Η σχολική βία και η επιθετικότητα αποτελούν ένα μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι μαθητές στην Κύπρο. Σε αυτή την επισήμανση προέβη πρόσφατα ο δρ Κώστας Φάντης, αναπληρωτής καθηγητής Αναπτυξιακής Ψυχολογίας στο Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, στο πλαίσιο εσπερίδας του υπουργείου Παιδείας με θέμα «Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας και Παραβατικότητας στα Σχολεία». Στο πλαίσιο της παρουσίασης του δρος Φάντη γνωστοποιήθηκαν σημαντικά και άκρως ενδιαφέροντα στοιχεία, τα οποία προκύπτουν από την πρώτη φάση σχετικής έρευνας για τη βία στα σχολεία μας και τη σημαντικότητας της έρευνας στον κυπριακό πληθυσμό. 

Στόχος της έρευνας αυτής είναι να εξετάσει τη συσχέτιση του φαινομένου της βίας στο σχολείο με διάφορες παραμέτρους που έχουν να κάνουν με το σχολικό και οικογενειακό περιβάλλον, το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο και τους ατομικούς παράγοντες που αφορούν τους ίδιους τους μαθητές, τους γονείς καθώς και τους εκπαιδευτικούς. 

Σύμφωνα με την παρουσίαση του δρος Φάντη, ένας στους τέσσερις μαθητές δήλωσε ότι είναι θύμα εκφοβισμού, ενώ ένας στους δέκα δηλώνει θύτης. Ένα μικρότερο ποσοστό θυτών θυματοποιεί ένα μεγάλο ποσοστό μαθητών, ενώ τα κορίτσια διαφαίνεται ότι έχουν μεγαλύτερο ρίσκο θυματοποίησης (26,6% έναντι 19,4% των αγορών). Αυτό παρατηρείται και στον τομέα του διαδικτυακού εκφοβισμού. 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Μηδενική ανοχή έναντι του σχολικού εκφοβισμού

Επιπρόσθετα, από την πρώτη φάση του ερευνητικού έργου προκύπτει ότι:

> Ένα στα δέκα παιδιά περιθωριοποιούνται από τους συνομήλικους με αυτές τις συμπεριφορές να περιλαμβάνουν αποφυγή, αγνόηση, αποκλεισμό και γελοιοποίηση.

> Τα παιδιά που ήταν περιθωριοποιημένα παρουσιάζουν κίνδυνο ανάπτυξης επιθετικότητας, διαταραχής διαγωγής και εναντιωματική προκλητική διαταραχή, ενώ είχαν μεγαλύτερες πιθανότητες θυματοποίησης.

Όπως αναφέρεται από τον δρα Φάντη, η εμπλοκή σε συμπεριφορές σχολικής βίας αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο για: α) χαμηλές σχολικές επιδόσεις, β) ανάπτυξη ψυχιατρικών διαταραχών και γ) χαμηλή ποιότητα ζωής. Επίσης, τέτοιες συμπεριφορές καθιστούν δύσκολη την παροχή ενός ασφαλούς και προστατευτικού σχολικού περιβάλλοντος που μπορεί να προωθεί τη μάθηση, ενώ τα θύματα παρουσιάζουν συναισθηματικές δυσκολίες όπως ανησυχία, άγχος, απομόνωση ακόμη και κατάθλιψη. 

Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που προκύπτει είναι ότι η καθημερινή λειτουργία των σχολείων επηρεάζεται αρνητικά από επιθετικές, βίαιες και παραβατικές συμπεριφορές, ενώ διαπιστώθηκε ότι περίπου το 3% των μαθητών παρουσιάζει ακραίας μορφής προβλήματα συμπεριφοράς, παραβατικότητας και επιθετικότητας. Όπως αναφέρθηκε, τα χαρακτηριστικά αυτών των συμπεριφορών αναπτύσσονται σε αρκετά νεαρή ηλικία, συνεπώς η έγκαιρη αναγνώρισή τους και η προσπάθεια για ανάπτυξη των κατάλληλων δεξιοτήτων διαχείρισης συμπεριφοράς είναι πολύ σημαντική για τη μείωση της σχολικής βίας. 

Στον χαιρετισμό του ο υπουργός Παιδείας, Πρόδρομος Προδρόμου, ανέφερε μεταξύ άλλων ότι ένα υγιές σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον, ένα φιλικό περιβάλλον συμβίωσης, έχει τη δύναμη να αποτρέψει, να προλάβει ή και να σταματήσει τέτοιου είδους παραβιάσεις κανόνων και την ανεπιθύμητη συμπεριφορά, με τον πιο απλό και ανθρώπινο τρόπο: Δημιουργώντας ένα χώρο και ένα πνεύμα συνύπαρξης, αμοιβαίας υποδοχής και σεβασμού. «Ένα θετικό σχολικό κλίμα, ένα θετικό ανθρώπινο κλίμα που προάγει σχέσεις ενθάρρυνσης, στήριξης, βοήθειας προς τους μαθητές και μαθήτριες: α) επιτρέπει να εφαρμόζονται στην πράξη οι οικουμενικές αρχές της ισότητας και του σεβασμού, β) συνδέει το σχολείο με την οικογενειακή ζωή, δίνοντας προέκταση σωστές αρχές που μπορεί να εκπηγάζουν από εκεί,  γ) επιτρέπει και καλλιεργεί την κριτική σκέψη ως συνείδηση συμμετοχής σε διαδικασίες που νιώθουμε δικές μας, δ) λειτουργεί συμπεριληπτικά, αφού στο πλαίσιό του γίνεται πράξη η ισότιμη συμμετοχή και επιτρέπεται να ισχύουν τα δικαιώματα όλων, άρα είναι και δημοκρατικό, ε) μεταδίδει στα παιδιά το αίσθημα πως περιβάλλονται από άλλα παιδιά-φίλους, αλλά και εκπαιδευτικούς που τα νοιάζονται, που θέλουν να τα ακούσουν, που μαζί τους μπορεί να έχουν υψηλές και ευγενείς προσδοκίες γι’ αυτά και που μαζί τους μπορούν να πετύχουν όμορφα πράγματα», ανέφερε ο Υπουργός, τονίζοντας την αρχή για μηδενική ανοχή στη βία, την οποία προωθεί το υπουργείο Παιδείας. 

