Ο θάνατος ενός πάπα θέτει σε κίνηση μια σειρά προσεκτικά ενορχηστρωμένων τελετών και τελετουργιών πολύ πριν συγκληθεί το κονκλάβιο για την εκλογή του διαδόχου. Μεταξύ των τελετουργικών συμπεριλαμβάνονται η πιστοποίηση του θανάτου και η έκθεση του σκηνώματος σε λαϊκό προσκύνημα, πριν την κηδεία και την ταφή. Η κηδεία του Πάπα Φραγκίσκου πρόκειται να ξεκινήσει στις 10 το πρωί, ώρα Ιταλίας, και αναμένεται να ολοκληρωθεί έπειτα από περίπου δυο ώρες. Την τελετή θα παρακολουθήσουν διακόσιες χιλιάδες πιστοί.
Ο πάπας Φραγκίσκος, πέθανε τη Δευτέρα του Πάσχα 21/04, ύστερα από καρδιακή προσβολή και εγκεφαλικό επεισόδιο και μετά από μια μακρά περίοδο νοσηλείας.
Ο ίδιος απλοποίησε τα τελετουργικά της κηδείας, πιστός στον τρόπο που ηγήθηκε της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, δηλαδή ως ένας απλός επίσκοπος, εκφράζοντας μάλιστα ως επιθυμία να ταφεί εκτός Βατικανού. Παρόλα αυτά τα βασικά στοιχεία παραμένουν ίδια, συμπεριλαμβανομένων των τριών βασικών ορόσημων που πρέπει απαρεγκλίτως να τηρούνται μεταξύ του θανάτου ενός πάπα και της ταφής του.
Οι μεταρρυθμίσεις που προώθησε ο πάπας Φραγκίσκος ενσωματώθηκαν σε έναν λεπτό κόκκινο τόμο με την ονομασία «Ordo Exsequiarum Romani Pontificis», που σημαίνει «Τελετή ταφής των Ρωμαίων Ποντίφικων».
Γιατί υπήρξαν αλλαγές στην τελετή
Παρόλο που ο πάπας Φραγκίσκος απλοποίησε την τελετή της παπικής κηδείας, η σημερινή τελετή θα είναι γεμάτη λαμπρότητα και μεγαλοπρέπεια, καθώς οι καθολικοί του κόσμου τον αποχαιρετούν και οι καρδινάλιοι στο Βατικανό ετοιμάζονται για τη χιλιόχρονη διαδικασία επιλογής νέου ποντίφικα.
Ενώ οι πάπες συχνά τροποποιούν τους κανόνες που διέπουν το κονκλάβιο που εκλέγει τον διάδοχό τους, είχε να γίνει αναθεώρηση των παπικών τελετών κηδείας από το 2000.
Οι αλλαγές κατέστησαν αναγκαίες αφού ο πάπας Φραγκίσκος εξέφρασε τις επιθυμίες του και μετά την ολοκλήρωση της θητείας του προκατόχου του πάπα Βενέδικτου ΙΣΤ’.
Ο ίδιος αποκάλυψε λίγο αργότερα ότι συνεργάζεται με τον υπεύθυνο των λειτουργικών τελετών του Βατικανού, τον αρχιεπίσκοπο Ντιέγκο Ραβέλι, προκειμένου να αναθεωρήσει και να απλοποιήσει ολόκληρο το βιβλίο των τελετών.
Εξηγώντας τις μεταρρυθμίσεις, ο Ραβέλι είπε ότι οι αλλαγές αποσκοπούσαν στο «να τονίσουν ακόμη περισσότερο ότι η κηδεία του Ρωμαίου ποντίφικα είναι αυτή ενός ποιμένα και μαθητή του Χριστού και όχι ενός ισχυρού ανθρώπου αυτού του κόσμου», όπως μεταδίδει το Associated Press.
Η κήρυξη του θανάτου
Οι τρεις κύριοι σταθμοί ή ορόσημα συμβαίνουν αρχικά στην οικία του πάπα, στη συνέχεια στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου και τέλος στον τόπο ταφής.
Η μεταρρύθμιση επιτρέπει την επίσημη επιβεβαίωση του θανάτου να γίνει στο προσωπικό παρεκκλήσι του πάπα Φραγκίσκου και όχι στην κρεβατοκάμαρά του. Δεν είναι σαφές το γιατί, αλλά η αλλαγή μπορεί να είναι περισσότερο πρακτική από οτιδήποτε άλλο, δεδομένου ότι ο πάπας Φραγκίσκος επέλεξε να ζει σε μια μικρή σουίτα στον ξενώνα Σάντα Μάρτα του Βατικανού και όχι στο Αποστολικό Παλάτι, στην οποίας διατηρούσε και ένα προσωπικό παρεκκλήσι.
