Έχουμε φτάσει στο τέλος του νόμου με τον Ντόναλντ Τραμπ; Είτε πρόκειται για την εσωτερική πολιτική της χώρας με τον νέο πρόεδρο να προσπαθεί να κυβερνήσει με ένα εντελώς αντισυνταγματικό τρόπο είτε για την εξωτερική πολιτική και την κατάφωρη πρόθεση για παραβίαση του διεθνούς δικαίου, η κατάσταση όπως εξελίσσεται είναι άκρως ανησυχητική. Η σταγόνα που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει φαίνεται πως ήταν η πρόταση του Ντόναλντ Τραμπ για τη Γάζα, με το απαράδεκτο σχέδιό του να εκτοπιστούν σε αραβικές χώρες σχεδόν δύο εκατομμύρια Παλαιστίνιοι πρόσφυγες για να προκύψει στην περιοχή ένα επενδυτικό πρότζεκτ.
Πρόκειται για ένα παράνομο σχέδιο, αναφέρει στην συνέντευξή του στον Φιλελεύθερο, ο Αριστοτέλης Κωνσταντίνδης, αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Δικαίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου. «Και αυτό γιατί ανάλογα με τον τρόπο που θα γίνει, θα παραβιάζει το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των Παλαιστινίων, καθώς περιφρονείται η βούληση και ο αυτοκαθορισμός τους, πληθώρα ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, ενώ θα αποτελεί και αναγκαστικό εκτοπισμό, ιδίως εάν γίνει με βίαιο τρόπο, που είναι μία μορφή εθνοκάθαρσης και συνιστά διεθνές έγκλημα», τόνισε.
Το πρόβλημα είναι πως δυστυχώς, η διεθνής κοινότητα δεν μπορεί να κάνει και πολλά για να σταματήσει τον Ντόναλντ Τραμπ, που δείχνει να αδιαφορεί για κάθε έννοια διεθνούς δικαίου και τα βλέπει όλα ως μπίζνες. Θα μπορούσε για παράδειγμα είπε ο Αριστοτέλης Κωνσταντινίδης να συνεδριάσει το Συμβούλιο Ασφαλείας, πράγμα εξαιρετικά απίθανο μιας και οι ΗΠΑ διαθέτουν το δικαίωμα του βέτο ή να επιβληθούν κυρώσεις κατά της Ουάσιγκτον, επίσης, εξαιρετικά απίθανο να συμβεί.
Αναπόφευκτα, οι εξελίξεις δημιουργούν ανησυχία στην Κύπρο, όπως και σε κάθε άλλη χώρα που νιώθει ότι είναι ανίσχυρη απέναντι σε ένα ισχυρό αντίπαλο. «Στη δεύτερη θητεία του Αμερικανού, βιώνουμε μία πρωτοφανή περιφρόνηση του διεθνούς δικαίου και κυνική παραδοχή ότι το μόνο κίνητρο για τις προτάσεις του για τη Γροιλανδία, τον Παναμά και τώρα τη Γάζα είναι τα οικονομικά και άλλα συμφέροντα των ΗΠΑ, που εξυπηρετούν το αφήγημα και την πολιτική του MAGA (Make America Great Again). Το MAGA είναι εξ ορισμού συγκρουσιακό», επεσήμανε ο Αριστοτέλης Κωνσταντινίδης.
Ο Ντόναλντ Τραμπ θέλει να πάρει τη Γάζα και να την μετατρέψει σε μια νέα Ριβιέρα. Αφήνοντας στην άκρη κατά πόσο αυτό είναι εφικτό, μπορεί κάτι τέτοιο να θεωρεί νόμιμο;
Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί νόμιμο, είτε γίνει με την – υποτιθέμενη – συναίνεση των Παλαιστινίων είτε γίνει με εξαναγκασμό τους. Υπό τις παρούσες περιστάσεις, καθώς έχει προηγηθεί η ισοπέδωση της Γάζας, την οποία η πρόταση Τραμπ επικαλείται, η όποια συναίνεση των Παλαιστινίων δεν θα είναι γνήσια ή έγκυρη.
