέση με την ανάπτυξη και εφαρμογή της για συγκεκριμένες χρήσεις. Σύμφωνα με το σχετικό κείμενο της πρότασης, ειδικοί στόχοι του Κανονισμού είναι:
«- να διασφαλιστεί ότι τα συστήματα ΤΝ που διατίθενται στην αγορά και χρησιμοποιούνται είναι ασφαλή και τηρούν την ισχύουσα νομοθεσία για τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις αξίες της Ένωσης·
– να διασφαλιστεί ασφάλεια δικαίου για τη διευκόλυνση των επενδύσεων και της καινοτομίας στον τομέα της ΤΝ·
– να ενισχυθεί η διακυβέρνηση και η αποτελεσματική επιβολή της ισχύουσας νομοθεσίας για τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις απαιτήσεις ασφάλειας που εφαρμόζονται στα συστήματα ΤΝ·
– να διευκολυνθεί η ανάπτυξη ενιαίας αγοράς για νόμιμα, ασφαλή και αξιόπιστα συστήματα ΤΝ και να προληφθεί ο κατακερματισμός της αγοράς».
Η κανονιστική ρύθμιση μαζί με το συντονισμένο σχέδιο για την ΤΝ, το οποίο αποσκοπεί στην επιτάχυνση των σχετικών επενδύσεων, θα αποτελούν το νομικό πλαίσιο που θα ρυθμίζει την τεχνολογία σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.
Ο λόγος που επιδιώκεται η ρύθμιση της ΤΝ είναι διττός. Αφ’ ενός η ΕΕ επιδιώκει να προστατεύσει τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών και των επιχειρήσεων, αφ’ ετέρου επιθυμεί να καταστεί παγκόσμιος ηγέτης στην ανάπτυξη και χρήση της ΤΝ. Ποιοι είναι όμως οι λόγοι που καθιστούν απαραίτητη τη ρύθμιση της ΤΝ κατά τρόπο και έκταση που δεν γίνεται για άλλες τεχνολογίες;
Η εξέλιξη της τεχνολογίας, από την προϊστορία μέχρι και σήμερα, αποτελεί την σειρά διαδοχικών βελτιώσεων επί εργασιών που εκτελεί ο άνθρωπος – ξεκινήσαμε από τη τσάπα, περάσαμε στο άροτρο και φτάσαμε στα τρακτέρ. Σε κάθε περίπτωση, η ανθρώπινη κρίση βρισκόταν στο επίκεντρο με την τεχνολογική εξέλιξη να οδηγεί σε αύξηση του όγκου και της ταχύτητας της παραγόμενης εργασίας. Ένα βιομηχανοποιημένο και ένα χειροποίητο ψωμί αποτελούν και τα δύο το τελικό προϊόν της πρόθεσης του αρτοποιού, ανεξάρτητα από τα μέσα και χρόνο που απαιτήθηκε για την παρασκευή τους. Η ΤΝ αποτελεί τεχνολογία που καθιστά εφικτή την επιτέλεση εργασίας που συνήθως απαιτεί ανθρώπινη νοημοσύνη με σχετικό βαθμό αυτονομίας. Δηλαδή αποκλίνει από τον άμεσο συσχετισμό ανθρώπινης πρόθεσης και παραγόμενου αποτελέσματος. Για το λόγο αυτό, η ΤΝ αποτελεί εργαλείο χωρίς ιστορικό προηγούμενο, με μοναδικές προοπτικές και προκλήσεις.
Μεταξύ άλλων, η ΤΝ έχει την προοπτική να ενισχύσει την καινοτομία, να αυξήσει την παραγωγικότητα της βιομηχανίας μέσα από βελτιώσεις στις αλυσίδες παραγωγής και εφοδιασμού, να περιορίσει την γραφειοκρατία και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής των πολιτών. Ταυτόχρονα μπορεί να εντείνει υφιστάμενους ή να δημιουργήσει νέους κινδύνους για την ασφάλεια και τα θεμελιώδη δικαιώματα, αλλά και να καταστήσει πιο δύσκολη την εποπτεία και συμμόρφωση με το υφιστάμενο κανονιστικό και ρυθμιστικό πλαίσιο. Αυτό με τη σειρά του δημιουργεί νομική αβεβαιότητα για τις επιχειρήσεις οι οποίες, δικαιολογημένα, μπορεί να είναι διστακτικές στο να υιοθετήσουν τεχνολογίες ΤΝ, ενώ η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων από τα κράτη-Μέλη ξεχωριστά ενδέχεται να δημιουργήσει προβλήματα στην λειτουργία της ενιαίας αγοράς.