Μετά το θάνατο του πάπα, ο επικεφαλής της υγειονομικής υπηρεσίας του Βατικανού εξετάζει τη σορό, διαπιστώνει την αιτία θανάτου και συντάσσει σχετική έκθεση θανάτου.
Το σώμα του πάπα ντύνεται στα λευκά και «αναπαύεται» στο προσωπικό παρεκκλήσι του μέχρι την τελετουργική αναγγελία του θανάτου, στην οποία προεδρεύει ο camerlengo, δηλαδή ο αξιωματούχος του Βατικανού που διευθύνει τη διοίκηση της Αγίας Έδρας το διάστημα μεταξύ του θανάτου ή της παραίτησης ενός πάπα και της εκλογής νέου.
Εν προκειμένω, τον ρόλο του camerlengo έχει αναλάβει ο Αμερικανός καρδινάλιος Κέβιν Φάρελ, ένας από τους πιο έμπιστους βοηθούς του Φραγκίσκου, τον οποίο είχε διορίσει ο ίδιος.
Η διαφορά με την μέχρι πρότινος τελετουργία είναι ότι η τελετή δεν απαιτεί πλέον την τοποθέτηση του σώματος στα παραδοσιακά τρία φέρετρα από κυπαρίσσι, μόλυβδο και δρυ. Το σκήνωμα του πάπα Φραγκίσκου τοποθετήθηκε σε ένα ξύλινο φέρετρο, με ένα φέρετρο από ψευδάργυρο στο εσωτερικό του. Το σώμα του ντύθηκε με κόκκινα λειτουργικά άμφια, τη μίτρα του και το μάλλινο Πάλλιο, ενώ η λαμπάδα Pasqual, ένα μεγάλο διακοσμημένο επιδαπέδιο κερί που χρησιμοποιείται το Πάσχα, τοποθετήθηκε σε κοντινή απόσταση.
Ο camerlengo συνέταξε την επίσημη δήλωση θανάτου, επισυνάπτοντας το πιστοποιητικό που είχε ετοιμάσει ο προϊστάμενος της υγειονομικής υπηρεσίας.
Στη συνέχεια, ο υπεύθυνος των λειτουργικών τελετών, Ντιέγκο Ραβέλι, αποφασίζει πότε οι άλλοι πιστοί μπορούν να υποβάλουν τα σέβη τους πριν το φέρετρο μεταφερθεί στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου για λαϊκό προσκύνημα.
Στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου
Ιερείς έψαλλαν τη Λιτανεία των Αγίων κατά τη διάρκεια της πομπής μεταφοράς του φερέτρου με το σκήνωμα του πάπα στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου, με τον camerlengo Κέβιν Φάρελ να ηγείτο της πομπής.
Μία ακόμη αλλαγή είναι ότι το σκήνωμα του πάπα δεν τοποθετήθηκε σε υπερυψωμένο σημείο, αλλά το ξύλινο φέρετρο τοποθετήθηκε απέναντι από τα στασίδια, με το κερί του Πάσχα (Pasqual) να καίει κοντά.
Το σφράγισμα του φέρετρου
Το βράδυ της Παρασκευής (25/04), πριν από την κηδεία, ο camerlengo προήδρευσε του κλεισίματος και της σφράγισης του φερέτρου, παρουσία άλλων ανώτερων καρδιναλίων. Προτού σφραγιστεί το φέρετρο, ένα λευκό πανί τοποθετήθηκε πάνω στο πρόσωπο του πάπα.
Ένα σακούλι που περιέχει νομίσματα που κόπηκαν κατά τη διάρκεια της παραμονής του στον παπικό θρόνο τοποθετήθηκε στο φέρετρο, μαζί με έναν μονοσέλιδο γραπτό απολογισμό της θητείας του, γνωστό στα ιταλικά ως «rogito».
Ο απολογισμός διαβάστηκε μεγαλόφωνα από τον υπεύθυνο των λειτουργικών τελετών και στη συνέχεια τυλίχτηκε και τοποθετήθηκε σε έναν κυλινδρικό σωλήνα που τοποθετήθηκε και αυτός μέσα στο φέρετρο. Ένα αντίγραφο φυλάσσεται στα αρχεία του Βατικανού. Τα καλύμματα τόσο του φέρετρου από ψευδάργυρο όσο και του ξύλινου φέρετρου έφεραν έναν σταυρό και το παπικό οικόσημο.
