Στο χειρότερο επίπεδό τους μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου βρίσκονται η σχέσεις της Ρωσίας με την Δύση. Η κρίση συνεχώς διευρύνεται σε όλα τα πεδία, από την Ουκρανία μέχρι την οικονομία και σε κάθε άλλη χώρα που βρίσκεται στο πεδίο επιρροής της. Ο γενικότερος φόβος είναι πως η κατάσταση μπορεί να κλιμακωθεί και να πάρει ακόμη μεγαλύτερες διαστάσεις.
Στη συνέντευξή της στον Φιλελεύθερο, η Νάντια Αρμπράτοβα, διευθύντρια Ευρωπαϊκών και Πολιτικών Σπουδών στο Ινστιτούτο Διεθνών και Παγκόσμιων Σχέσεων (IMEMO) στη Μόσχα, η οποία το φθινόπωρο βρέθηκε στην Κύπρο για τις εργασίες του 5ου Cyprus Forum, εξήγησε πως ο κίνδυνος περαιτέρω κλιμάκωσης είναι καθόλα υπαρκτός. Κάτι στο οποίο ο πόλεμος στην Ουκρανία παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. «Η σύγκρουση στην Ουκρανία αποτελεί την πεμπτουσία της κρίσης μεταξύ Ρωσίας και Δύσης, η οποία μπορεί να έχει μόνο διπλωματική λύση, καθώς η εναλλακτική λύση είναι ένας πυρηνικός πόλεμος με απρόβλεπτες συνέπειες. Όσο περισσότερο αναβάλλεται η διπλωματική επίλυση της σύγκρουσης, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος κλιμάκωσής της σε πυρηνικό πόλεμο», ανάφερε.
Αυτό που επιδιώκει η Ρωσία, τόνισε είναι να βρει τη θέση που της αρμόζει σε ένα κόσμο που αλλάζει συνεχώς, πρώτα και κύρια στο μεταδιπολικό ευρωπαϊκό σύστημα ασφαλείας. «Η προσέγγισή της βασίζεται στην αδιαμφισβήτητη κυριαρχία της και στη μη ανάμειξη εξωτερικών δυνάμεων στις εσωτερικές της υποθέσεις. Όσον αφορά την εξωτερική της πολιτική θέλει να είναι ένα πρωτότυπο κράτος με τις δικές της πολιτιστικές αξίες και να συνεχίσει να είναι ένα παγκόσμιο κέντρο ανάπτυξης».
Η Ρωσίδα ειδικός μίλησε και για τις σχέσεις της Κύπρου με την Ρωσία. Είπε ότι αν και προς το παρόν έχουν παγώσει, λόγω των εξελίξεων στην Ουκρανία, ωστόσο έχουν μια αρκετά στέρεη βάση για την αναθέρμανση της συνεργασίας τους όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν.
-Έχετε πει πως το νέο δίπολο που σχηματίζεται μπορεί να είναι μια αντιπαράθεση ανάμεσα στην φιλελεύθερη, καπιταλιστική δημοκρατία και τον αυταρχικό καπιταλισμό. Οι γεωπολιτικές εξελίξεις των τελευταίων ετών, θεωρείτε πως επιβεβαιώνουν τη θέση σας αυτή;
-Θα ξεκινήσω με μια αρχική επισήμανση. Η υπόθεση του «νέου διπολισμού» ήταν περισσότερο ένα σχόλιο σε μια ομιλία, που σκοπό είχε να δώσει έμφαση στην σύγκρουση ανάμεσα στη Ρωσία και τη Δύση. Ναι, ο κόσμος μας εξακολουθεί να είναι πολυπολικός και αυτό που βλέπουμε είναι ότι εξελίσσεται μια φυσιολογική κατάσταση των διεθνών σχέσεων. Αυστηρά μιλώντας, η διπολικότητα του περασμένου αιώνα ήταν ένα εξαιρετικά πολύπλοκο φαινόμενο. Ακόμη και στη δεκαετία του 1970 δεν ήταν απόλυτη, καθώς η παρουσία της αντισοβιετικής Κίνας και του Κινήματος των Αδεσμεύτων θόλωσε την αντιπαράθεση της Ανατολής με τη Δύση.