Με ποιο τρόπο η πρόταση του Αμερικανού προέδρου παραβιάζει το διεθνές δίκαιο; Συμφωνείτε ότι πρόκειται για ένα είδος εθνοκάθαρσης;
Πιθανή υλοποίηση της πρότασης και ανάλογα με τον τρόπο που θα γίνει, θα παραβιάζει το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των Παλαιστινίων, καθώς περιφρονείται η βούληση και ο αυτοκαθορισμός τους, πληθώρα ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, ενώ θα αποτελεί και αναγκαστικό εκτοπισμό, ιδίως εάν γίνει με βίαιο τρόπο, που είναι μία μορφή εθνοκάθαρσης και συνιστά διεθνές έγκλημα. Βέβαια, αυτές οι παραβιάσεις δεν έρχονται αίφνης με την πρόταση Τραμπ. Συμπληρώνουν την ανθρωπιστική καταστροφή που έχει προηγηθεί με την ισοπέδωση της περιοχής από το Ισραήλ την οποία εξάλλου ο Αμερικανός πρόεδρος επικαλείται στην πρότασή του. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι το Ισραήλ εγκαλείται ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου για γενοκτονία, ενώ το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο έχει εκδώσει ένταλμα σύλληψης εναντίον του πρωθυπουργού και του υπουργού Άμυνας του Ισραήλ για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Ας υποθέσουμε πως τελικά οι αραβικές χώρες δέχονται τους Παλαιστίνιους και πως οι Παλαιστίνιοι εγκαταλείπουν τη Λωρίδα της Γάζας οικειοθελώς. Θα συμβαδίζει με το διεθνές δίκαιο η ανάληψη του ελέγχου της περιοχής από τους Αμερικανούς ή θα είναι μια παράνομη πράξη;
Θα πρόκειται για παράνομη κατοχή ξένων εδαφών. Θα είναι νόμιμη μόνο εάν γίνει κατόπιν πρόσκλησης των νόμιμων εκπροσώπων του Παλαιστινιακού λαού ή κατόπιν απόφασης του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, νοουμένου βέβαια ότι δεν θα έχει προηγηθεί αναγκαστικός εκτοπισμός του πληθυσμού. Η προσωρινή/μεταβατική διοίκηση μίας περιοχής από πολυεθνική δύναμη (ακόμη και υπό την ευθύνη ενός συγκεκριμένου κράτους) μετά από πόλεμο δεν είναι ασυνήθης ούτε παράνομη εφόσον γίνει με την έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Οι πιο χαρακτηριστικές πρόσφατες περιπτώσεις ήταν στο Ανατολικό Τιμόρ, όπου την ευθύνη είχε η Αυστραλία, και στο Κόσοβο.
Το γεγονός, ότι απλά και μόνο συζητιέται η πρόταση Τραμπ, μήπως από μόνο του δημιουργεί τις συνθήκες εκείνες που σε κάποια στιγμή στο μέλλον παρόμοιες προτάσεις και ιδέες όχι μόνο να μην προκαλούν αντιδράσεις, αλλά και να γίνονται εύκολα αποδεχτές;
Αυτό φαίνεται να είναι μία προσφιλής – και κυνική – τακτική του Αμερικανού προέδρου. Ακούμε διαρκώς ρηξικέλευθες ιδέες και προτάσεις για ξένα κράτη οι οποίες περιφρονούν θεμελιώδεις κανόνες του διεθνούς δικαίου, της ειρηνικής συμβίωσης και της διεθνούς συνεργασίας.
Τι μπορεί να κάνει η διεθνής κοινότητα για να σταματήσει τον Ντόναλντ Τραμπ και ενδεχομένως και το Ισραήλ που φαίνεται πως καλοβλέπει την πρότασή του;
Δυστυχώς όχι πολλά. Θεωρητικά θα μπορούσε να αντιδράσει το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, αλλά αυτό δεν πρόκειται φυσικά να γίνει, καθώς οι ΗΠΑ είναι μόνιμο μέλος του και έχουν το δικαίωμα να ασκήσουν βέτο στις αποφάσεις του. Θα μπορούσαν να επιβληθούν οικονομικές και άλλες κυρώσεις από επιμέρους κράτη, όπως αυτές που έχει επιβάλει η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι ίδιες οι ΗΠΑ σε βάρος της Ρωσίας ως αντίδραση στην εισβολή στην Ουκρανία, αλλά αυτό είναι ένα μάλλον απομακρυσμένο σενάριο. Φαίνεται ότι θα καταβληθούν προσπάθειες να αποφευχθεί η υλοποίηση της πρότασης, κάτι που ωστόσο ενδέχεται να κανονικοποιήσει τη διαμορφωθείσα απαράδεκτη κατάσταση στη Γάζα, καθώς θα έχουν αποφευχθεί τα ακόμη χειρότερα.