Το οικόσημο του Φραγκίσκου, το οποίο διατήρησε από την εποχή που ήταν ακόμη επίσκοπος, περιλαμβάνει μια ασπίδα και το μονόγραμμα του ιησουιτικού του τάγματος, με τις λέξεις «Miserando atque eligendo», που σημαίνει: «Έχοντας έλεος, τον κάλεσε». Προέρχεται από ένα επεισόδιο στο Ευαγγέλιο όπου ο Χριστός επιλέγει ένα φαινομενικά ανάξιο άτομο για να τον ακολουθήσει.
Η κηδεία και η ταφή
Στη διαθήκη του, ο πάπας Φραγκίσκος έδωσε απλές οδηγίες για την ταφή του: «Ο τάφος θα πρέπει να είναι μέσα στο έδαφος, απλός, χωρίς ιδιαίτερες διακοσμήσεις, και να φέρει μόνο την επιγραφή: Franciscus».
Μάλιστα ο πάπας Φραγκίσκος θα είναι ο πρώτος πάπας εδώ και πάνω από έναν αιώνα που θα ταφεί εκτός Βατικανού.
Όπως είχε δηλώσει, δεν θέλει να ταφεί στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου ή στις κατακόμβες της, όπου θάβονται οι περισσότεροι πάπες, αλλά στη Βασιλική της Santa Maria Maggiore (Σάντα Μαρία Ματζόρε). Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του ο πάπας Φραγκίσκος έλεγε ότι εμπιστευόταν πάντα τον εαυτό του στην Παναγία. «Για το λόγο αυτό, ζητώ να αναπαυθεί το θνητό μου λείψανο – αναμένοντας την ημέρα της Ανάστασης – στην παπική βασιλική της Αγίας Μαρίας του Μεγάλου», έγραψε στη διαθήκη του.
Μετά από κάθε ταξίδι του στο εξωτερικό, ο πάπας Φραγκίσκος συνήθιζε να πηγαίνει στη Βασιλική της Santa Maria Maggiore πήγαινε για να προσευχηθεί μπροστά στον βυζαντινού ρυθμού πίνακα Salus Populi Romani (Σωτηρία του λαού της Ρώμης), που απεικονίζει την Παναγία, ντυμένη με μπλε χιτώνα, να κρατάει το βρέφος Ιησού, το οποίο με τη σειρά του κρατάει ένα χρυσό βιβλίο με κοσμήματα.
Η βασιλική της Santa Maria Maggiore βρίσκεται έξω από τα τείχη του Βατικανού, στην άλλη πλευρά του ποταμού Τίβερη της Ρώμης. Μετά την κηδεία στο Βατικανό, η σορός του Φραγκίσκου θα μεταφερθεί εκεί για να ταφεί. Το Βατικανό ανακοίνωσε ότι η κηδεία θα γίνει στην πλατεία του Αγίου Πέτρου, όπως και προηγούμενες παπικές κηδείες, με χιλιάδες πιστών να αναμένεται να γεμίσουν τον χώρο μπροστά από τη Βασιλική.
Στην εξόδιο ακολουθία θα προεδρεύσει ο κοσμήτορας του Κολεγίου των Καρδιναλίων ή, αν αυτό δεν είναι δυνατόν, ο αντιπρύτανης ή άλλος ανώτερος καρδινάλιος. Ο σημερινός κοσμήτορας είναι ο 91χρονος Ιταλός καρδινάλιος Τζιοβάννι Μπατίστα και αντιπρύτανης ο 81χρονος Αργεντινός καρδινάλιος Λεονάρντο Σάντρι.
Να σημειωθεί ότι ο πάπας Φραγκίσκος, νωρίτερα φέτος, παρέτεινε την πενταετή θητεία και των δύο αντί να διορίσει νέους.
Μετά την ολοκλήρωση της εξόδιου ακολουθίας το φέρετρο του Φραγκίσκου θα μεταφερθεί πίσω στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου για τη Θεία Ευχαριστία, τον τελικό έπαινο και την αποχαιρετιστήρια ομιλία, με την ταφή να γίνεται, τέλος, στη Βασιλική της Santa Maria Maggiore.
Με την ταφή, ξεκινά το εννιαήμερο πένθος στην Καθολική Εκκλησία, περίοδος γνωστή και ως «novemdiales». Μετά την ολοκλήρωσή της συνέρχεται το κονκλάβιο.
