Αινιγματικοί, εντυπωσιακοί και συχνά παρεξηγημένοι, οι καρχαρίες συγκαταλέγονται στα πιο συναρπαστικά πλάσματα που κατοικούν στους ωκεανούς του πλανήτη. Με καταγωγή που χάνεται στο βάθος του γεωλογικού χρόνου –πάνω από 400 εκατομμύρια χρόνια παρουσίας στη Γη– οι κορυφαίοι αυτοί θηρευτές διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση της ισορροπίας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων.
Η εντυπωσιακή ταχύτητα, οι κυνηγετικές τους ικανότητες και η εξαιρετική προσαρμοστικότητα στο περιβάλλον τούς έχουν μετατρέψει σε διαχρονικό αντικείμενο ενδιαφέροντος για τον άνθρωπο – αλλά και πηγή φόβου. Συχνά, η δημόσια εικόνα τους διαστρεβλώνεται, δημιουργώντας έναν μύθο επικινδυνότητας που απέχει από την επιστημονική πραγματικότητα.
Από τα περίπου 440 είδη καρχαριών που έχουν καταγραφεί, μόλις ελάχιστα θεωρούνται επικίνδυνα για τον άνθρωπο. Παρ’ όλα αυτά, η συλλογική φαντασία τούς έχει φορτώσει βαριές ταμπέλες, όπως «σιωπηλοί δολοφόνοι» των θαλασσών. Όμως, αυτός ο χαρακτηρισμός όχι μόνο δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αλλά αποδεικνύεται και ελλιπής, καθώς πρόσφατες επιστημονικές παρατηρήσεις φέρνουν στο φως μια άγνωστη μέχρι σήμερα πτυχή: τουλάχιστον ένα είδος καρχαρία φαίνεται πως έχει την ικανότητα να παράγει ήχους – μια ανακάλυψη που ανοίγει νέο κεφάλαιο στην κατανόηση αυτών των αινιγματικών πλασμάτων, αν και ο μηχανισμός παραμένει ακόμα ασαφής.
Η σχετική μελέτη που δημοσιεύτηκε στα τέλη Μαρτίου στο Royal Society Open Science περιλάμβανε την ηχογράφηση των παράξενων ήχων που κάνουν έφηβοι rig sharks, ένα είδος μικρόσωμων καρχαριών που απαντάται ανοιχτά των ακτών της Νέας Ζηλανδίας.
Ακούστε παρακάτω την ηχογράφηση:
Οι ήχοι ως αντίδραση στην ανθρώπινη επαφή
Οι ήχοι αυτοί καταγράφηκαν σε θαλάσσιο εργαστήριο από μια ομάδα επιστημόνων με επικεφαλής Carolin Nieder, ερευνήτρια στο Woods Hole Oceanographic Institution. Όπως είπε η ίδια σε συνέντευξή της στο αυστραλιανό ABC, η πρώτη φορά που άκουσε αυτά τα αλλόκοτα «κλικαρίσματα» ήταν το 2021, καθώς μελετούσε τους συγκεκριμένους καρχαρίες στο πλαίσιο των διδακτορικών της σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Όκλαντ.
Η ερευνήτρια παρατήρησε ότι οι rig sharks έκαναν ήχους που θύμιζαν το κροτάλισμα «ηλεκτρικών σπινθήρων» όταν ερχόταν σε επαφή μαζί τους για την εκτέλεση διάφορων πειραμάτων. Αρχικά δεν είχε ιδέα τι ήταν αυτό που είχε ακούσει, αφού υποτίθεται ότι οι καρχαρίες δεν παράγουν ήχους. Αν και η περιέργειά της ήταν μεγάλη, οι συνθήκες δεν επέτρεπαν την περαιτέρω διερεύνηση του περιστατικού, και έτσι το έβαλε προσωρινά στο πίσω μέρος του μυαλού της.