Και σε συνέχεια της προηγούμενης ερώτησης μπορούν να αντιδράσουν οι Παλαιστίνιοι; Με ποιο τρόπο, ειδικά αν οι χώρες που υποτίθεται ότι θα τους δεχτούν, όπως η Αίγυπτος και η Ιορδανία τελικά υποκύψουν στις πιέσεις και πουν το «ναι»;
Οι Παλαιστίνιοι δικαιούνται φυσικά να αρνηθούν να εκτοπιστούν και δικαιούνται να αντισταθούν ποικιλοτρόπως, ανάλογα με τον τρόπο που θα επιδιωχθεί ο πιθανός εκτοπισμός τους.
Αν τελικά υλοποιηθεί η πρόταση πιστεύετε πως μπορεί να δημιουργηθεί ένα επικίνδυνο προηγούμενο;
Δεν θα είναι ο πρώτος εκτοπισμός στη σύγχρονη ιστορία. Εκτοπισμός και εθνοκάθαρση είναι συχνά το αποτέλεσμα πολεμικών, ιδίως εθνοτικών, συγκρούσεων, όπως εξάλλου το έχουμε βιώσει και στην Κύπρο. Μέχρι και πριν έναν αιώνα, η πρακτική αυτή ήταν νόμιμη. Ας θυμηθούμε ότι μετά το τέλος του Μικρασιατικού πολέμου και την ήττα της Ελλάδας, με τη συνθήκη ειρήνης της Λωζάνης του 1923 έγινε αναγκαστική ανταλλαγή/μετακίνηση των Ελλήνων/χριστιανών της Τουρκίας στην Ελλάδα, με την εξαίρεση των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου, και των Τούρκων/μουσουλμάνων από την Ελλάδα στην Τουρκία, με την εξαίρεση των μουσουλμάνων της Δυτικής Θράκης. Μία τέτοια συμφωνία σήμερα θα ήταν νομικά άκυρη, καθώς αντιβαίνει στην απαγόρευση του αναγκαστικού εκτοπισμού που είναι αναγκαστικός κανόνας (jus cogens) του διεθνούς δικαίου. Ωστόσο, και παρόλο που ο εκτοπισμός είναι διεθνές έγκλημα, η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι οι εκτοπισμένοι πολύ δύσκολα επιστρέφουν στις εστίες τους.
Τι μπορεί να σημαίνει για Κύπρο το σχέδιο Τραμπ; Θα μπορούσε, για παράδειγμα, ο τρόπος επίλυσης του κυπριακού να είναι μια μετακίνηση των Κυπρίων στην Ελλάδα ή στην Τουρκία και το νησί να γίνει μια τεράστια αμερικανική, στρατιωτική βάση ή οτιδήποτε άλλο;
Ένα τέτοιο σενάριο είναι ακραίο, ακόμη και για τα δεδομένα του προέδρου Τραμπ (ας μην του βάζουμε ιδέες…). Δεν θα απέκλεια πάντως να εισφέρει κάποια ρηξικέλευθη και ευφάνταστη ιδέα όταν και αν ασχοληθεί με το Κυπριακό, που θα έχει ως αποκλειστικό γνώμονα τα αμερικανικά συμφέροντα (ή συμφέροντα συμμάχων του, στους οποίους βέβαια συγκαταλέγονται πρωτίστως το Ισραήλ, αλλά τόσο η Τουρκία όσο και η Ελλάδα), παραγνωρίζοντας ανθρωπιστικές ή άλλες παραμέτρους.
