«Δυστυχώς δεν διαθέτουμε παιδοκεντρική ματιά και αποφασίζουμε στις πλείστες των περιπτώσεων για τα παιδιά εν τη απουσία τους», τονίζει στο β΄ μέρος της συνέντευξής της στο philenews, η Επίτροπος Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού, κ. Δέσπω Μιχαηλίδου – Λιβανίου, επισημαίνοντας ότι αν και τα παιδιά θα έπρεπε να συμμετέχουν σε δημόσιες διαβουλεύσεις επί νομοθεσιών, διατάξεων, μέτρων που τα αφορούν, εν τούτοις δεν προσμετρείται η άποψή τους.

Από την άποψη που αποκόμισε όλα αυτά τα χρόνια, τόσο από την ιδιότητα της Δικαστού όσο και από τη θέση της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού, η κ. Μιχαηλίδου, έχει την αίσθηση ότι τα δικαιώματα του παιδιού, λειτουργούν υπό τύπον συνθημάτων, αφού ουδέποτε είμαστε σε θέση ν’ ακούσουμε το παιδί χωρίς να του επιβάλουμε τη γνώμη μας. 

Επ’ ευκαιρίας της 1ης Ιουνίου, Παγκόσμιας Ημέρας για τα Δικαιώματα του παιδιού, με την κ. Μιχαηλίδου συζητούμε ζητήματα που άπτονται των δικαιωμάτων των παιδιών, ιδιαίτερα μέσα από την εμπειρία της πανδημίας και όσα κατέδειξε η πρόσφατη αξιολόγηση αντικτύπου των μέτρων που λήφθηκαν για την αναχαίτηση του κορωνοϊού. 

Ακόμη, η Επίτροπος Μιχαηλίδου, εξηγεί στο philenews ότι τα παιδιά δεν γνωρίζουν τα δικαιώματά τους αφού πολλές φορές χρειάζεται να ανατρέξουν στο διαδίκτυο για να ενημερωθούν. 

Με την ευκαιρία της 1ης Ιουνίου, Παγκόσμιας Ημέρας για τα Δικαιώματα του παιδιού, πως αξιολογείτε τη θέση των παιδιών στην Κύπρο στις μέρες μας; 

H Κύπρος έχει κυρώσει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού, και δεσμεύεται από τις πρόνοιες της. Συνηθίζω να λέω – και το πιστεύω ακράδαντα – ότι η κυπριακή κοινωνία ήταν και παραμένει μια κοινωνία η οποία δείχνει εξαιρετικό ενδιαφέρον έγνοια και φροντίδα για τα παιδιά. Ωστόσο, αν και τα  θέματα προστασίας και ευημερίας των παιδιών παραμένουν ψηλά στις προτεραιότητές μας, ως κοινωνία, δεν είμαστε πάντα παιδοκεντρικοί, όπως, τουλάχιστον, ο όρος αυτός προσεγγίζεται μέσα από την προοπτική των δικαιωμάτων του παιδιού. Το παιδί το θεωρούμε ως ένα αντικείμενο, που περισσότερο χρήζει προστασίας και φροντίδας και δεν μπορουμε να δεχθούμε εύκολα ότι το παιδί έχει και άλλες ανάγκες και μπορεί να εκφραστεί και να έχει άποψη και πρέπει να ακουστεί. 

Έχουμε ακόμη μεγάλο δρόμο να καλύψουμε όσον αφορά το θέμα της ουσιαστικής συμμετοχής του παιδιού: την αναγνώριση του παιδιού ως ενεργού πολίτη, ενός παιδιού ενδυναμωμένου, που μπορεί να διαμορφώνει άποψη για τα θέματα που το αφορούν, να την εκφράζει και αυτή να λαμβάνεται υπόψη στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Το παιδί αντιμετωπίζεται από την Κυπριακή Κοινωνία πρωτίστως ως πρόσωπο που χρήζει προστασίας.

