Εκλογή Κάμαλα Χάρις ή Ντόναλντ Τραμπ

Στην περίπτωση των σχέσεων των ΗΠΑ με Κύπρο, Ελλάδα και  Τουρκία, η στάση του νέου προέδρου είναι κρίσιμη, ιδίως όταν υπάρχουν ανοιχτά ζητήματα, όπως το Κυπριακό, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις και η γεωπολιτική σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η ανάλυση των επιπτώσεων που θα είχε η εκλογή της Κάμαλα Χάρις ή του Ντόναλντ Τραμπ στις εν λόγω σχέσεις μπορεί να αναδείξει διαφορετικές προσεγγίσεις και προτεραιότητες. Η Κάμαλα Χάρις, ως αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Μπάιντεν, έχει υποστηρίξει πολιτικές που βασίζονται στην πολυμέρεια και στη συνεργασία με διεθνείς θεσμούς.

Η πιθανή εκλογή της ως προέδρου θα μπορούσε να συνεχίσει την προσέγγιση αυτή, η οποία περιλαμβάνει τη στενή συνεργασία με την Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ. Στο πλαίσιο των σχέσεων με την Κύπρο, την Ελλάδα και την Τουρκία, μια κυβέρνηση Χάρις θα προσανατολιζόταν πιθανότατα σε πολιτικές που προάγουν τη σταθερότητα, την ειρηνική επίλυση διαφορών και την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η Κάμαλα Χάρις, ακολουθώντας το παράδειγμα της κυβέρνησης Μπάιντεν, θα έδινε έμφαση στην ενίσχυση των σχέσεων ΗΠΑ-Κύπρου. Η Κύπρος αποτελεί σημαντικό σύμμαχο στην Ανατολική Μεσόγειο, ιδίως λόγω της γεωστρατηγικής της θέσης και της συμμετοχής της σε ενεργειακές εξελίξεις στην περιοχή. Η εκλογή Χάρις θα μπορούσε να ενισχύσει τη στήριξη των ΗΠΑ προς την Κυπριακή Δημοκρατία, υποστηρίζοντας πολιτικές που προωθούν την ενεργειακή ασφάλεια και τη διπλωματία. Θα είχε επίσης την ευκαιρία να υποστηρίξει μια επανέναρξη των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό. Η στάση της θα ήταν θετική ως προς μια λύση διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας, βασισμένης στα ψηφίσματα του ΟΗΕ και το διεθνές δίκαιο. Παράλληλα, η έμφαση στα ανθρώπινα δικαιώματα θα μπορούσε να οδηγήσει σε μεγαλύτερη πίεση προς την Τουρκία για σεβασμό της κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Η Ελλάδα, ως μέλος του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, διατηρεί σταθερές σχέσεις με τις ΗΠΑ. Υπό την προεδρία της Χάρις, οι σχέσεις αυτές θα ενισχύονταν περαιτέρω, ειδικά στο πλαίσιο της συνεργασίας στους τομείς της άμυνας και της ενέργειας.

Η Ελλάδα είναι στρατηγικός σύμμαχος στη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ και, τα τελευταία χρόνια, οι αμυντικές σχέσεις με τις ΗΠΑ έχουν ενισχυθεί, κυρίως με την ανανέωση της Συμφωνίας Αμοιβαίας Αμυντικής Συνεργασίας. Η Χάρις πιθανόν να υποστηρίξει τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις μέσω της ενίσχυσης της συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο και της κοινής στρατηγικής απέναντι στις προκλήσεις της Τουρκίας.

Η ελληνική ναυτική βάση της Σούδας και η γενικότερη συνεργασία σε επίπεδο υποδομών και εξοπλισμού θα παραμείνουν βασικοί πυλώνες της στρατηγικής των ΗΠΑ στην περιοχή. Οι σχέσεις των ΗΠΑ με την Τουρκία είναι πιο περίπλοκες, δεδομένης της αμφιλεγόμενης πολιτικής του προέδρου Ερντογάν, της αγοράς του ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος S-400, στην πρόθεση της Τουρκίας να ενταχθεί στους BRICS, και των διαφορών στα ζητήματα της Συρίας και της Ανατολικής Μεσογείου.

Η Χάρις, υιοθετώντας μια περισσότερο θεσμική και διπλωματική προσέγγιση, θα προσπαθήσει να εξισορροπήσει τις σχέσεις με την Τουρκία, διατηρώντας παράλληλα την πίεση για σεβασμό των διεθνών κανόνων.

