Κάτω από πέντε πυλώνες οργανώνεται το Σχέδιο Δράσης της τετραετίας 2024 – 2028 που αφορά την Εθνική Στρατηγική αντιμετώπισης της βίας στο σχολείο, που έχει εκπονήσει το υπουργείο Παιδείας και την οποία έχει ήδη αναρτήσει στην κυβερνητική πλατφόρμα της ηλεκτρονικής διαβούλευσης.

Ως πυλώνες της νέας Εθνικής Στρατηγικής έχουν καθοριστεί οι εξής:

  1. Διασφάλιση ασφαλούς και συμπεριληπτικού σχολικού περιβάλλοντος, τόσο σε ό,τι αφορά την ενίσχυση των φυσικών δομών που προσφέρονται στον σχολικό πληθυσμό, όσο και σε ενέργειες που στοχεύουν στην ενίσχυση του αισθήματος ασφάλειας και συμπερίληψης για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.
  2. Εκπαίδευση και ενδυνάμωση εκπαιδευτικών και γονέων/ κηδεμόνων για πρόληψη και διαχείριση της σχολικής βίας, με προσανατολισμό στην ενίσχυση γνώσεων και κοινωνικών δεξιοτήτων που είναι χρήσιμες για την πρόληψη και διαχείριση του φαινομένου της βίας στα σχολεία, αλλά και την ενδυνάμωση της μεταξύ τους επικοινωνίας με στόχο την ολοκληρωμένη ανταλλαγή πληροφοριών για αλληλοϋποστήριξη και έγκαιρη παρέμβαση.
  3. Εκπαίδευση και ενδυνάμωση παιδιών για πρόληψη και διαχείριση της σχολικής βίας, εμβαθύνοντας στην ενίσχυση των κοινωνικών δεξιοτήτων μέσω διαδραστικών ενεργειών και την ενδυνάμωση των γνώσεων που αφορούν τα δικαιώματα και υποχρεώσεις που έχουν οι ίδιοι/ ίδιες και οι γύρω τους και σχετίζονται με θέματα γύρω από τη σχολική βία.
  4. Μηχανισμοί παρακολούθησης και υλοποίησης των πολιτικών και καταγραφής φαινομένων βίας, δηλαδή συστήματα και μέθοδοι που υποστηρίζουν και βοηθούν στην υλοποίηση ενεργειών και δράσεων της Στρατηγικής και διασφαλίζουν την ύπαρξη μηχανισμού ελέγχου για την εφαρμογή των πολιτικών και για την καταγραφή των φαινομένων βίας.
  5. Δημιουργία συνεργειών με άλλους φορείς, προκειμένου μέσω της συνεργασίας και της αλληλοπροώθησης των δράσεων να ενισχυθεί η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση επί των σχετικών θεμάτων, αλλά και η ανάπτυξη κοινών δράσεων.

Στους πυλώνες αυτούς επικεντρώνονται επιμέρους δράσεις, οι οποίες ανέρχονται συνολικά σε 32 και υλοποιούνται μέσω συγκεκριμένων δραστηριοτήτων που αναγράφονται στο δημόσιο κείμενο μαζί με συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα. Όπως διευκρινίζει το υπουργείο Παιδείας, το οποίο ετοίμασε το εν λόγω Σχέδιο Δράσης, οι πέντε πυλώνεςλειτουργούν συμπληρωματικά και αλληλένδετα. Μερικές από τις δράσεις που καταγράφονται είναι:

>> Στον πρώτο πυλώνα: α) Διαμόρφωση ενιαίας πολιτικής/ πρωτοκόλλου που θα στηρίζεται σε κοινούς ορισμούς για τις διάφορες μορφές βίας, β) ανάπτυξη επικοινωνίας και προώθηση συστήματος πρόσβασης στα κατάλληλα συστήματα/ φορείς/ δομές παροχής διάγνωσης, θεραπείας και συμβουλευτικής, στη βάση καθορισμένων κριτηρίων και μετά από σχετικό αίτημα/ παραπομπή από τα σχολεία, γ) προσφορά εναλλακτικών προγραμμάτων μάθησης για παιδιά με παραβατική συμπεριφορά, δ) αύξηση φρούρησης και εγκατάσταση προηγμένων συστημάτων παρακολούθησης στα σχολεία.

>> Στον δεύτερο πυλώνα: α) Επιμόρφωση και ενδυνάμωση γονέων/ κηδεμόνων μέσω ανάπτυξης δεξιοτήτων και ενημέρωσης για τους νόμους και τους κανονισμούς που αφορούν στην πρόληψη και διαχείριση των περιστατικών βίας, β) επιμόρφωση και ενδυνάμωση εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων, μέσω ανάπτυξης δεξιοτήτων και ενημέρωσης για τους νόμους και τους κανόνες που αφορούν στην πρόληψη και διαχείριση των περιστατικών βίας, γ) επιμόρφωση και ενδυνάμωση διευθυντικών ομάδων σχολικών μονάδων και στελεχών του υπουργείου Παιδείας.