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ ΤΟ Α’ ΜΕΡΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΣ 

«Ένα παιδί κακοποιείται σεξουαλικά κάθε 27 ώρες»

Κατά την περίοδο της πανδημίας του κορωνοϊού επικεντρώσαμε όλες τις προσπάθειες στη σωματική υγεία των παιδιών, με την ψυχική υγεία να περνά σε δεύτερη μοίρα. Θεωρείτε ότι η πανδημία έχει αφήσει το αποτύπωμα της στην ψυχική υγεία των παιδιών;

Η παρατήρησή σας είναι ορθή. Η εμφάνιση της πανδημίας, σε μια περίοδο που κυριαρχούσε η αίσθηση του απόλυτου ελέγχου της καθημερινότητας, ήρθε να ανατρέψει αυτή την ψευδαίσθηση και έθεσε τις κοινωνίες μπροστά σε σημαντικά διλήμματα και ατομικές επιλογές. Οι κοινωνίες βρέθηκαν απροετοίμαστες να διαχειριστούν την έκταση της υγειονομικής κρίσης, ιδιαίτερα σε επιμέρους τομείς όπως τα συστήματα υγείας, η πρόνοια και η εκπαίδευση.

Η ασφάλεια της υγείας κυριάρχησε έναντι άλλων δικαιωμάτων όπως η ελεύθερη διακίνηση των πολιτών. Η δε παρατεταμένη απομόνωση επέφερε, όπως δείχνουν πρόσφατες έρευνες, σοβαρές ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις στα παιδιά, και έθεσε σε κίνδυνο την ευημερία τους. Στην ψυχική υγεία, που είναι τόσο σημαντική στην παιδική ηλικία ώστε το παιδί να καταφέρει να κατακτήσει τις αναπτυξιακές του προκλήσεις, δεν δόθηκε η ανάλογη προσοχή.

Πρέπει να αναγνωρίσουμε τις σοβαρές, πολύπλοκες και διαχρονικές επιπτώσεις που η πανδημία επέφερε στην ψυχική υγεία των ανθρώπων, και ιδιαιτέρως σε ευάλωτες ομάδες όπως τα παιδιά.   Τα τελευταία δύο χρόνια, και στο πλαίσιο της άσκησης των αρμοδιοτήτων μου, έθεσα ως προτεραιότητα να διερευνήσω τις επιπτώσεις που είχαν τα μέτρα για περιορισμό της πανδημίας στην ψυχοσυναισθηματική κατάσταση των παιδιών, και να παρέμβω εκεί όπου οι όποιες αποφάσεις ή προοπτικές δεν έθεταν ως προτεραιότητα το συμφέρον του παιδιού. 

Στόχευση μου ήταν να περιοριστούν, κατά το δυνατόν, οι δυσμενείς επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των παιδιών. Δυστυχώς, η επικρατούσα άποψη παιδιών και επαγγελματιών με τους οποίους είχα συναντήσεις, ήταν πως δεν δόθηκε η απαιτούμενη και αναμενόμενη προσοχή σε θέματα ψυχικής υγείας. Οι δε απαντήσεις που έδωσαν τα ίδια τα παιδιά υπερτόνισαν ότι στο επίκεντρο της όλης διαχείρισης της πανδημίας ήταν η σωματική υγεία χωρίς αυτή να διασυνδεθεί με την ψυχική. Τα παιδιά θεωρούν σοβαρότερες τις επιπτώσεις στη ζωή και στην ψυχική τους υγεία από τις επιπτώσεις του ίδιου του ιού. Μίλησαν για χαμένη παιδικότητα, χαμένες εμπειρίες, κίνητρο για ζωή, άγχος, φοβίες, ανασφάλεια, αστάθεια και αποδιοργάνωση της ζωής τους. Παιδιά με αναπηρίες βίωσαν κοινωνική απομόνωση, αυξημένα επίπεδα στρες στην οικογένεια, επιθετικότητα και κόπωση.