Μια κυβέρνηση Χάρις θα μπορούσε να αυξήσει τη διπλωματική πίεση προς την Τουρκία για θέματα που σχετίζονται με την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τις προκλητικές ενέργειες στην Ανατολική Μεσόγειο. Ωστόσο, δεν θα προχωρούσε σε πλήρη ρήξη με την Άγκυρα, δεδομένου του στρατηγικού ρόλου της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ και της γεωπολιτικής της θέσης.

Ντόναλντ Τραμπ

Η πολιτική του Ντόναλντ Τραμπ κατά τη διάρκεια της προεδρίας του (2017-2021) βασίστηκε στη μονομερή προσέγγιση, στην εστίαση στις διμερείς συμφωνίες και στην ενίσχυση των αμερικανικών συμφερόντων. Αν επανεκλεγεί, η εξωτερική του πολιτική θα συνεχίσει να δίνει έμφαση σε στρατηγικές συμφωνίες και λιγότερο σε πολυμερείς θεσμούς, όπως ο ΟΗΕ, το ΝΑΤΟ ή η Ε.Ε.

Ο Τραμπ δεν είχε υιοθετήσει κάποια συγκεκριμένη πολιτική για το Κυπριακό, αφήνοντας το ζήτημα στα χέρια του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Η προεδρία του έδειξε μεγαλύτερη εστίαση σε διμερείς συμφωνίες που εξυπηρετούν τα αμερικανικά συμφέροντα, όπως αυτές που αφορούν την ενέργεια και την οικονομία. Η πιθανότητα μιας νέας εκλογής θα σήμαινε ότι οι σχέσεις ΗΠΑ-Κύπρου θα εξαρτώνταν κυρίως από τις οικονομικές και ενεργειακές προοπτικές. Η Κυπριακή Δημοκρατία, δεδομένου του ρόλου της στην εκμετάλλευση των φυσικών πόρων της Ανατολικής Μεσογείου, θα μπορούσε να επωφεληθεί από μια τέτοια πολιτική. Ωστόσο, η προσέγγιση Τραμπ στο Κυπριακό θα ήταν πιθανώς πιο ουδέτερη και λιγότερο προσανατολισμένη στην εύρεση μιας λύσης βάσει των ψηφισμάτων του ΟΗΕ.

Οι σχέσεις ΗΠΑ-Ελλάδας είχαν ενισχυθεί και κατά τη διάρκεια της προεδρίας Τραμπ, κυρίως λόγω των κοινών γεωπολιτικών και ενεργειακών συμφερόντων στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο Τραμπ είχε καλές σχέσεις με την κυβέρνηση Μητσοτάκη, υποστηρίζοντας την ανάπτυξη της αμυντικής συνεργασίας. Ωστόσο, η επανεκλογή του Τραμπ θα μπορούσε να σημαίνει μια πιο πραγματιστική και συμφεροντολογική προσέγγιση, με έμφαση στις διμερείς συμφωνίες για την άμυνα και την ενέργεια, παρά στις παραδοσιακές συμμαχίες.

Οι σχέσεις του Ντόναλντ Τραμπ με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν υπήρξαν περίπλοκες, αλλά αρκετά φιλικές. Παρά τις εντάσεις λόγω της αγοράς από τη Ρωσία των S-400, ο Τραμπ απέφυγε να επιβάλει αυστηρές κυρώσεις στην Τουρκία, διατηρώντας προσωπικές και πολιτικές σχέσεις με τον Ερντογάν. Αν επανεκλεγεί, ο Τραμπ πιθανότατα θα υιοθετούσε μια πολιτική «μεταξύ δύο κόσμων», προσπαθώντας να εξισορροπήσει τις σχέσεις με την Τουρκία χωρίς να διαταράξει την ισορροπία δυνάμεων στην περιοχή. Ωστόσο, δεν είναι απίθανο να συνεχιστούν οι εντάσεις λόγω των διαφορών στην πολιτική της Τουρκίας στη Συρία, τη Λιβύη και την Ανατολική Μεσόγειο.

Η επανεκλογή Τραμπ θα μπορούσε να σημαίνει λιγότερη πίεση προς την Τουρκία σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και παραβιάσεων του διεθνούς δικαίου στην περιοχή, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε ενίσχυση των τουρκικών θέσεων σε  ζητήματα, όπως η ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο ή η συμπεριφορά της Τουρκίας στην Κύπρο.

