Το ΕΔΔΑ ο πιο αποτελεσματικός διεθνής δικαστικός μηχανισμός

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου είναι ο αποτελεσματικότερος διεθνής δικαστικός μηχανισμός, επισημαίνει ο Πρόεδρός του, Λίνος-Αλέξανδρος Σισιλιάνος. Σε αποκλειστική συνέντευξή του στον «Φ» αναφέρει ότι ο μέσος όρος των πολιτών που καταθέτουν προσφυγή στο ΕΔΔΑ είναι 0,52% σε πανευρωπαϊκή κλίμακα. Όσον αφορά την Κύπρο τονίζει πως αν είχε εκτελεστεί πλήρως η απόφαση του Δικαστηρίου για την προσφυγή της κατά της Τουρκίας θα είχαν λυθεί σοβαρά κεφάλαια του Κυπριακού, επομένως όπως λέει, υπάρχουν και πτυχές κατά τη διαδικασία εκτέλεσης που έχουν διπλωματικό ή και πολιτικό χαρακτήρα. Θεωρεί πως η επιχειρούμενη τροποποίηση εκ βάθρων του δικαστικού μας συστήματος θα συμβάλει αναμφισβήτητα στην πληρέστερη εναρμόνιση της κυπριακής έννομης τάξης προς το κεκτημένο της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

-Ποιος μπορεί να είναι ο ρόλος της νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στη διαμόρφωση προοδευτικών νομοθετικών προτάσεων από τον Κύπριο νομοθέτη; 

-Υπάρχουν μια σειρά από αποφάσεις του Δικαστηρίου που στο παρελθόν οδήγησαν στην αλλαγή της νομοθεσίας στην Κύπρο, για παράδειγμα για τα ζητήματα τιμωρίας ή μη των ομοφύλων σχέσεων μεταξύ συναινούντων ενηλίκων, με την υπόθεση Μοδινός το 1993, την οποία ακολούθησαν άλλες και στη συνέχεια αυτών, η Κύπρος άλλαξε τον ποινικό της κώδικα, αποποινικοποίησε αυτά τα αδικήματα, όπως τα χαρακτήριζε τότε και προχώρησε σε πιο προοδευτικές νομοθετικές ρυθμίσεις. 

-Ποια η επίδραση της νομολογίας του Δικαστηρίου στην κυπριακή έννομη τάξη, προσαρμόζεται ή όχι; 

-Σε γενικές γραμμές η Κύπρος έχει σχετικά λίγες υποθέσεις που να εκκρεμούν αυτή τη στιγμή ενώπιον του ΕΔΔΑ και δεν έχει ζητήματα μείζονος σημασίας που να εκκρεμούν στην εκτέλεση ενώπιον της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης. Δεν λέω με αυτό ότι δεν υπάρχουν τέτοια ζητήματα, απλώς δεν θα έλεγα ότι υφίστανται για παράδειγμα συστημικές ή δομικές παρεκκλίσεις του κυπριακού Δικαίου ως προς τη Σύμβαση. Η επιχειρούμενη τροποποίηση εκ βάθρων του δικαστικού συστήματος της χώρας θα συμβάλει αναμφισβήτητα στην πληρέστερη εναρμόνιση της κυπριακής έννομης τάξης προς το κεκτημένο της Σύμβασης.

-Βέβαια στο αστικό Δίκαιο για παράδειγμα, χρειάζονται 10-12 χρόνια για να βγει μια απόφαση. 

-Ως προς τη διάρκεια των διαδικασιών πράγματι υπάρχουν προβλήματα. Γι’ αυτό ακριβώς τόνισα τη σημασία της αναθεώρησης του τρόπου λειτουργίας του συστήματος απονομής της Δικαιοσύνης. Θα πρέπει, ωστόσο, να προστεθεί ότι το ΕΔΔΑ έχει εκδώσει επανειλημμένως αποφάσεις για τη μεγάλη διάρκεια διαδικασιών για πολλά ευρωπαϊκά κράτη, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Εκείνο το οποίο μπορεί να κάνει ο εθνικός νομοθέτης είναι να υιοθετήσει ένα ειδικό ένδικο βοήθημα, προκειμένου οι ενδιαφερόμενοι να αποτείνονται πρώτα στα δικαστήρια της χώρας τους και δευτερευόντως στο Στρασβούργο. 