>> Στον τρίτο πυλώνα: α) Εμπλοκή μαθητών στην πρόληψη και διαχείριση της σχολικής βίας, β) ενημέρωση μαθητών για τη γραμμή στήριξης παιδιών και εφήβων 116 111, γ) διεξαγωγή επιμορφώσεων και δράσεων για ομαλή μετάβαση των παιδιών από τη μια βαθμίδα εκπαίδευσης στην άλλη, δ) ενίσχυση κοινωνικών δεξιοτήτων και δεξιοτήτων επικοινωνίας για ενδυνάμωση των μαθητών, ε) ενδυνάμωση των γνώσεων των μαθητών για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους που προκύπτουν από τις σχετικές νομοθεσίες και κανονισμούς, στ) προώθηση αθλητικών, πολιτιστικών και περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων ως μέσα πρόληψης της βίας.

>> Στον τέταρτο πυλώνα: α) Συντονισμός και συνεργασία όλων των σχετικών με τη βία δομών του υπουργείου Παιδείας, β) δημιουργία ηλεκτρονικού περιβάλλοντος για καταχώριση περιστατικών βίας και παραβατικότητας για χρήση από τους γονείς/ κηδεμόνες και τους/τις μαθητές/ μαθήτριες, γ) αξιοποίηση ερευνητικών δεδομένων, δ) εφαρμογή πολιτικών και πρωτοκόλλων σε επίπεδο σχολικής μονάδας.

>> Στον πέμπτο πυλώνα: α) Συνεργασία με τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, με κοινωνικούς εταίρους και οργανισμούς για κοινοποίηση των δράσεων της Εθνικής Στρατηγικής και συνεργασία για την προώθηση ενός κοινού στόχου για συμπεριληπτικά ασφαλή σχολεία που σέβονται όλες τις μορφές διαφορετικότητας και αναπηρίας και αντιστέκονται σε κάθε μορφή βίας ή εκφοβισμού ή ρατσισμού, β) ανάπτυξη συνεργειών για το θέμα της πρόληψης και διαχείρισης της βίας στο σχολείο, γ) συνεργασία με άλλες Υπηρεσίες του κράτους, Αρχές Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ΜΚΟ και φορείς.

Επισημαίνεται ότι σκοπός της νέας Εθνικής Στρατηγικής είναι η υιοθέτηση μίας ολιστικής προσέγγισης, η οποία θα διασφαλίσει την ενδυνάμωση και την ενεργό συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων για την πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου της σχολικής βίας και παραβατικότητας, μέσω της δημιουργίας ενός ασφαλούς σχολικού κλίματος, το οποίο να προωθεί έμπρακτα κουλτούρα συμπερίληψης και καλλιέργεια κοινωνικών δεξιοτήτων.

Το κείμενο βρίσκεται αναρτημένο στην ιστοσελίδα www.e-consultation.gov.cy , είναι ανοικτό και οι φορείς και φυσικά πρόσωπα μπορούν να υποβάλουν εισηγήσεις μέχρι την Πέμπτη 8 Αυγούστου.

Ενδιαφέροντα ευρήματα από παγκύπρια έρευνα

Αξίζει να σημειωθεί ότι βασικό σημείο για την εκπόνηση της Στρατηγικής αποτέλεσαν τα ευρήματα παγκύπριας έρευνας για τη σχολική βία, η οποία διεξήχθη από το 2019 έως και το 2024. Σύμφωνα με αυτά τα ευρήματα, οι ατομικοί παράγοντες που φαίνεται να προβλέπουν την εμπλοκή των μαθητών και μαθητριών σε επεισόδια σχολικής βίας είναι:

  • Οι μαθησιακές δυσκολίες και νευροαναπτυξιακές διαταραχές.
  • Το άγχος το οποίο προβλέπει σε πολύ σημαντικό βαθμό την «εναντιωματικότητα» και το αίσθημα του θυμού.
  • Τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας (π.χ. ναρκισσισμός, σκληρότητα, αφοβία, παρορμητικότητα).
  • Η έλλειψη συναισθηματικής ενσυναίσθησης.

Ταυτόχρονα, η έρευνα κατέδειξε και έναν αριθμό παραγόντων κινδύνου που σχετίζονται με το κοινωνικό περιβάλλον των μαθητών όπως είναι τα αγχωτικά γεγονότα (COVID-19, οικονομική και οικογενειακή κατάσταση), οι σχολικές συγκρούσεις και η περιθωριοποίηση από συνομηλίκους.

Εκτός από τους παράγοντες κινδύνου, μελετήθηκαν και οι παράγοντες προστασίας που συμβάλλουν στη μείωση της πιθανότητας εμφάνισης βίαιης συμπεριφοράς και στην προαγωγή ενός ασφαλούς και υποστηρικτικού σχολικού περιβάλλοντος.

Οι παράγοντες προστασίας που ανέδειξε η παγκύπρια έρευνα διακρίνονται επίσης σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο. Στους ατομικούς παράγοντες προστασίας συμπεριλαμβάνεται η ψυχική ανθεκτικότητα του μαθητή/της μαθήτριας, η γνωστική ενσυναίσθηση και η ικανότητα ανάπτυξης δεσμού ως κοινωνική δεξιότητα, ενώ στους περιβαλλοντικούς οι πρακτικές πρόληψης και οι παρεμβάσεις από τη σχολική μονάδα, η οικογένεια, η υποστήριξη από συνομηλίκους και το θετικό σχολικό κλίμα.