Οι επαγγελματικές προκλήσεις ή/και ψυχολογικές και συναισθηματικές επιπτώσεις και στους γονείς, τους εμπόδισαν να ασκήσουν αποτελεσματικά τη γονική τους μέριμνα. Κοινωνική απομόνωση, αποχή από τις σχολικές κοινότητες, διαφοροποίηση της καθημερινής τους ρουτίνας, όλα επενδυμένα με τον κίνδυνο της απώλειας, της ασθένειας και του επαπειλούμενου θανάτου αγαπημένων προσώπων υπήρξαν στρεσογόνοι παράγοντες στη ζωή των παιδιών. 

Πρόσφατα, το Γραφείο μας πραγματοποίησε δράση στο Δημαρχείο Στροβόλου, όπου κοινοποιήσαμε τις απόψεις των παιδιών και δόθηκε η ευκαιρία να εξηγήσουν, ν’ ακουστεί η φωνή τους για τα όσα βίωσαν. 

Αυτό που τόνισα στην έκθεση που παρέδωσα στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, είναι το γεγονός ότι θα πρέπει να στραφούμε σε μια ολιστική παιδοκεντρική προσέγγιση, ιδιαίτερα μπροστά σε κρίσεις όπως αυτή του κορωνοϊού. 

Ας μην ξεχνάμε ότι κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού τα παιδιά αποσυνδέθηκαν από τα δίκτυα προστασίας τους, τις γραμμές βοήθειας και καταγγελιών. Τα παιδιά έμειναν απροστάτευτα αφού οι κοινωνικοί λειτουργοί δεν μπορούσαν να επισκεφθούν σπίτια στα οποία γνώριζαν συγκεκριμένες καταστάσεις.  Είναι παραδεκτό γεγονός ότι παρουσιάστηκαν φαινόμενα αύξησης της ενδοοικογενειακής βίας, των σεξουαλικών κακοποιήσεων. Κι αυτό δεν είναι κυπριακό φαινόμενο. Το καταμαρτυρούν έρευνες σε όλη την Ευρώπη. Τις συνέπειες των δεδομένων αυτών θα τις δούμε στο μέλλον. Τώρα βιώνουμε την απαρχή τους. Επείγει η πρόληψη καταστάσεων και όχι η εκ των υστέρων μείωση των επιζήμιων καταστάσεων. 

Tι κατέδειξε η Αξιολόγηση Αντικτύπου στα δικαιώματα των παιδιών από τα μέτρα που υιοθετήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας και τι άφησε ως εμπειρία σε ότι αφορά τη διασφάλιση των Δικαιωμάτων των παιδιών σε περιόδους κρίσεων;

Η Αξιολόγηση Αντικτύπου των μέτρων που υιοθετήθηκαν για περιορισμό της πανδημίας στα δικαιώματα του παιδιού κατέδειξε κυρίως ότι, η ύπαρξη κανονιστικών κοινωνικών αναπαραστάσεων για τα δικαιώματα του παιδιού, οι οποίες διαμορφώνονται από τις επικρατούσες αντιλήψεις για την παιδική ηλικία, λειτουργεί ιδιαίτερα καθοριστικά σε περιόδους κρίσης, όπως διαφάνηκε και από το αποτύπωμα τόσο της διαδικασίας όσο και του περιεχομένου των μέτρων που έλαβε η Κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις για το παιδί και τα δικαιώματά του επηρέασαν όχι μόνο τα μέτρα που ελήφθησαν, αλλά είχαν αρνητικό αντίκτυπο και στις κοινωνικές αναπαραστάσεις για τον τρόπο μετάδοσης του ιού, αλλά και στη λήψη αποτελεσματικών μέτρων για την προστασία από τον ιό, και, κατά συνέπεια, στις πρακτικές που εφαρμόσθηκαν σε σχέση με τα παιδιά.

Ένα από τα κύρια επιχειρήματά μου, ως Επιτρόπου Προστασίας για τα Δικαιώματα του Παιδιού στην Κύπρο, είναι ότι οι τέσσερις Αρχές της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, που ορίζονται ως η συμμετοχή των παιδιών, η διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντός τους, η ανάπτυξη και η μη διάκριση, δεν μπορούν να ενσωματωθούν σε καμία απόφαση που λαμβάνεται χωρίς να έχουν προηγηθεί διαρθρωτικές αλλαγές.