Πρωτοφανής περιφρόνηση του διεθνούς δικαίου
Ο νέος Αμερικανός πρόεδρος έδειξε πως έχει και άλλες βλέψεις και απείλησε να χρησιμοποιήσει στρατιωτική δύναμη για να καταλάβει τον έλεγχο της Γροιλανδίας. Ζούμε σε μια εποχή που το διεθνές δίκαιο πάει να διαλυθεί μπροστά στη δύναμη του πιο ισχυρού να επιβάλλει τη θέλησή του;
Η αποδόμηση του διεθνούς δικαίου δεν ξεκίνησε με τη δεύτερη προεδρία Τραμπ, αλλά προφανώς επιταχύνεται το τελευταίο διάστημα. Το διεθνές δίκαιο βίωνε μία περίοδο διαρκούς άνθησης, που ξεκίνησε το 1990 με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, χωρίς βέβαια να έχουν εκλείψει οι διαχρονικές δομικές αδυναμίες στο πεδίο της συμμόρφωσης με τους κανόνες του, που επιτυγχάνεται όταν και εφόσον συμπίπτουν τα συμφέροντα ισχυρών κρατών και αποφασίζουν να ενεργοποιήσουν τους (λιγοστούς και μάλλον αδύναμους, αλλά υπαρκτούς) μηχανισμούς επιβολής του. Παρά τα πισωγυρίσματα (π.χ., η αμερικανική εισβολή στο Ιράκ το 2003), είχαν αυξηθεί σημαντικά τα κράτη που εξέφραζαν ποικιλοτρόπως την πίστη τους σε μία διεθνή τάξη που θα βασίζεται ολοένα και περισσότερο στην αμοιβαία επωφελή διεθνή συνεργασία και σε κοινά αποδεκτούς κανόνες συμπεριφοράς.
Η πρώτη θητεία Τραμπ κλόνισε σε κάποιο βαθμό αυτό το οικοδόμημα. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ήταν ένα σημαντικό πλήγμα, παρόλο που ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν προσπάθησε να τη δικαιολογήσει με (προδήλως αβάσιμα) νομικά επιχειρήματα. Υπήρξε επίσης αντίδραση από την πλειοψηφία των κρατών, με τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση να πρωτοστατούν με την επιβολή αυστηρών κυρώσεων. Η ανοχή, αν όχι ενθάρρυνση, από τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση στην αμετροεπή αντίδραση του Ισραήλ στην τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς και την επακόλουθη ισοπέδωση της Γάζας αποτέλεσαν ένα ακόμη πλήγμα. Η αντίδραση προήλθε κυρίως από τον ΟΗΕ και τη διεθνή κοινή γνώμη. Ωστόσο, τα κράτη που παρανομούσαν πάντα πρόβαλλαν νομικά επιχειρήματα, προσπαθώντας να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους. Στη δεύτερη θητεία του Αμερικανού, βιώνουμε μία πρωτοφανή περιφρόνηση του διεθνούς δικαίου και κυνική παραδοχή ότι το μόνο κίνητρο για τις προτάσεις Τραμπ για τη Γροιλανδία, τον Παναμά και τώρα τη Γάζα είναι τα (οικονομικά και άλλα) συμφέροντα των ΗΠΑ, που εξυπηρετούν το αφήγημα και την πολιτική του MAGA (Make America Great Again). Το MAGA είναι εξ ορισμού συγκρουσιακό.
Ο Ντόναλντ Τραμπ επέβαλε κυρώσεις και στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Τι σημαίνει αυτό, ποιες θα είναι οι συνέπειες;
Δεν είναι η πρώτη φορά που οι ΗΠΑ επιβάλλουν κυρώσεις στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και συγκεκριμένα στον Γενικό Εισαγγελέα του Δικαστηρίου. Είχαν επιβάλει κυρώσεις και κατά την πρώτη θητεία Τραμπ το 2020 στην τότε Γενική Εισαγγελέα και έναν ακόμη αξιωματούχο του Δικαστηρίου για έρευνες του Δικαστηρίου που αφορούσαν Αμερικανούς πολίτες. Τώρα οι κυρώσεις (άρνηση εισόδου, παγοποίηση περιουσιακών στοιχείων στις ΗΠΑ) επιβάλλονται για τις ενέργειες του Δικαστηρίου που αφορούν όχι μόνο πολίτες των ΗΠΑ αλλά και στενούς συμμάχους τους, όπως το Ισραήλ. Οι κυρώσεις αυτές δυσχεραίνουν τη λειτουργία του Δικαστηρίου, ενθαρρύνουν την ατιμωρησία για τη διάπραξη διεθνών εγκλημάτων και διαβρώνουν περαιτέρω τη διεθνή νομιμότητα. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο ζήτησε από τα 125 κράτη που έχουν αποδεχτεί το Καταστατικό του να αντιδράσουν στις κυρώσεις και πράγματι 79 εξ αυτών υπέγραψαν δήλωση στήριξης του Δικαστηρίου. Χαιρετίζω το γεγονός ότι τη δήλωση προσυπέγραψαν η Κύπρος και η Ελλάδα.