Ποιοι θα παραστούν στην κηδεία και οι ηχηρές απουσίες
Μια σειρά από πολιτικούς και θρησκευτικούς ηγέτες, βασιλείς και διασημότητες έχουν επιβεβαιώσει ότι θα βρίσκονται στο Βατικανό για τη λειτουργία του Σαββάτου.
Τουλάχιστον 170 αρχηγοί κρατών ή κυβερνήσεων θα παρευρεθούν, δήλωσε την Τετάρτη (23/04) το γραφείο του δημάρχου της Ρώμης. Ανάμεσά τους είναι ο Χαβιέρ Μιλέι, πρόεδρος της γενέτειρας του Φραγκίσκου, της Αργεντινής, ο οποίος είχε συγκρουστεί στο παρελθόν με τον ποντίφικα για την οικονομική πολιτική. Στην τελετή θα παραστεί επίσης ο Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, πρόεδρος της γειτονικής Βραζιλίας που διατηρούσε στενή σχέση με τον πάπα Φραγκίσκο.
Ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, ο Βρετανός πρωθυπουργός Κίρ Στάρμερ, ο απερχόμενος Γερμανός καγκελάριος Όλαφ Σολτς και ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι είναι μεταξύ των σημαντικότερων Ευρωπαίων ηγετών που ταξιδεύουν στο Βατικανό.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ θα παραστεί επίσης.
Ηχηρές είναι οι απουσίες του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος «δεν σχεδιάζει να παραστεί», όπως δήλωσε την Τρίτη (22/04) το Κρεμλίνο και του Μπενιαμίν Νετανιάχου.
Να σημειωθεί ότι σε βάρος και των δύο έχουν εκδοθεί διεθνή εντάλματα σύλληψης από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) και η αστυνομία της Ιταλίας – ένα από τα 125 κράτη μέλη του ΔΠΔ – θα ήταν υποχρεωμένη να τους συλλάβει.
Η Ρωσία θα εκπροσωπηθεί στην πλατεία του Αγίου Πέτρου από την υπουργό Πολιτισμού Όλγα Λιούμπιμοβα και από το Ισραήλ θα παραστεί ο πρέσβης στην Αγία Έδρα Γιάρον Σίντεμαν.
Πέραν των παγκόσμιων ηγετών, δεκάδες χιλιάδες κόσμου αναμένεται να συγκεντρωθεί στην πλατεία του Αγίου Πέτρου για να παρακολουθήσει την κηδεία. Θυμίζουμε ότι στην κηδεία του πάπα Βενέδικτου το 2023 συγκεντρώθηκαν περίπου 50.000 άνθρωποι ήρθαν στην κηδεία του Βενέδικτου το 2023, ενώ περίπου 300.000 παρακολούθησαν την κηδεία του Ιωάννη Παύλου το 2005.
Πότε αρχίζει το κονκλάβιο
Η διαδικασία επιλογής του νέου πάπα, γνωστή ως κονκλάβιο, είναι ένας συνδυασμός αρχαίας παράδοσης, θρησκευτικού τελετουργικού και πολιτικής.
Η ψηφοφορία πραγματοποιείται πίσω από κλειστές πόρτες.
Μόνο οι καρδινάλιοι κάτω των 80 ετών – λίγο πάνω από το μισό του συνολικού αριθμού – έχουν λόγο στην απόφαση.
Μόλις τα 135 μέλη του Κολεγίου των Καρδιναλίων συγκεντρωθούν στη Ρώμη, συναντώνται στην Καπέλα Σιξτίνα για να ξεκινήσουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Τα κονκλάβια διαρκούν όσο χρειάζεται ένας από τους καρδιναλίους για να λάβει τα δύο τρίτα των ψήφων. Κατά τη διάρκεια των αιώνων, χρειάστηκαν ώρες, ημέρες, εβδομάδες, ακόμη και χρόνια για να επιλεγεί ένας νέος πάπας. Ο πάπας Φραγκίσκος διορίστηκε σε λίγο περισσότερο από μία ημέρα.
Από τους 135 καρδιναλίους που είχαν δικαίωμα να εκλέξουν τον επόμενο ποντίφικα, ο πάπας Φραγκίσκος έχει διορίσει τους 108 από αυτούς.
Αυτό σημαίνει ότι τέσσερις στις πέντε ψήφους στο κονκλάβιο θα δοθούν από καρδινάλιους που αναδείχθηκαν από τον πάπα Φραγκίσκο.
Αυτό έχει οδηγήσει ορισμένους αναλυτές να υποψιάζονται ότι ο επόμενος ποντίφικας ίσως ακολουθήσει τις ποιμαντικές προτεραιότητες του πάπα Φραγκίσκου.