Οι κραυγαλέες ελλείψεις στην εφαρμογή αυτών των Αρχών σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης είναι αποτέλεσμα της μη εφαρμογής τους σε περιόδους ειρήνης και ασφάλειας.  Συνεπώς, συνεπάγεται ότι χρειάζονται άμεσες διαρθρωτικές αλλαγές σε θεσμικό επίπεδο, ώστε ο χειρισμός οποιασδήποτε κρίσης να μπορεί να επιτευχθεί στο πλαίσιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 

Με απλά λόγια, κατά την περίοδο της πανδήμίας, στην όποια λήψη μέτρων δεν λήφθηκε υπόψη η ηλικία και οι ανάγκες των παιδιών για να γίνει αναπροσαρμογή των μέτρων. Υπήρξαν μάλιστα φορές που τα ίδια τα μέτρα ήταν αυστηρά και υπέρμετρα. Για παράδειγμα, ο ενήλικας μπορούσε με ένα μήνυμα να βγει έξω και να αθληθεί, αλλά για τα παιδιά οι παιχνιδότοποι και οι παιδικές χαρές. 

Επιπλέον, τα παιδιά δεν ρωτήθηκαν ποτέ για την λήψη οποιονδήποτε μέτρων. Ας πάρουμε παράδειγμα τις δημόσιες διαβουλεύσεις με διάφορες ομάδες, τα παιδιά κατά την περίοδο της πανδημίας δεν ρωτήθηκαν ποτέ πως βιώνουν τον εγκλεισμό, το γεγονός ότι βρίσκονται μακριά από το σχολείο, τους φίλους τους και τις δραστηριότητές τους. Είναι επιτακτική ανάγκη η ακρόαση της άποψης των παιδιών. Όχι κατ’ ανάγκη για να υιοθετείται αλλά να εισακούεται και όταν απορρίπτεται να αιτιολογείται το γιατί. 

Βεβαίως θα πρέπει να πώ ότι το Γραφείο μας κατά τον πρώτο χρόνο της ισχύος των μέτρων στήριξε τις προσπάθειες ν’ αντιμετωπιστούν οι κίνδυνοι. Κάποια στιγμή όμως εντοπίσαμε σοβαρές παραβιάσεις, διακρίσεις και περιπτώσεις που η αρχή της αναλογικότητας στη λήψη μέτρων…πήγε περίπατο. Αντιδράσαμε με ανακοινώσεις και παρεμβάσεις στα Μέσα Ενημέρωσης. 

Πόσο σημαντικό κρίνετε, μέσα από την εμπειρία σας, το κράτος να προβαίνει σε διαδικασία αξιολόγησης αντίκτυπου στα δικαιώματα του παιδιού,  πριν ή μετά  την εφαρμογή οποιασδήποτε πολιτικής/νομοθεσίας/ διαδικασίας  που αφορά παιδιά;

Υπάρχουν δύο διαφορετικές διαδικασίες που πρέπει να εφαρμόζονται και οι οποίες αναφέρονται ρητά στα Γενικά Σχόλια της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Διαδικασίες που διασφαλίζουν τη συμμόρφωση της νομοθεσίας, των πολιτικών και των δημοσιονομικών και διοικητικών αποφάσεων με τις διατάξεις και την πλήρη έννοια της Σύμβασης.

Η Αξιολόγηση Αντικτύπου (CRIA) είναι μια διαδικασία που εφαρμόζεται πριν από τη λήψη απόφασης και παρέχει τη δυνατότητα να διερευνηθεί κατά πόσον η απόφαση θα επηρεάσει θετικά ή αρνητικά την εφαρμογή και την υλοποίηση των δικαιωμάτων του παιδιού εντός της δικαιοδοσίας του κράτους. Απώτερος στόχος: να εντοπιστούν τυχόν αρνητικές επιδράσεις επί των δικαιωμάτων του παιδιού πριν από την εφαρμογή της, ώστε να προσαρμοστεί ή αναθεωρηθεί ανάλογα.