-Η Κύπρος έκανε 4 διακρατικές προσφυγές, όλο και περισσότερες έρχονται προς εσάς, αλλάζει ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, μετατοπίζεται το σύστημα διαφοράς από τα Ηνωμένα Έθνη στο ΕΔΔΑ; 

-Είναι πολύ ωραία αυτή η ερώτηση, πράγματι αυτή τη στιγμή έχουμε 8 εκκρεμείς διακρατικές προσφυγές, οι οποίες αφορούν στις διαφορές μεταξύ Ουκρανίας – Ρωσίας, Γεωργίας – Ρωσίας, καθώς και Σλοβενίας – Κροατίας (ως προς ζητήματα οικονομικής φύσης στην τελευταία περίπτωση). Δεν θα έλεγα ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο στο Στρασβούργο μπορεί να υποκαταστήσει τα Ηνωμένα Έθνη, αλλά είναι πράγματι γεγονός ότι οι διακρατικές αυτές προσφυγές αφορούν ένοπλες συρράξεις και τα αποτελέσματά τους έρχονται σε συνέχεια διακρατικών διαφορών, όπως συνέβηκε και με τις 4 προσφυγές της Κύπρου κατά της Τουρκίας. 

-Τι απέγιναν; 

-Οι πρώτες τρεις είχαν εκδικαστεί από την πρώην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η 4η εκδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο και το 2014 εκδόθηκε απόφαση ως προς τη δίκαιη ικανοποίηση, δηλαδή το ποσό των 90 εκατομμυρίων ευρώ, το οποίο σύμφωνα με το Δικαστήριο πρέπει να καταβάλει η Τουρκία στην Κυπριακή Δημοκρατία προκειμένου αυτή να το αποδώσει στη συνέχεια στους δικαιούχους. 

-Κάθε μία από τις προσφυγές τραβάει μαζί της και ατομικές προσφυγές; 

-Ναι, υπάρχουν γύρω στις 6 χιλιάδες ατομικές προσφυγές που συνάπτονται με τον ένα ή άλλο τρόπο προς τις διακρατικές προσφυγές. Υπάρχουν επίσης αρκετές εκατοντάδες ατομικές προσφυγές που συνάπτονται προς τη διένεξη μεταξύ Αρμενίας – Αζερμπαϊτζάν ως προς το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Εκεί δεν υπήρξε διακρατική προσφυγή, αλλά μόνο ατομικές στις οποίες παρενέβη η μια και η άλλη κυβέρνηση. Όλες αυτές οι διακρατικές διενέξεις έχουν μια δραστική επίπτωση στη λειτουργία του Δικαστηρίου, είναι μεγάλη πρόκληση, διότι δημιουργούν προβλήματα κυρίως ως προς τη διαπίστωση των πραγματικών περιστατικών και την εφαρμογή του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου, όπως συνέβηκε για παράδειγμα στην υπόθεση Βαρνάβα για τους αγνοουμένους, όπου το Δικαστήριο είπε ότι πρέπει να εφαρμοστεί το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, πράγμα που δεν είναι απλό, διότι εμείς είμαστε δικαστές της ΕΣΔΑ. Παρά ταύτα, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο ιδίως όταν πρόκειται για διεθνή ένοπλη σύρραξη.

-Αυτό φέρνει και την αύξηση των υποθέσεων με αποτέλεσμα να έχει πρόβλημα το Δικαστήριο για την εκτέλεση των αποφάσεών του; 

-Είναι πράγματι γεγονός ότι οι αποφάσεις που σχετίζονται με διακρατικές προσφυγές δεν εκτελούνται άμεσα, διότι ενέχουν παραμέτρους πέραν του δικαστικού πλαισίου που αφορά τη Σύμβαση. Αν είχε εκτελεστεί πλήρως η απόφαση του Δικαστηρίου για την προσφυγή της Κύπρου κατά της Τουρκίας θα είχαν λυθεί σοβαρά κεφάλαια του Κυπριακού. Επομένως υπάρχουν και πτυχές κατά τη διαδικασία εκτέλεσης που έχουν διπλωματικό ή και πολιτικό χαρακτήρα. 