Όχι πολύ καιρό αργότερα, εμφανίστηκε η ευκαιρία να μελετήσει περαιτέρω αυτό το παράξενο φαινόμενο, ερευνώντας και καταγράφοντας τη συμπεριφορά δέκα έφηβων rig sharks. Η ίδια και η ομάδα της μετέφεραν με τη σειρά τους καρχαρίες σε μια δεξαμενή όπου υπήρχε εγκατεστημένο ένα σύστημα ηχογράφησης. Με το που έμπαινε στο περιβάλλον καταγραφής ο κάθε καρχαρίας, ένα μέλος της ομάδας τον προσέγγιζε και τον κρατούσε στα χέρια του για 20 δευτερόλεπτα.
Καθώς οι καρχαρίες μεταφέρονταν, άρχισαν να παράγουν κοφτά κλικαρίσματα, με πολύ μικρή διάρκεια αλλά αρκετά μεγάλη ένταση. Αυτοί οι ήχοι εμφανίζονταν κυρίως μεμονωμένοι, αλλά σχεδόν το 1/4 ήταν ζεύγη κροταλισμών. Στο 70% των περιπτώσεων συνοδεύονταν από ένα ήρεμο λίκνισμα του σώματος, ενώ στο 25% με απότομο τίναγμα του κεφαλιού και του σώματος. Μόλις στο 5% των περιπτώσεων οι ήχοι δεν συνοδεύονταν από καμία κίνηση.
Πώς παράγεται και τι μπορεί να σημαίνει το «κλικ»
Οι ερευνητές δεν είναι σίγουροι για τον μηχανισμό πίσω από τη δημιουργία των «κλικ». Πολλά ψάρια χρησιμοποιούν τη νηκτική τους κύστη για να παράγουν ήχους, όμως οι καρχαρίες δεν διαθέτουν αυτό το όργανο. Η πιο πιθανή εκδοχή, σύμφωνα με την ομάδα, είναι πως αυτοί οι ήχοι προέρχονται από τα δόντια των καρχαριών, αλλά χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση για να επαληθευτεί αυτή η υπόθεση.
Επιπλέον, μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση των επιστημόνων ήταν ότι οι ήχοι ήταν πιο συχνοί κατά τα πρώτα δέκα δευτερόλεπτα των συνεδριών χειρισμού. Καθώς αυτά τα πλάσματα συνήθιζαν το πρωτόκολλο του πειράματος, σταματούσαν τελείως να τους παράγουν. Αυτό, σύμφωνα με τους μελετητές αποτελεί μια ισχυρή ένδειξη ότι το «κλικάρισμα» αποτελεί μια συμπεριφορά παραγωγής ήχου.
Το γεγονός ότι οι συχνότητες των ήχων ήταν εκτός του ακουστικού φάσματος των rig sharks υποδηλώνει ότι τα ψάρια αυτά δεν εκπέμπουν ήχους για να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Αν και δεν είναι ακόμη απολύτως σίγουροι για τον σκοπό των «κλικ», οι ειδικοί εικάζουν ότι μπορεί να αποτελούν μέσο άμυνας απέναντι σε ορισμένους θηρευτές ικανούς να τους ακούσουν, όπως π.χ. κάποια είδη φαλαινών.
«Είναι πολύ νωρίς για να γνωρίζουμε εάν είναι ένας τρόπος να πουν “φύγε από κοντά μου” ή εάν απλώς πυροδοτείται το νευρικό τους σύστημα, με αποτέλεσμα τα δόντια και οι σιαγόνες τους να κάνουν κλικ» σχολίασε στο Live Science o Adrian Gutteridge, ιχθυολόγος που ειδικεύεται στους καρχαρίες. Σύμφωνα με τον επιστήμονα, που δεν συμμετείχε στην έρευνα, χρειάζονται περαιτέρω έρευνες για να διαπιστωθεί εάν όντως έχουν κάποιο σκοπό και σημασία οι αλλόκοτοι αυτοί ήχοι.