Η δε Αποτίμηση της Επίδρασης (CRIE) εφαρμόζεται μετά τη λήψη της απόφασης προκειμένου να αξιολογηθεί η πραγματική επίδρασή της στα δικαιώματα του παιδιού.

Η θεσμοθέτηση αυτών των διαδικασιών είναι ιδιαίτερα σημαντική, αφού

  • Προλαμβάνει τυχόν αρνητικό αντίκτυπο στα δικαιώματα του παιδιού από την εφαρμογή ενός νομοθετήματος ή διοικητικής πρακτικής. Μπορεί λοιπόν, να ενισχύσει την προσπάθεια για μεταρρύθμιση της νομοθεσίας ή των διοικητικών διαδικασιών και πρακτικών, αφού εξεταστούν οι άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις στη ζωή των παιδιών, ώστε να μην επέλθει αρνητικός αντίκτυπος στα δικαιώματά τους.
  • Διασφαλίζει τη λήψη απόφασης στη βάση του συμφέροντος του παιδιού για όλα τα παιδιά ή μία συγκεκριμένη ομάδα παιδιών.
  • Συμβάλλει στον προσδιορισμό διαφορετικών επιπτώσεων στα παιδιά σε σύγκριση με τους ενήλικες ή σε διαφορετικές ομάδες παιδιών. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι, τα παιδιά εξαρτώνται περισσότερο από τις δημόσιες υπηρεσίες σε σχέση με τους ενήλικες. Όταν  λοιπόν οι υπηρεσίες είναι ελλιπείς ή αποτυγχάνουν να ανταποκριθούν στις ανάγκες των παιδιών  υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα δυσμενών επιπτώσεων. 
  • Συντείνει στη λήψη απόφασης στη βάση της συλλογής στοιχείων και δεδομένων με τη συμβολή των παιδιών. Μπορεί να εντοπιστεί ο αντίκτυπος ακόμη και για διάφορες ομάδες παιδιών, συμπεριλαμβανομένων παιδιών σε ευάλωτες καταστάσεις ή παιδιών που έχουν περιθωριοποιηθεί.

Θα ήθελα ωστόσο να υπερτονίσω ότι, δεν είναι απλά σημαντικό να υιοθετηθούν αυτές οι διαδικασίες και να εφαρμόζονται, αλλά αποτελούν και υποχρέωση της Πολιτείας, όπως αυτή απορρέει από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού.  

 

 

Δηλαδή κ. Μιχαηλίδου, στην Κύπρο νομοθετούμε για τα παιδιά χωρίς τα παιδιά; 

Δυστυχώς ναι. Δεν διαθέτουμε παιδοκεντρική ματιά και αποφαζίζουμε στις πλείστες των περιπτώσεων εν τη απουσία τους. Δεν είναι λίγες οι φορές που προτρέχουμε να ψηφίσουμε έναν νόμο, να ρυθμίσουμε μια διάταξη που αφορά τα παιδιά και ποτέ δεν ερωτώνται. Παραδείγματος χάριν, τελευταία συζητείτο η αλλαγή στις Παγκύπριες Εξετάσεις και κλήθηκα ενώπιον της Βουλής. Παρά το γεγονός ότι προνοείται σε τέτοιες περιπτώσεις να συμμετέχουν τα παιδιά σε τέτοιου είδους διαβουλεύσεις, εντούτοις δεν ερωτήθηκαν ποτέ. Συνήθως προσμετράται ο οικονομικός ή άλλος αντίκτυπος, χωρίς την άποψη των παιδιών. 

Το στάδιο CRIE στην αξιολόγηση αντικτύπου, θα πρέπει να χρησιμοποιείται εκεί και όπου εισάγεται ένας νόμος, μία διάταξη ή θα παρθεί μια διοικητική απόφαση, να μπορούμε να δούμε η εφαρμογή τους, ποιά επίδραση έχει στα δικαιώματα των παιδιών. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό αυτό το στάδιο, διότι προλαβαίνει τον αρνητικό αντίκτυπο και τις συνέπειες που συνήθως, εκ των υστέρων προσπαθούμε να μειώσουμε και μπορεί να ενισχύσει το νομοθετικό έργο προς όφελος του παιδιού. 