Το συνεχώς αυξανόμενο κενό μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης δεν χαρακτηρίζεται μόνο από τον ανταγωνισμό ή την ιδεολογική σύγκρουση μεταξύ δύο μορφών καπιταλισμού, του φιλελεύθερου και του μη φιλελεύθερου, του αυταρχικού αν θέλετε, αλλά μάλλον από τους διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισμούς που υπάρχουν και που κληρονομήθηκαν από το παρελθόν σε κάθε μοντέλο. Η προσέγγιση της Ρωσίας, τώρα βασίζεται στην αδιαμφισβήτητη κυριαρχία της και στη μη ανάμειξη εξωτερικών δυνάμεων στις εσωτερικές της υποθέσεις. Όσον αφορά την εξωτερική της πολιτική, στην Έννοια Εξωτερικής Πολιτικής του 2023 ορίζεται ως «πρωτότυπο κράτος-πολιτισμός» ανάμεσα σε άλλα κράτη όπως, για παράδειγμα, η Κίνα και η Ινδία, καθώς και ως «τεράστια δύναμη της Ευρασίας και του Ευρω-Ειρηνικού». Επιπλέον, σύμφωνα και πάλι με την Έννοια Εξωτερικής Πολιτικής η Ρωσία αναφέρεται ως ένα από τα κυρίαρχα κέντρα της παγκόσμιας ανάπτυξης, εκπληρώνει μια ιστορικά μοναδική αποστολή για τη διατήρηση της παγκόσμιας ισορροπίας ισχύος στο στάδιο της βαθιάς γεωπολιτικής διαίρεσης στις διεθνείς σχέσεις.
–Ας μιλήσουμε περισσότερο για τη θέση της Ρωσίας σήμερα. Ακολουθείτονδημοκρατικόήτοναυταρχικόκαπιταλισμό;
– Η Ρωσία θέλει να βρει τη θέση που της αρμόζει σε ένα κόσμο που αλλάζει συνεχώς, πρώτα και κύρια στο μεταδιπολικό ευρωπαϊκό σύστημα ασφαλείας. Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο, δεδομένου ότι η ευφορία της Μόσχας μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου αντικαταστάθηκε γρήγορα από την πικρή αίσθηση της απώλειας μιας μεγάλης αυτοκρατορίας και ενός καθεστώτος ισότιμου με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ρωσία βγήκε από την ΕΣΣΔ μετά από 70 χρόνια αυταρχικού, αν και μάλλον επιεικούς καθεστώτος και άρχισε να οικοδομεί μια οικονομία της αγοράς από το μηδέν. Ανήκει στο φάσμα του ανελεύθερου καπιταλισμού. Ωστόσο, πέρα από την κοινή κλίση προς την κυριαρχία και τον προστατευτισμό, οι χώρες αυτής της κατηγορίας δεν φαίνεται να έχουν πολλά κοινά. Η Ρωσία και η Κίνα αποτελούν παραδείγματα «πρώιμου» ή νεαρού καπιταλισμού, ο οποίος κατά κανόνα είναι ανελεύθερος, αλλά διαφέρουν πολύ από τον ανελεύθερο καπιταλισμό της Ουγγαρίας του Όρμπαν, που είναι μέλος και της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και του ΝΑΤΟ.
-Κατά την άποψή σας ποιοι είναι οι κύριοι λόγοι που δυναμιτίζουν τις σχέσεις της Ρωσίας με τη Δύση και που προκαλούν εντάσεις;
– Η Ρωσία και η Δύση βλέπουν τα ίδια γεγονότα και τα ερμηνεύουν πολύ διαφορετικά. Οι αντιπαραθέσεις μεταξύ της Ρωσίας και των ΗΠΑ μαζί με το ΝΑΤΟ πηγάζουν από τη βαθιά παρανόηση των εκατέρωθεν απόψεων σχετικά με τα αποδεκτά θεμέλια της ευρωπαϊκής ασφάλειας και της αντιπαλότητας στον μετασοβιετικό χώρο. Στην πράξη αυτές οι διαφορετικές απόψεις μεταφράζονται συχνά στο ερώτημα «ποιος έσπασε πρώτος τη μεταδιπολική τάξη». Στη Δύση η Ρωσία παρουσιάζεται ως ο παραβάτης αυτής της τάξης στη Γεωργία το 2008 και δύο φορές στην Ουκρανία -το 2014 και το 2022. Αντίθετα, σύμφωνα με τη Ρωσία, ο παραβάτης είναι η Δύση με τον βομβαρδισμό της Γιουγκοσλαβίας το 1999, την επέκταση του ΝΑΤΟ πιο κοντά στα ρωσικά σύνορα, τον διαμελισμό της Σερβίας το 2007 κ.λπ.