Το κανονιστικό νομικό πλαίσιο που θα διέπει και θα ρυθμίζει την ΤΝ, θα βασίζεται στην κατηγοριοποίηση των κινδύνων, ιεραρχώντας τους σε τέσσερεις κατηγορίες: απαράδεκτοι κίνδυνοι, υψηλοί κίνδυνοι, περιορισμένοι κίνδυνοι και ελάχιστοι κίνδυνοι.
Οι απαράδεκτοι κίνδυνοι αφορούν τα συστήματα ΤΝ που θεωρούνται σαφής απειλή για την ασφάλεια, τα μέσα διαβίωσης και τα δικαιώματα των πολιτών όπως, π.χ. βιομετρική ταυτοποίηση πολιτών σε πραγματικό χρόνο ή εξ αποστάσεως. Τέτοια συστήματα θα απαγορευθούν.
Συστήματα ΤΝ υψηλού κινδύνου θα υπόκεινται σε αυστηρές υποχρεώσεις πριν από τη διάθεσή τους στην αγορά. Τέτοια συστήματα αφορούν οκτώ κατηγορίες χρήσεων και περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, χρήσεις ΤΝ σε υποδομές ζωτικής σημασίας που μπορεί να θέσουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των πολιτών (π.χ. μεταφορές), την απασχόληση και διεύθυνση προσωπικού (π.χ. αυτοματοποιημένη αξιολόγηση και ταξινόμηση βιογραφικών σημειωμάτων) καθώς και βασικές δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες (π.χ. αξιολόγηση πιστοληπτικής ικανότητα πολιτών που ζητούν δάνειο).
Τα συστήματα ΤΝ περιορισμένου κινδύνου είναι εκείνα για τα οποία θα απαιτούνται ειδικές υποχρεώσεις διαφάνειας (π.χ. να γνωρίζει ένας χρήστης ότι το περιεχόμενο που του παρουσιάζεται έχει συνταχθεί από ΤΝ) και τέλος τα συστήματα ελάχιστου κινδύνου τα οποία θα ενημερώνουν και θα αποκτούν την συγκατάθεση του χρήστη πριν την χρήση (π.χ. λογισμικό που επεξεργάζεται ήχο και εικόνα) και στα οποία ανήκουν και οι περισσότερες εφαρμογές.
Η ΕΕ επιδιώκει να καταστεί παγκόσμιος ηγέτης στην χρήση (και ρύθμιση) των τεχνολογιών ΤΝ και αυτό αποτελεί ιδιαίτερα φιλόδοξο στόχο. Οι ρυθμίσεις για την ΤΝ που θα εφαρμοστούν για την ευρωπαϊκή αγορά δύναται να επηρεάσουν την παγκόσμια οικονομία κατά τον τρόπο που η ΕΕ έχει επηρεάσει διεθνώς το ρυθμιστικό πλαίσιο που αφορά την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα με την εισαγωγή του κανονισμού GDPR. Η BusinessEurope, η πανευρωπαϊκή οργάνωση εργοδοτών στην οποία ανήκει και η ΟΕΒ, συμμετέχει ενεργά στις σχετικές διαβουλεύσεις. Η ΟΕΒ παρακολουθεί προσεκτικά τις εξελίξεις και έχει ξεκινήσει την επιμόρφωση των μελών της σε θέματα που αφορούν την πρακτική εφαρμογή τεχνολογιών ΤΝ.
Ανεξάρτητα από τις κανονιστικές εξελίξεις στον ευρωπαϊκό χώρο, η ΤΝ θα αποτελεί ολοένα και μεγαλύτερο μέρος της ζωής μας στα επόμενα χρόνια και συνεπώς θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στον μετασχηματισμό των επιχειρήσεων και εθνικών οικονομιών. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να προσαρμόσουν την ψηφιακή στρατηγική τους κατάλληλα, καθώς και να επενδύσουν στην εκπαίδευση και επανακατάρτιση του προσωπικού τους. Καλύτερα αυτό να γίνει ως μέρος της ευρύτερης στρατηγικής του οργανισμού, παρά ως αντίδραση. Μπορεί κάποιος να αγκαλιάσει και να υιοθετήσει την (αναπόφευκτη) αλλαγή ή να αναγκαστεί να προσαρμοστεί εξ ανάγκης και εκ των υστέρων. Η πρώτη επιλογή είναι σαφώς ανώτερη της δεύτερης.
* Ανώτερος Λειτουργός Τμήμα Ανθρώπινου Δυναμικού