Γιατί πιστεύετε ότι δεν λαμβάνουμε υπόψη τη γνώμη των παιδιών;

Ξέρετε, είναι κοινή παραδοχή πως ο Κύπριος νοιάζεται για τα παιδιά του. Όμως αυτό συμβαίνει σε ένα υπερπροστατευτικό πλαίσιο που αφορά την υγεία του, τη σίτιση,, την μάθηση και την πρόοδο του. 

Δεν θεωρεί ότι το παιδί του έχει άποψη και λόγο, ενώ δεν κρίνει απαραίτητο ότι το σχολείο πέρα από τη μάθηση θα πρέπει να αναπτύσσει και την κριτική σκέψη. Το παιδί όμως θα ενηλικιωθεί και αύριο θα κληθεί να ζήσει ως δημοκρατικός πολίτης και θα πρέπει να είναι σε θέση να εκφράζει άποψη χωρίς να αποφασίζουν άλλοι γι΄αυτόν. 

Ποια άποψη έχετε αποκομίσει όλα αυτά τα χρόνια μέσα από την εμπειρία σας σε ότι αφορά τα θέματα της προστασίας των δικαιωμάτων του παιδιού; 

Από την άποψη που έχω αποκομίσει όλα αυτά τα χρόνια, θεωρώ ότι τα δικαιώματα του παιδιού λειτουργούν υπό τύπον συνθημάτων. Ως σλόγκαν. Μπορούμε πολύ εύκολα να λέμε “είναι δικαίωμα του παιδιού να έχει πρόσβαση στην υγεία” για παράδειγμα. Ή σε οποιοδήποτε άλλο δικαίωμα του. Είμαστε όμως σε θέση να ακούσουμε το παιδί χωρίς να του επιβάλουμε την άποψή μας; Ξέρετε, η επιβολή της γνώμης ενός γονέα που νομίζει ότι τα ξέρει όλα δεν ωφελεί. Σίγουρα ο γονιός κατευθύνει, εισηγείται, συμβουλεύει και προσπαθεί να ασκήσει την πειθώ του στο παιδί. Είναι και θέμα των προσωπικών μας αξιών. Σαφέστατα, χρειάζονται και οι γονείς στήριξη, εκπαίδευση και ενημέρωση μέσα απο σωστούς τρόπους και όχι από την αναζήτηση στο διαδίκτυο. 

Τα παιδιά στην Κύπρο γνωρίζουν τα δικαιώματά τους;

Στην Αξιολόγηση Αντικτύπου που διεξήγαγα για τον αντίκτυπο των μέτρων που υιοθετήθηκαν για περιορισμό της πανδημίας στα δικαιώματα του παιδιού, σε σχετική ερώτηση για τον τρόπο που επηρεάστηκαν τα δικαιώματα του παιδιού από τα μέτρα που λήφθηκαν για αντιμετώπιση της πανδημίας, ένα παιδί απάντησε ότι έπρεπε να ψάξει στο διαδίκτυο για να προσδιορίσει σε ποια δικαιώματα αναφέρεται η ερώτηση πριν μπορέσει να απαντήσει. Υπάρχει μεγαλύτερη απειλή για την εφαρμογή των δικαιωμάτων του παιδιού από το να μην γνωρίζουν τα ίδια τα παιδιά ποια είναι τα δικαιώματά τους;

Παράλληλα, σε συναντήσεις μου με γονείς ή επαγγελματίες, η πιο συνήθης ερώτηση που λαμβάνω είναι «γιατί δεν διδάσκουμε στα παιδιά για τις υποχρεώσεις τους, παρά μόνο για τα δικαιώματά τους».  Δεν διστάζω να πω ότι στην κυπριακή κοινωνία υπάρχει εδραιωμένη η αντίληψη ότι η γνώση για τα δικαιώματα συνεπάγεται και ανεξέλεγκτη συμπεριφορά, έλλειψη ελέγχου και επιβολής ορίων. Τίποτα αναληθέστερο.  Είναι η έλλειψη γνώσης που οδηγεί σε παρανοήσεις ενηλίκων ακόμα και παιδιών για τη φύση των δικαιωμάτων, την εμβέλεια και εφαρμογή τους και τους νόμιμους περιορισμούς που δυνατόν να τεθούν σε εξαιρετικές περιπτώσεις.   Είναι ο σεβασμός του πολίτη, στο δικαίωμα του άλλου και των κρατών στα δικαιώματα όλων των κατοίκων του, που ενδυναμώνει τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου, που ενδυναμώνει τα παιδιά, τον κάθε πολίτη να διεκδικήσει την εφαρμογή και το σεβασμό των δικαιωμάτων του και της αξιοπρέπειάς του. 