Ενδιαφέρουσες παρεμβάσεις στην εσπερίδα έκαναν επίσης ο καθηγητής του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Κωνσταντίνος Κόκκινος, η διευθύντρια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου δρ Αθηνά Μιχαηλίδου και ο πρόεδρος της κοινοβουλευτικής επιτροπής Παιδείας Παύλος Μυλωνάς. 

Σχεδιασμοί Υπουργείου για ενίσχυση της άμυνας των σχολείων

Σύμφωνα με τον κ. Προδρόμου, το υπουργείο Παιδείας αυτή την περίοδο αναπτύσσει σχεδιασμούς και δράσεις με στόχο την ενίσχυση της άμυνας των σχολείων απέναντι στο φαινόμενο της βίας και της παραβατικότητας. Ο Υπουργός αναφέρθηκε συγκεκριμένα:

> Στη στενότερη συνεργασία με άλλες κρατικές υπηρεσίες, όπως το Τμήμα Ευημερίας και τους κοινωνικούς λειτουργούς του υπουργείου Εργασίας, το υφυπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας, αλλά και την ΥΚΑΝ και την Αστυνομία.

> Στη στενότερη εσωτερική δικτύωση στο υπουργείο Παιδείας, με την ανάπτυξη όσο το δυνατόν καλύτερων συνεργειών. 

> Στην ενίσχυση, στην κατεύθυνση της δικτύωσης, με ένα σύστημα περιφερειακών συμβούλων που θα αναλάβουν να πλαισιώσουν τις σχολικές μονάδες ανά περιφέρειες. Ήδη, έχει αποφασιστεί και προχωρά πιλοτικά μια τέτοια εφαρμογή με επίκεντρο το Παγκύπριο Γυμνάσιο. Η λειτουργία μιας συμβουλευτικής μονάδας με δυο προσοντούχους συνεργάτες σε αυτό το σχολείο θα καλύψει μια περιφέρεια στην οποία εντάσσονται και άλλα γειτνιάζοντα σχολεία. Στον βαθμό που θα φανεί χρήσιμη και αποδοτική αυτή η λειτουργία, σχεδιάζεται η επέκταση σε μεγαλύτερη κλίμακα. Ούτως ώστε τελικά κάθε ομάδα 7-8 σχολείων, αναλόγως των αριθμών, να καλύπτεται από συνεχείς συμβουλευτικές υπηρεσίες επιστημονικών συνεργατών για τη στήριξη τόσο των εκπαιδευτικών, όσο και την αντιμετώπιση φαινομένων που θα παρατηρούνται. 

> Στην αξιοποίηση του θεσμού του Υπεύθυνου Τμήματος και στη Δημοτική και στη Μέση Εκπαίδευση, καθώς οι εκπαιδευτικοί είναι τα στελέχη «πρώτης γραμμής». 

 

ΔΡ ΚΩΣΤΑΣ ΦΑΝΤΗΣ

Περιβαλλοντικές εμπειρίες και άγχος

>  Όσο αυξάνονται οι αγχωτικές εμπειρίες των παιδιών, τόσο αυξάνονται η βίαιη συμπεριφορά και η εναντιωματική προκλητική διαταραχή.

> Όσο περισσότερες αγχωτικές εμπειρίες είχαν τα παιδιά, τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες είχαν να περιθωριοποιούνται από συμμαθητές τους, να έχουν αντικοινωνικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας και να έχουν χαμηλούς βαθμούς. 

Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται και στις γονικές πρακτικές, οι οποίες μπορούν να συμβάλουν ώστε να αποτρέπεται η εκδήλωση παραβατικών συμπεριφορών. Όπως έχει επισημανθεί στο πλαίσιο της εσπερίδας, οι γονικές πρακτικές είναι πολύ σημαντικές για τη ρύθμιση της παιδικής συμπεριφοράς. Επίσης, «η διαπραγμάτευση με τα παιδιά, οι συναινετικές αποφάσεις και ο αλληλοσεβασμός μπορεί να αποτελέσει το υπόβαθρο για την καλλιέργεια θετικών κοινωνικών συμπεριφορών». 

Αξίζει να σημειωθεί ότι βία και επιθετική συμπεριφορά δεν δέχονται μόνο μαθητές από συμμαθητές τους, αλλά και εκπαιδευτικοί από μαθητές. Όπως αναφέρεται στην έρευνα, εκπαιδευτικοί δέχονται βία από μαθητές σε ποσοστό 26,8% και από γονείς σε 16,3%. Οι εκπαιδευτικοί-θύματα βίας δήλωσαν: 

> Αυξημένο άγχος.

> Μειωμένη ποιότητα ζωής.

> Μειωμένο αίσθημα ασφάλειας.

Για την αποφυγή των συμπεριφορών αυτών αναφέρεται ότι η πρόληψη είναι η σημαντικότερη παράμετρος. Επίσης, το σχολικό πλαίσιο μπορεί να δράσει ως σημαντικός προστατευτικός παράγοντας για τη μείωση του φαινομένου της βίας, ενώ ιδιαίτερα σημαντική θεωρείται η συνεχής εμπλοκή όλων των σχετιζομένων μελών της σχολικής κοινότητας.