-Είναι μια πρόκληση για σας να λύσετε το πρόβλημα της εφαρμογής εκτέλεσης των αποφάσεων του ΕΔΔΑ; 

-Το Δικαστήριο δεν επιφορτίζεται με την εκτέλεση των αποφάσεων. Αρμόδια για τον σκοπό αυτό είναι η Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης. Πλην εξαιρετικών περιπτώσεων, το Δικαστήριο ούτε επιθυμεί ούτε μπορεί να εμπλακεί στην εκτέλεση των αποφάσεών του. Σε γενικές γραμμές πέραν από την καταβολή του ποσού δίκαιης ικανοποίησης που επιδικάζει το ΕΔΔΑ, τα άλλα μέτρα τα οποία πρέπει να ληφθούν τα διαπραγματεύεται με το εναγόμενο κράτος η Επιτροπή Υπουργών. Πρόκειται είτε για ατομικά μέτρα συμμόρφωσης, δηλαδή για μέτρα που αφορούν ατομικά τον προσφεύγοντα, είτε για γενικά μέτρα, όπως για νομοθετικές μεταρρυθμίσεις, τροποποίηση της διοικητικής πρακτικής, της νομολογίας των δικαστηρίων κ.λπ.

-Η μη εκτέλεση των αποφάσεων δεν υποσκάπτει τον θεσμό του Δικαστηρίου; 

-Αυτό είναι γεγονός, ωστόσο πρέπει κανείς να δει ποιο είναι το ποσοστό εκείνων των αποφάσεων για τις οποίες υπάρχει πράγματι άρνηση εκ μέρους του εναγόμενου κράτους να εκτελέσει και αυτό είναι πολύ μικρό. Στα 47 κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης τα ποσοστά εκτέλεσης των αποφάσεων του Δικαστηρίου είναι ικανοποιητικά. Οι απαιτήσεις τις οποίες προβάλλει η Επιτροπή Υπουργών είναι αρκετές σε πολλές περιπτώσεις και ως προς τα ειδικά μέτρα συμμόρφωσης και ως προς τα γενικά. Δηλαδή, η Επιτροπή Υπουργών δεν κλείνει εύκολα μια υπόθεση, ζητά να ληφθούν ουσιαστικά μέτρα πριν. 

-Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο καλείται να περιφρουρήσει τις αξίες εκείνες, οι οποίες εμπνέουν την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το δημοκρατικό πολίτευμα. Μπορεί να τα καταφέρει όταν μετρά περίπου 60.000 εκκρεμείς υποθέσεις; 

-Στο παρελθόν είχαμε 160 χιλιάδες εκκρεμείς υποθέσεις, απορροφήσαμε τις 100 χιλιάδες με πολύ κόπο χρησιμοποιώντας τα εργαλεία, τα οποία μας προσέφερε το 14ο Πρωτόκολλο στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση. Ανανεώσαμε τις μεθόδους εργασίας μας και τις ανανεώνουμε συνέχεια προκειμένου να καταστούν ολοένα και αποτελεσματικότερες. Έχουμε ένα σύστημα φιλτραρίσματος των προσφυγών. Υποθέσεις που παλαιότερα εκδικάζονταν από τμήματα των 7 δικαστών τώρα εκδικάζονται από επιτροπές των 3 δικαστών και συγχρόνως έχουμε ένα ηλεκτρονικό σύστημα, το οποίο μας βοηθά στο να λειτουργήσουμε ταχύτερα. Έχουμε κάνει ό,τι μπορούμε προκειμένου να μειώσουμε τον αριθμό των εκκρεμών προσφυγών, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι 60 χιλιάδες είναι μεγάλος αριθμός. Ωστόσο, ο μηχανισμός του Δικαστηρίου είναι σημαντικός: 47 δικαστές και σχεδόν 700 υπάλληλοι ασχολούνται με αυτές. Ο μέσος όρος πολιτών που καταθέτουν προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο είναι 0,52% σε πανευρωπαϊκή κλίμακα. 