Η εκλογή του ενός ή του άλλου υποψηφίου θα είχε άμεσες συνέπειες στις εξελίξεις γύρω από το Κυπριακό ζήτημα. Η Κάμαλα Χάρις, με την έμφαση που δίνει στη διπλωματία, στα ανθρώπινα δικαιώματα και στη συνεργασία με τους διεθνείς οργανισμούς, θα ήταν πιο πιθανό να πιέσει για επανεκκίνηση των διαπραγματεύσεων υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Η στάση αυτή θα ευνοούσε τις προσπάθειες για εξεύρεση μιας λύσης βασισμένης στη διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία, ενώ η προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του σεβασμού της κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας θα οδηγούσε σε αυξημένες πιέσεις προς την Τουρκία.

Από την άλλη πλευρά, η εκλογή του Τραμπ θα σήμαινε μια πιο ρεαλιστική και αποστασιοποιημένη στάση απέναντι στο Κυπριακό. Ο Τραμπ δεν είχε δείξει μεγάλο ενδιαφέρον για την επίλυση της διαφοράς κατά τη διάρκεια της πρώτης προεδρίας του και φαίνεται απίθανο να τοποθετούσε το Κυπριακό ψηλά στην ατζέντα του σε μια νέα θητεία. Η στάση του απέναντι στην Τουρκία και η έμφαση σε εμπορικά και στρατιωτικά συμφέροντα θα περιόριζαν την αμερικανική παρέμβαση για επίλυση του Κυπριακού, ενισχύοντας ίσως τη θέση της Άγκυρας στις διαπραγματεύσεις.

Η Ανατολική Μεσόγειος, με τον πλούσιο ενεργειακό της πλούτο και τις γεωπολιτικές της προκλήσεις, αποτελεί σημαντικό πεδίο διαμάχης και συνεργασίας. Η Χάρις θα προσπαθήσει να ενισχύσει τη συνεργασία με την Κύπρο και την Ελλάδα, προωθώντας ένα πλαίσιο που θα βασίζεται στο διεθνές δίκαιο και θα ενισχύει τη σταθερότητα και την ενεργειακή συνεργασία στην περιοχή. Οι ΗΠΑ, υπό την προεδρία της Χάρις, θα συνεχίσουν πιθανότατα να υποστηρίζουν τις ενεργειακές συμμαχίες που έχουν αναπτυχθεί μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ.

Αντίθετα, ο Τραμπ θα προσεγγίσει το ζήτημα με γνώμονα την εμπορική του διάσταση, προσπαθώντας να διαπραγματευτεί συμφωνίες που εξυπηρετούν τα αμερικανικά συμφέροντα, χωρίς όμως να ασκεί ιδιαίτερη πίεση για σεβασμό των διεθνών κανόνων. Η ενεργειακή ασφάλεια στην περιοχή θα συνεχίσει να αποτελεί σημαντικό ζήτημα, αλλά η έλλειψη ουσιαστικής διπλωματικής παρέμβασης θα μπορούσε να εντείνει τις εντάσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.

Η εκλογή είτε της Κάμαλα Χάρις είτε του Ντόναλντ Τραμπ θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στις σχέσεις των ΗΠΑ με την Κύπρο, την Ελλάδα και την Τουρκία, αλλά και στην εξέλιξη του Κυπριακού ζητήματος. Η Χάρις, με έμφαση στη διπλωματία και στη συνεργασία, θα επιδιώξει να προωθήσει την περιφερειακή σταθερότητα, τις ενεργειακές συνεργασίες και την επίλυση των διαφορών μέσα από διεθνείς θεσμούς και σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Από την άλλη, ο Τραμπ θα συνεχίσει την «ρεαλιστική» και μονομερή προσέγγισή του, δίνοντας προτεραιότητα σε στρατηγικά και εμπορικά συμφέροντα, χωρίς να ασχοληθεί ουσιαστικά με τις περιφερειακές διαφορές και τις διεθνείς διενέξεις. Σε κάθε περίπτωση, οι εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο θα εξαρτηθούν σε μεγάλο βαθμό από τη στάση των ΗΠΑ, καθώς και από τη γεωπολιτική δυναμική στην περιοχή. Η εκλογή της Χάρρις θα μπορούσε να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για μια πιο σταθερή και ειρηνική περιοχή, ενώ η επανεκλογή του Τραμπ θα διατηρούσε τις υπάρχουσες εντάσεις και την αβεβαιότητα, χωρίς σαφή προσδιορισμό προτεραιοτήτων στα ζητήματα της Ανατολικής Μεσογείου.

*Καθηγητής στο Philips University, πρώηνΠρύτανης του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου, και πρώην Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ιδρυμάτων Ανώτερης Εκπαίδευσης (EURASHE). a.orphanides@philipsuni.ac.cy