Η διαχείριση των δημοτικών αποβλήτων είναι μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Κυπριακή Δημοκρατία, δεδομένων των ιδιαίτερα φιλόδοξων στόχων και ολοένα αυξανόμενων υποχρεώσεων της ΕΕ για μείωση, χωριστή συλλογή, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση και μείωση της υγειονομικής ταφής.
Πριν από δύο χρόνια, τον Ιούλιο του 2022, λήφθηκαν αποφάσεις για τη διαχείριση των δημοτικών αποβλήτων από τις Αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης, οι οποίες προβλέπουν την υποχρεωτική εφαρμογή συστημάτων διαλογής στην πηγή και χωριστής συλλογής των δημοτικών αποβλήτων και συστημάτων Πληρώνω Όσο Πετώ έως τις 30 Ιουνίου 2024. Το χρονοδιάγραμμα έχει εκπνεύσει και τώρα όλοι τρέχουν ώστε εντός του 2025 να τεθούν σε εφαρμογή δράσεις που αποσκοπούν στην επίτευξη των ευρωπαϊκών στόχων και υποχρεώσεων.
Προς επίτευξη των στόχων, το υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος (ΥΓΑΑΠ) προχωρεί με την υλοποίηση του Σχεδίου Διαχείρισης Δημοτικών Αποβλήτων 2022 – 2028, το οποίο υιοθετήθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο τον Ιούλιο του 2022 και περιλαμβάνει συνολικά 59 μέτρα με προϋπολογισμό πέραν των €92 εκατομμυρίων, για την υλοποίηση αρκετών από τα οποία η Κυβέρνηση έχει εξασφαλίσει συγχρηματοδότηση από τα Ευρωπαϊκά Ταμεία. Τα μέτρα του Σχεδίου στοχεύουν στις δύο σημαντικές παραμέτρους που αφορούν (α) τη χωριστή συλλογή των δημοτικών αποβλήτων προς αύξηση των ποσοστών ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης και στη μείωση των ποσοτήτων δημοτικών αποβλήτων που καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής και (β) τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου και κατάλληλου δικτύου για την επεξεργασία των μεικτών και χωριστά συλλεγέντων αποβλήτων.
Στο πλαίσιο αυτό, βρίσκονται σε εξέλιξη σημαντικές δράσεις για τη διαχείριση των δημοτικών στερεών αποβλήτων για τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία για μείωση των αποβλήτων στο ελάχιστο δυνατό επίπεδο και την εκτροπή προς ταφή μόνο των υπολειμματικών αποβλήτων. Δράσεις αρκετές από τις οποίες αναμένεται να τεθούν σε εφαρμογή σε αριθμό δήμων και συμπλεγμάτων κοινοτήτων εντός του 2025. Η αρχή θα γίνει τον προσεχή Νοέμβριο στον Δήμο Αραδίππου.
Πρόκειται για έργα ενίσχυσης της χωριστής συλλογής και διαλογής στην πηγή του Τμήματος Περιβάλλοντος και συγκεκριμένα το έργο για την εγκαθίδρυση συστήματος Πληρώνω Όσο Πετώ με προπληρωμένη σακούλα, τα έργα για την εγκατάσταση 50 πράσινων περιπτέρων ανακύκλωσης και έξι κοινοτικών κομποστοποιητών στις ορεινές και απομακρυσμένες κοινότητες, το έργο για τη δημιουργία δύο κέντρων επαναχρησιμοποίησης και επισκευής και δικτύου καταστημάτων, το έργο για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων σε ξενοδοχεία και συναφείς χώρους στα παραλιακά μέτωπα των επαρχιών Λεμεσού και Πάφου. Επιπρόσθετα, περιλαμβάνονται τα έργα του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων για επέκταση του δικτύου πράσινων σημείων και αποκατάστασης των Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (ΧΑΔΑ).
Η χωριστή συλλογή αποτελεί σημαντικό πυλώνα της διαχείρισης των δημοτικών αποβλήτων και ως εκ τούτου υποχρέωση για τις τοπικές Aρχές από τις 30 Ιουνίου 2024. Στο πλαίσιο όμως υλοποίησης των έργων και παροχής της αναγκαίας στήριξης προς τις τοπικές Aρχές, με στόχο το σωστό σχεδιασμό των συστημάτων, η εφαρμογή της χωριστής συλλογής και της τιμολογιακής πολιτικής Πληρώνω Όσο Πετώ που τη συνοδεύει θα γίνει σταδιακά με στόχο την ολοκληρωτική εφαρμογή από όλες τις τοπικές Aρχές μέχρι το τέλος του 2025.