-Ποιες παρεμβάσεις του ανάγονται στον σκληρό πυρήνα της κρατικής κυριαρχίας; 

-Μεταξύ πολλών άλλων υποθέσεων θα αναφέρω μόνο μία που εκκρεμεί ενώπιον του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης, την «Big brother watch» που αφορά μαζικό έλεγχο (interception) ενός τρισεκατομμυρίου ηλεκτρονικών μηνυμάτων σε πραγματικό χρόνο από τις μυστικές υπηρεσίες του Ηνωμένου Βασιλείου. Αντιλαμβάνεστε ότι συζητάμε για τον τρόπο λειτουργίας των μυστικών υπηρεσιών των κρατών μελών. Δεν νομίζω ότι μπορεί να υπάρξει υπόθεση που να πηγαίνει πιο βαθιά στον πυρήνα της κρατικής εξουσίας από αυτή. Το ότι από καιρού εις καιρόν μπορεί να υπάρχουν δυστοκίες ως προς την εκτέλεση αποφάσεων του ΕΔΔΑ και ιδίως δικαστικών αποφάσεων που ανάγονται πράγματι στον σκληρό πυρήνα της κρατικής εξουσίας, θα έλεγα ότι είναι αναμενόμενο. 

-Γιατί αναμενόμενο;

– Διότι συζητάμε για ανατροπές σημαντικότατες στον τρόπο λειτουργίας των κρατικών υπηρεσιών, στον τρόπο λειτουργίας του κράτους, στον τρόπο κοσμοαντίληψης, αλλά και στις κοινωνικές καθημερινές σχέσεις των πολιτών. Όταν ξεφεύγεις για παράδειγμα από την πυρηνική οικογένεια όπως την αντιλαμβανόταν κανείς τη δεκαετία του ‘50 ή του ‘60 και πηγαίνεις σε μορφές οικογενειακής συμβίωσης, οι οποίες τότε ήταν επιστημονική φαντασία με τη στενή και κυριολεκτική έννοια του όρου, όπως για παράδειγμα η παρένθετη μητρότητα, είναι σαφές ότι απαιτείται χρόνος ωρίμανσης. Το Δικαστήριο έχει συνεπικουρήσει σε μια σειρά από αναδιατάξεις στον κοινωνικό ιστό, οι οποίες είναι ορισμένες φορές επαναστατικές.

-Με μια λέξη πώς θα χαρακτηρίζατε τα 60 αυτά χρόνια; 

-Θα έλεγα ότι η εξελικτική ερμηνεία της Συμβάσεως είναι εκείνη η οποία χαρακτηρίζει την πορεία του Δικαστηρίου τα 60 αυτά χρόνια και εκείνη η οποία επέτρεψε στο Δικαστήριο να κρατήσει ζωντανό το κείμενο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.

-Πού απέτυχε; 

-Δεν θα έλεγα ότι απέτυχε, θεωρώ ότι έχει κάνει σημαντικά και καθοριστικά βήματα. Τα κράτη έχουν αποτύχει πολλές φορές στο να εναρμονιστούν με τις επιταγές του ευρωπαϊκού κεκτημένου στα θέματα δικαιωμάτων. Το Δικαστήριο ακολούθησε τη σωστή πορεία. Με σύνεση και συνέπεια έχει περιφρουρήσει τις αξίες της Συμβάσεως, τώρα αν τα κράτη δεν θέλουν ή δεν μπορούν να ακολουθήσουν σε ορισμένα σημεία, αυτό δεν θα έλεγα ότι είναι αποτυχία του Δικαστηρίου.