Η Δύση θεωρούσε τον εαυτό της νικητή στον Ψυχρό Πόλεμο και, ως εκ τούτου, έκανε ό,τι έκρινε σκόπιμο χωρίς να λαμβάνει υπόψη τα συμφέροντα της Ρωσίας. Ωστόσο, κοιτάζοντας πίσω, γίνεται σαφές ότι ούτε η ΕΕ ούτε οι ΗΠΑ, όπως και το ΝΑΤΟ είχαν μια σαφή στρατηγική προσέγγισης απέναντι στη Ρωσία. Είχαν απλώς εμμονή με τον φόβο μιας νέας ρωσικής αυτοκρατορίας. Για το λόγο αυτό, οι στρατηγικές διεύρυνσης του ΝΑΤΟ και της ΕΕ στόχευαν στον διαχωρισμό των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών από τη Ρωσία ως εγγύηση κατά της αναβίωσης μιας νέας αυτοκρατορίας. Μια τέτοια πολιτική δεν θα μπορούσε παρά να τροφοδοτήσει τις χειρότερες υποψίες της Μόσχας για τις πραγματικές προθέσεις της Δύσης να την εκδιώξει από το φυσικό της περιβάλλον. Έτσι δημιουργήθηκε ένας φαύλος κύκλος. Ο George F. Kennan, ένας διάσημος Αμερικανός διπλωμάτης που γνώριζε πολύ καλά τους Ρώσους, χαρακτήρισε την επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς «το πιο μοιραίο λάθος της αμερικανικής πολιτικής, ένα λάθος ιστορικών διαστάσεων σε ολόκληρη τη μεταψυχροπολεμική εποχή και την αρχή ενός νέου Ψυχρού Πολέμου». Όπως βλέπουμε τώρα, λάθη τέτοιων διαστάσεων κοστίζουν πολύ.
–Με ποιο τρόπο μπορούν να λειανθούν οι εντάσεις ανάμεσα στη Ρωσία και τη Δύση; Πόσο σημαντικός παράγοντας είναι το ουκρανικό;
-Η σύγκρουση στην Ουκρανία αποτελεί την πεμπτουσία της κρίσης μεταξύ Ρωσίας και Δύσης, η οποία μπορεί να έχει μόνο διπλωματική λύση, καθώς η εναλλακτική λύση είναι ένας πυρηνικός πόλεμος με απρόβλεπτες συνέπειες. Όσο περισσότερο αναβάλλεται η διπλωματική επίλυση της σύγκρουσης, τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος κλιμάκωσής της σε πυρηνικό πόλεμο. Έτσι, το πιο άμεσο καθήκον είναι να αποτραπεί οποιαδήποτε οριζόντια και κάθετη κλιμάκωση της σύγκρουσης μέσω της αποσυγκέντρωσης και της μείωσης των απειλών και στη συνέχεια να σκεφτούμε για ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις. Οι τελευταίες θα απαιτούσαν μια σταθερή και διαρκή κατάπαυση του πυρός ως πρώτο βήμα προς την ειρήνη. Ο Ρώσος πρόεδρος, σε συνάντηση με τους επικεφαλής των επίσημων μέσων ενημέρωσης των χωρών μελών των BRICS τον Οκτώβριο του 2024, σημείωσε ότι «η Ρωσία δεν επιθυμεί μια προσωρινή κατάπαυση του πυρός με την Ουκρανία, αλλά επιθυμεί μια διαρκή ειρήνη». Η θέση αυτή υπονοεί ότι κατά τη διαπραγμάτευση μιας κατάπαυσης του πυρός τα μέρη πρέπει να δεσμευτούν επίσημα για τις επόμενες διαπραγματεύσεις για όλα τα ζητήματα μιας διαρκούς ειρήνης.