Συνεπώς, ναι, τα παιδιά στην Κύπρο δεν γνωρίζουν τα δικαιώματα τους, λόγω των αντιλήψεων των κοινωνικών που επικρατούν, με αποτέλεσμα η έλλειψη εκπαίδευσης στα ανθρώπινα δικαιώματα να συνεπάγεται την ενίσχυση αυτής της λανθασμένης θεώρησης, να αφήνονται παιδιά εκτεθειμένα σε κινδύνους και χωρίς να υποβοηθούνται ώστε να αναπτυχθούν στο μέγιστο δυνατό βαθμό και να είναι αυτόνομοι, ενεργοί πολίτες στην κυπριακή κοινωνία.  

Ποια μέτρα πρέπει να ληφθούν για την προστασία των παιδιών που είναι θύματα συστηματικού σχολικού εκφοβισμού;

Οι διαπιστώσεις και εισηγήσεις μου καταγράφονται σε ομαδική Αξιολόγηση ημερομηνίας 04/05/2020 και σε Υπομνήματα που κατατέθηκαν στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Παιδείας και Πολιτισμού το 2016 και το 2019.

Ενδεικτικά:

• Τονίζω τη βαρύτητα που πρέπει να δοθεί στον τομέα της πρόληψης ως του αποτελεσματικότερου τρόπου αντιμετώπισης κάθε μορφής βίας στο επίπεδο του σχολείου.

• Οι συναρμόδιες Υπηρεσίες του Κράτους πρέπει να αναπτύξουν διαδικασίες απόλυτης συνεργασίας, συντονισμού και καθολικής λήψης δράσεων ουσιαστικής σημασίας, αφού διαφορετικά οι οποιεσδήποτε παρεμβάσεις παραμένουν αποσπασματικές και, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, καταδικασμένες σε αποτυχία.

• Η συμβολή των ειδικών θα πρέπει να ενισχυθεί από την ουσιαστική εμπλοκή της σχολικής κοινότητας, συμπεριλαμβανομένων παιδιών και γονιών, κατά τρόπο που να μην περιορίζεται  σε ενημέρωση, ανατροφοδότηση και επιμόρφωσή της, ώστε τα κρούσματα βίας ή/και παραβατικότητας να αντιμετωπίζονται συλλογικά.

  • Ανάγκη για άμεση εφαρμογή του «περί της Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Ενδοσχολικής Βίας Νόμου του 2020, ο οποίος μέχρι στιγμής δεν έχει εφαρμοστεί από το ΥΠΑΝ

Συστάσεις ΕΠΔΠ προς ΥΠΠΑΝ για χειρισμό των περιστατικών ενδοσχολικής βίας ή/και παραβατικότητας:

  • Έχοντας μελετήσει σφαιρικά τις επιστολές που έχω λάβει από το Γενικό Διευθυντή του ΥΠΠΑΝ, καθίσταται εμφανές ότι σε όλες τις περιπτώσεις έγιναν ενέργειες στήριξης των μαθητών και  χειρισμού των περιστατικών ενδοσχολικής βίας ή/και παραβατικότητας.
  • Συμφέρον του παιδιού: Υπογραμμίζω ωστόσο ότι για κάθε ενέργεια που εφαρμόζεται πρέπει να εκπληρώνεται η υποχρέωση που απορρέει από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού, σύμφωνα με την οποία  κατά τη διαδικασία λήψης απόφασης που αφορά παιδί, λαμβάνεται πρώτιστα υπόψη το Συμφέρον του Παιδιού. Σύμφωνα με την Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η αξιολόγηση και ο προσδιορισμός του συμφέροντος του παιδιού προϋποθέτει διαδικασία σύνθετη και πολυεπίπεδη η οποία εμπεριέχει εγγυήσεις που να διασφαλίζουν την ολόπλευρη σωματική, ψυχολογική, ηθική και πνευματική ακεραιότητα του παιδιού και τη διασφάλιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειάς του. Για κάθε διαδικασία λήψης απόφασης που αφορά παιδί θα πρέπει να αξιολογούνται οι πιθανές επιπτώσεις (θετικές και αρνητικές) της απόφασης στο παιδί. Συνεπώς, το άτομο ήτο σώμα που λαμβάνει απόφαση που αφορά σε παιδί, θα πρέπει να είναι σε θέση να δικαιολογήσει πώς κατέληξε στον προσδιορισμό του τι είναι το συμφέρον του παιδιού στη συγκεκριμένη περίπτωση, και πώς το συνυπολόγισε έναντι άλλων παραγόντων/παραμέτρων. Επισημαίνω ότι καμιά διαδικασία Αξιολόγησης του συμφέροντος του παιδιού δεν μπορεί να θεωρηθεί ολοκληρωμένη, εάν στα πλαίσια αυτής δεν έχει ληφθεί υπόψη η άποψη του ίδιου του παιδιού.
  • Συμμετοχή: Υπενθυμίζω και παραπέμπω την Αρχή της Συμμετοχής, Άρθρο 12  της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού που διασφαλίζει στο παιδί «το δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης της γνώμης του».
  • Κατευθυντήριες Γραμμές Φιλική προς τα παιδιά Δικαιοσύνη: θα πρέπει να διασφαλιστεί η εφαρμογή τους: σύμφωνα με τις οποίες τα παιδιά και οι γονείς τους ή οι διορισμένοι νόμιμοι αντιπρόσωποί τους πρέπει να ενημερώνονται απευθείας, πριν και καθ΄ όλη τη διάρκεια της συναφούς διαδικασίας, για τα ακόλουθα:

α) για τα δικαιώματά τους και για τα μέσα που έχουν στη διάθεσή τους προκειμένου να αντιμετωπίσουν πιθανές παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους

β) για τις συναφείς διαδικασίες και τα διάφορα στάδια των διαδικασιών

γ) για τους μηχανισμούς στήριξης στη διάθεση του παιδιού κατά τη συμμετοχή του στη διαδικασία

δ) για την καταλληλότητα και τις πιθανές συνέπειες της διαδικασίας,

ε) για τη γενικότερη πορεία και την έκβαση της διαδικασίας ή της παρεμβατικής δράσης

στ) για τους μηχανισμούς επανεξέτασης των αποφάσεων που αφορούν το παιδί.

  • Κάθε πρακτική που εφαρμόζεται (π.χ. προγράμματα στήριξης, καταρτισμός Σχεδίου Δράσης) θα πρέπει να τεκμηριώνεται στη βάση μιας σοβαρής επιστημονικής μελέτης, με αναφορές σε συγκεκριμένες έγκυρες επιστημονικές έρευνες, ώστε να καταδεικνύεται πότε, πώς και κάτω από ποιες προϋποθέσεις, μπορεί να θεωρηθεί ως επωφελής για τα παιδιά.
  • Θέσπιση πληρέστερων, αντικειμενικότερων και πιο διάφανων διαδικασιών αξιολόγησης παρεμβάσεων, οι οποίες θα παρέχουν πληροφορίες διαμορφωτικής αξιολόγησης για ενδεχόμενη ανάγκη άμεσης εφαρμογής διορθωτικών ενεργειών, αλλά και τελικής αξιολόγησης δια της οποίας θα αποφασίζεται εάν ένα σχέδιο δράσης ή μεμονωμένες ενέργειες θα πρέπει να διατηρηθούν είτε να απορριφθούν είτε να τροποποιηθούν.