Σύστημα Πληρώνω Όσο Πετώ
Το έργο για την «Εγκαθίδρυση Συστήματος Διαλογής στην Πηγή και Χωριστής Συλλογής Ανακυκλώσιμων και Οργανικών / Βιολογικών Αποβλήτων και εφαρμογή του συστήματος Πληρώνω Όσο Πετώ (ΠΟΠ) με προπληρωμένη σακούλα», συνολικού προϋπολογισμού €25.000.000, υλοποιείται στο πλαίσιο του Προγράμματος Πολιτικής Συνοχής «ΘΑλΕΙΑ 2021-2027» με στόχο την οικονομική ενίσχυση των τοπικών Αρχών για καθιέρωση διαλογής στην πηγή και χωριστής συλλογής και την εφαρμογή τιμολογιακής πολιτικής με προπληρωμένη σακούλα για νοικοκυριά και με προπληρωμένο κάδο για μεγάλους και ειδικούς παραγωγούς για τη διαχείριση των μεικτών αποβλήτων. Η εφαρμογή θα ξεκινήσει σταδιακά από τις Αρχές Τοπικής Αυτοδιοίκησης εντός του 2024 με τον Δήμο Αραδίππου και θα ακολουθήσουν οι υπόλοιποι Δήμοι και τα Συμπλέγματα Κοινοτήτων ώστε να ολοκληρωθεί το 2025.
Οργανικά απόβλητα
Σε σχέση με τα μικρά συμπλέγματα κοινοτήτων σε ορεινές και απομακρυσμένες περιοχές, η χωριστή συλλογή των οργανικών αποβλήτων προωθείται με το πρόγραμμα πρόληψης χωριστής συλλογής και αξιοποίησης δημοτικών αποβλήτων ορεινής/ ημιορεινής Κύπρου, το έργο για την εγκατάσταση έξι κοινοτικών κομποστοποιητών και 16.500 οικιακών κομποστοποιητών σε ορεινές και απομακρυσμένες περιοχές όλων των επαρχιών. Αντίστοιχα, το πρόγραμμα δημοτικών στερεών αποβλήτων για παραλιακές ξενοδοχειακές και συναφείς τουριστικές υποδομές προωθεί την εγκατάσταση εξοπλισμού για ανακυκλώσιμα υλικά και οργανικά απόβλητα σε 12 Δήμους και Κοινότητες στις επαρχίες Λεμεσού και Πάφου.
Περαιτέρω, προωθείται η επεξεργασία χωριστά συλλεγέντων οργανικών αποβλήτων. Στις Επαρχίες Λευκωσίας και Λάρνακας προωθείται η αναβάθμιση της ΟΕΔΑ Κόσιης με ξεχωριστή γραμμή για την παραλαβή και επεξεργασία τους, είτε με αερόβια επεξεργασία (κομποστοποίηση) είτε με αναερόβια επεξεργασία.
Στην επαρχία Λεμεσού μελετάται η αναβάθμιση υφιστάμενης υποδομής αναερόβιας επεξεργασίας και προσθήκη ξεχωριστής γραμμής για την παραλαβή των χωριστά συλλεγέντων οργανικών αποβλήτων.
Για την επαρχία Αμμοχώστου προχωρεί η δημιουργία Μονάδας Επεξεργασίας Οργανικών Αποβλήτων Παραλιμνίου – Αγίας Νάπας από τον ΕΟΑ Αμμοχώστου.
Στην επαρχία Πάφου, σε αρχικό στάδιο προχωρεί η δημιουργία μονάδας διαχείρισης με αερόβια επεξεργασία (κομποστοποίηση) και αναερόβια επεξεργασία σε μεταγενέστερο στάδιο.
Επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση
Για την επίτευξη των στόχων επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης των δημοτικών αποβλήτων προβλέπονται συγκεκριμένες δράσεις. Για την επαναχρησιμοποίηση μελετάται η δημιουργία δύο κέντρων επαναχρησιμοποίησης και επισκευής και δικτύου καταστημάτων επαναχρησιμοποίησης στο δίκτυο πράσινων σημείων. Με την εγκατάσταση των καταστημάτων επαναχρησιμοποίησης προωθείται η συνέργεια των έργων, ενώ παράλληλα αξιοποιείται η λειτουργία του υφιστάμενου δικτύου 23 πράσινων σημείων και προτείνεται η επέκταση του με επιπλέον 14 πράσινα σημεία.
Σημαντικό ποσοστό στους στόχους ανακύκλωσης αναμένεται μέσα από τη δημιουργία 50 πράσινων περιπτέρων ανακύκλωσης σε ορεινές και απομακρυσμένες περιοχές για τη συλλογή ανακυκλώσιμων υλικών (χαρτί/χάρτινες συσκευασίες, πλαστικό, μέταλλο, κλωστοϋφαντουργικά, και άλλα ειδικά απόβλητα).
Επεξεργασία ανακυκλώσιμων υλικών
Η επεξεργασία των χωριστά συλλεγέντων ανακυκλώσιμων υλικών εκτελείται κυρίως από τον ιδιωτικό τομέα σε συνεργασία με τις τοπικές Αρχές, τα συλλογικά συστήματα (π.χ. Green Dot) και τους ιδιώτες συλλέκτες. Για όσα ανακυκλώσιμα υλικά που δεν τυγχάνουν χωριστής συλλογής και παραμένουν στα μεικτά απόβλητα προβλέπεται μεταξύ άλλων αναβάθμιση της μηχανικής διαλογής της Μονάδας ΟΕΔΑ Κόσιης για την επεξεργασία όλων των μεικτών αποβλήτων και την ανάκτηση των ανακυκλώσιμων υλικών που περιλαμβάνονται στα μεικτά απόβλητα. Στις επαρχίες Λεμεσού και Πάφου προβλέπεται η αναβάθμιση της μηχανικής διαλογής της Μονάδας ΟΕΔΑ Πεντακώμου για την επεξεργασία και την ανάκτηση των ανακυκλώσιμων υλικών που περιλαμβάνονται στα μεικτά απόβλητα. Η αναβάθμιση των δύο Μονάδων θα περιλαμβάνει επίσης τη διαχείριση των χωριστά συλλεγέντων οργανικών αποβλήτων, ενώ προβλέπεται και η συμπλήρωση του δικτύου με νέες εγκαταστάσεις για τη διαχείριση τους.
Απώτερος στόχος είναι η μείωση της υγειονομικής ταφής. Για τη μείωση των αποβλήτων που καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής στο 10% μελετάται η ανάγκη παραγωγής και διάθεσης δευτερογενούς καυσίμου ή εναλλακτικά δημιουργία Μονάδας Θερμικής Επεξεργασίας στην οποία θα καταλήγουν τα υπολείμματα από την επεξεργασία των μεικτών αποβλήτων αλλά και των χωριστά συλλεγέντων τόσο από τις δύο ΟΕΔΑ όσο και από άλλες μονάδες διαχείρισης χωριστά συλλεγέντων δημοτικών αποβλήτων. Για την επεξεργασία των υπολειμματικών αποβλήτων που προκύπτουν μετά την επεξεργασία των μεικτών αποβλήτων στις ΟΕΔΑ η Μελέτη Βιωσιμότητας θα αξιολογήσει την ανάγκη κατασκευής μονάδας θερμικής επεξεργασίας των υπολειμματικών αποβλήτων που προκύπτουν μετά την επεξεργασία των μεικτών αποβλήτων και την ανάγκη παραγωγής και διάθεσης δευτερογενούς καυσίμου. Οι πιο πάνω δράσεις εφόσον υλοποιηθούν, διασφαλίζουν ότι όλο το μέρος των δημοτικών αποβλήτων θα τυγχάνει επεξεργασίας χωρίς την ανάγκη διάθεσης του σε χώρους υγειονομικής ταφής.
Παρά το ότι η μετάβαση στην κυκλική οικονομία και η διασφάλιση της ορθολογιστικής διαχείρισης των δημοτικών αποβλήτων αποτελούν σημαντικές προκλήσεις, οι δράσεις και τα έργα που υλοποιούνται θα επιφέρουν σημαντικές αλλαγές και θα συμβάλουν ουσιαστικά στην επίτευξη των ευρωπαϊκών στόχων της Κύπρου.