Βαθιές ρίζες των σχέσεων με την Κύπρο
–Πως χαρακτηρίζετε τις σχέσεις Μόσχας και της Λευκωσίας σήμερα; Είναι η Κύπρος μια φιλική χώρα για τη Ρωσία, όπως ήταν στο παρελθόν;
-Παρά την πρόσφατη κρίση και σε αντίθεση με άλλες πρωτεύουσες, η Μόσχα και η Λευκωσία έχουν μια έχουν μια αρκετά στέρεη βάση για την αναθέρμανση της συνεργασίας τους, αν βέβαια αποφευχθεί το χειρότερο σενάριο ενός «θερμού πολέμου» μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας. Ναι, οι σχέσεις μεταξύ των δύο κρατών είναι παγωμένες σήμερα, όπως και με ολόκληρη την ΕΕ και τα κράτη-μέλη της, αλλά ο βαθμός αυτού του παγώματος ποικίλλει. Αν στη βόρεια Ευρώπη και στις χώρες της Βαλτικής μιλάμε για βαθύ πάγωμα, τότε όσο πιο μακριά από τα δυτικά σύνορα της Ρωσίας πάμε προς το νότο, τόσο πιο ήπιο είναι αυτό το πάγωμα. Είμαι βέβαιη ότι με τις θετικές αλλαγές στο διεθνές κλίμα, η συνεργασία της Ρωσίας με την Κύπρο θα ανακάμψει γρήγορα.
Αναμένοντας τη δεύτερη θητεία Ντόναλντ Τραμπ
–Δεύτερη θητεία στον Λευκό Οίκο για τον Ντόναλντ Τραμπ. Τι σημαίνει αυτό για τη Ρωσία;
-Η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο επιφέρει μεγάλη αβεβαιότητα αλλά και συγκρατημένη αισιοδοξία. Η αλλαγή της αμερικανικής ηγεσίας μπορεί να δώσει την ευκαιρία να αντιστραφεί η υφέρπουσα και απελπιστική στασιμότητα της κατάστασης στην Ουκρανία που είναι γεμάτη με πυρηνική καταστροφή. Ο νέος Αμερικανός πρόεδρος έχει ήδη υποσχεθεί να διαπραγματευτεί γρήγορα τον τερματισμό της σύγκρουσης στην Ουκρανία, η οποία παραμένει ο κύριος λόγος της ρήξης μεταξύ Ρωσίας και Δύσης. Το σχέδιό του δεν είναι ακόμη σαφές, ωστόσο ένα πράγμα είναι ξεκάθαρο. Στον Ντόναλντ Τραμπ δεν αρέσει να είναι χαμένος και θα προσπαθήσει με όλες του τις δυνάμεις να αποδείξει ότι μπορεί να αποδώσει εκεί που απέτυχε η κυβέρνηση Μπάιντεν. Προφανώς, η Ευρώπη δεν είναι η πρώτη προτεραιότητα της εξωτερικής πολιτικής του, θα επικεντρωθεί στην Κίνα και την Ασία γενικότερα. Δεδομένων των ιδιαίτερων σχέσεων της Ρωσίας με την Κίνα, είναι πιθανά διαφορετικά σενάρια για τις ρωσοαμερικανικές σχέσεις.
–Η πτώση του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία με ποιο τρόπο επηρεάζει την πολιτική της Μόσχας στην Ανατολική Μεσόγειο και την Μέση Ανατολή;
-Πρόκειται για μια πολύ σοβαρή εξέλιξη. Η πτώση του καθεστώτος του Μπασάρ αλ Άσαντ, ενός στενού της σύμμαχου, αναμφίβολα θα περιορίσει την επιρροή της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο. Πιστεύω, όμως πως η Μόσχα θα κάνει οτιδήποτε είναι δυνατόν για να βρει και να δημιουργήσει νέες συμμαχίες, ώστε να διασφαλίσει την παρουσία της στην περιοχή.