-Δεν είναι αποτυχία το ότι δεν μπορεί να επιβάλει στα κράτη να κάνουν κάποια πράγματα; 

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο είναι ο αποτελεσματικότερος διεθνής δικαστικός μηχανισμός. Από τα 40 διεθνή δικαστήρια που υπάρχουν, το μεγαλύτερο ποσοστό εκτέλεσης των αποφάσεων είναι αυτό του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου χάρη στον μηχανισμό εκτέλεσης της Επιτροπής Υπουργών. Αντίστοιχο μηχανισμό εκτέλεσης δεν έχει κανένα από τα 40. Επομένως από πλευράς αποτελεσματικότητας και παρεμβάσεων στα τεκταινόμενα στην εσωτερική έννομη τάξη είναι αδιαμφισβήτητα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο πιο μπροστά. 

Σημαντικά βήματα

-Αυξάνονται οι προσφυγές, διότι μόνο κοντά σας μπορεί ο πολίτης ατομικά να βρει το δίκαιό του; 

-Και στα Ηνωμένα Έθνη υπάρχουν όργανα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που μπορεί να προσφύγει κανείς, όπως η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, αλλά αυτοί οι μηχανισμοί δεν εκδίδουν υποχρεωτικές αποφάσεις και δεν έχουν μηχανισμό επίβλεψης της εκτέλεσής τους. Το σύστημα προστασίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι μοναδικό στον κόσμο, διότι προβλέπει τη δυνατότητα ατομικής προσφυγής που να απολήγει σε δεσμευτική απόφαση δικαστηρίου, η οποία τελεί υπό την επίβλεψη εκτέλεσης της Επιτροπής Υπουργών.

-60 χρόνια γιορτάζει φέτος το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων; 

-Ακριβώς και θεωρώ ότι έχει κάνει σημαντικά βήματα όλα αυτά τα χρόνια προκειμένου να αποτυπώσει ένα ευρωπαϊκό νομικό πολιτισμό. Έχει επιδράσει καθοριστικά σε θέματα κράτους δικαίου και δημοκρατίας, σε θέματα ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, αντίληψης των προσωπικών σχέσεων και κυρίως της οικογένειας, σε ζητήματα ειρήνης, νέων τεχνολογιών όπως το διαδίκτυο, σε ζητήματα που άπτονται του σκληρού πυρήνα της κρατικής κυριαρχίας, σε ζητήματα τρομοκρατίας και αντιτρομοκρατικών μέτρων. Έχουμε επίσης μια σειρά υποθέσεων που αφορούν το προσφυγικό ζήτημα και θέματα μετανάστευσης. Θεωρώ ότι σε πολλά καίρια ζητήματα κρατικών πολιτικών, το Δικαστήριο έχει παρέμβει καθοριστικά. 
 

Προσωπική πρόκληση και πρόσκληση η προεδρία του Δικαστηρίου

-Είναι η πρώτη φορά στα 60 χρόνια του ευρωπαϊκού θεσμού που εκλέγεται Έλληνας στη θέση του Προέδρου. 

-Για μένα είναι αναμφισβήτητα μια προσωπική πρόκληση και πρόσκληση, έχω μια πολύ συγκεκριμένη ατζέντα την οποία πραγματοποιώ ήδη και θέλω να ολοκληρώσω μέχρι το πέρας της θητείας μου, που θα είναι το 2020. Έχουμε ήδη προχωρήσει στην αναμόρφωση της σύνταξης των δικαστικών αποφάσεων. Εξάλλου από την 1η Ιανουαρίου 2020 θα τεθεί σε ισχύ η αναμόρφωση της οργάνωσης της γραμματείας του Δικαστηρίου, ώστε να είναι πιο ευέλικτη και λειτουργική. Θα ολοκληρωθεί μέσα στους επόμενους μήνες η επικοινωνιακή μας πολιτική. Έχω αναδείξει τη σημασία του Δικαστηρίου ως επίκεντρου του Ευρωπαϊκού Συστήματος Προστασίας οργανώνοντας συναντήσεις του Δικαστηρίου με όλους τους υπόλοιπους θεσμούς προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, καλώντας τους να ενσωματώσουν στην πρακτική τους περισσότερο τη νομολογία του ΕΔΔΑ. Ένας άλλος στόχος, τον οποίο επιδιώκω σταθερά συνεχίζοντας την πολιτική του προκατόχου μου, είναι η ενίσχυση των σχέσεων του Δικαστηρίου με τα Ανώτατα Εθνικά Δικαστήρια. Αυτός είναι και ο λόγος που με πολύ χαρά αποδέχτηκα την πρόσκληση του Προέδρου του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Κύπρου να μιλήσω με θέμα «Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στα 60χρονά του. Προκλήσεις και Προοπτικές».  

-Τι στίγμα θέλετε να αφήσετε; 

-Θέλω να αφήσω το στίγμα ενός Δικαστηρίου το οποίο είναι ανοικτό στο παρόν και στο μέλλον, το οποίο επικοινωνεί, συνδιαλέγεται με τις κρατικές Αρχές και τα Ανώτατα Δικαστήρια και το οποίο συγχρόνως προστατεύει τις αξίες τις οποίες καλείται να περιφρουρήσει. Του χρόνου, το 2020, είναι η 70ή επέτειος της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Μια σημαντική επέτειος και θα οργανώσουμε μια σειρά από επετειακές εκδηλώσεις με πρώτη την έναρξη του δικαστικού έτους, η οποία θα είναι αφιερωμένη στα 70χρονα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης και θα πραγματοποιηθεί στις 31 Ιανουαρίου. Στις 4 Μαΐου θα κάνουμε μια εκδήλωση για τα 70χρονα και τα σημαντικότερα επιτεύγματα του Δικαστηρίου και την ημέρα των γενεθλίων της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, 4 Νοεμβρίου, θα γίνει μια μεγάλη εκδήλωση, θέλω να ελπίζω με τη σύμπραξη της ελληνικής προεδρίας του Συμβουλίου της Ευρώπης.

-Εσείς πότε παραδίδετε τη σκυτάλη; 

-Αποχωρώ από την προεδρία του Δικαστηρίου την ημέρα που αρχίζει η ελληνική προεδρία του Συμβουλίου της Ευρώπης, στις 17 Μαΐου 2020.

-Φεύγοντας τι σας περιμένει; 

-Γυρίζω στην Ελλάδα στα πανεπιστημιακά μου καθήκοντα με ιδιαίτερη χαρά, διότι μου έχει λείψει η επαφή με τους φοιτητές, παρότι όλα αυτά τα χρόνια προσπαθώ να έχω μια παρουσία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου, τα οποία με καλούν κάθε χρόνο να κάνω μια σειρά διαλέξεων και μαθημάτων. Στην Κύπρο, μετά από πρόσκληση του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου, έδωσα μια διάλεξη με θέμα «Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει το ΕΔΔΑ και η συμβολή του στην ευρωπαϊκή δικαιοταξία».

-Ποια η σχέση σας με την Κύπρο; 

-Επισκέφτηκα την Κύπρο στο παρελθόν για προσωπικούς λόγους, αλλά αυτή ήταν η πρώτη φορά που ήρθα για επαγγελματικό σκοπό. Με αυτή την ευκαιρία είχα τη δυνατότητα να επισκεφτώ το Αρχαιολογικό Μουσείο στη Λευκωσία και να συνειδητοποιήσω τη σημασία των ανασκαφών της Σουηδικής αρχαιολογική σχολής το 1927-31, η οποία αναδεικνύει τις σχέσεις της Κύπρου με τον Ελληνισμό και τον κυπριακό πολιτισμό από τη νεολιθική εποχή έως τα τέλη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Στη συνέχεια επισκέφτηκα το Βυζαντινό Μουσείο, το οποίο παρουσιάζει ανάγλυφα τη συμβολή της κυπριακής τέχνης από την εποχή του Βυζαντίου έως τον 19ο αιώνα. Τα δυο αυτά σε συνδυασμό αποτελούν την αποκρυστάλλωση της ιστορικής συνέχειας του κυπριακού πολιτισμού από τη νεολιθική εποχή μέχρι τις μέρες μας. Επισκέφτηκα επίσης μια σειρά από παλιές εκκλησίες και δυο τζαμιά, το ένα του 1571. Όλα αυτά αναδεικνύουν τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της Κύπρου.