70 εκατομμυρίων ετών τα πετρώματα της Πάφου – Θελέτρα, εκεί που σταμάτησε ο χρόνος μετά τη μετακίνηση του χωριού (εικόνες)

Η Κύπρος έμελλε να αναδυθεί μέσα από τη θάλασσα και να κατοικηθεί εκατομμύρια χρόνια μετά, αλλά οι διεργασίες οι οποίες συντελέστηκαν από τα βάθη των αιώνων ήταν τέτοιες, ώστε κάποια τμήματά της να πατούν σε στέρεο υπέδαφος, ενώ σε άλλες περιοχές τα πετρώματα είχαν τέτοια σύνθεση ώστε να μην έχουν τη συνοχή που απαιτείται προκειμένου να αντέξουν κτίσματα ή και φυσικά φαινόμενα. Μια από τις πλέον «ευαίσθητες» περιοχές ως προς τα πετρώματα της είναι η Πάφος, της οποίας  η ιστορία θα έμοιαζε σαν παραμύθι αν δεν προερχόταν από το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης το οποίο διαχρονικά μελέτησε σε βάθος τη γεωλογία της Κύπρου και βεβαίως της συγκεκριμένης επαρχίας.

Σύμφωνα με όσα καταγράφει το Γεωλογικό, «στην επαρχία της Πάφου, μεγάλες περιοχές καλύπτονται από σειρά αλλόχθονων και μεταμορφωμένων πετρωμάτων Τριαδικής έως Κρητιδικής ηλικίας». Με πιο απλά λόγια, η Πάφος, ως προς τη δημιουργία της, έχει πίσω της ιστορία περίπου 70 εκατομμυρίων ετών. Τα πιο πάνω πετρώματα, γνωστά και ως «Σύμπλεγμα των Μαμωνιών» μεταφέρθηκαν στη σημερινή τους θέση από περιοχές νότια της Κύπρου, αν και έλκουν την αρχική καταγωγή τους από την Αφρική.

Αξίζει να σημειωθεί, πως οι «ανακρυσταλλωμένοι ασβεστόλιθοι» γνωστοί και ως Πέτρα του Ρωμιού καθώς και οι λάβες, που εκτίθενται στους κρημνούς του ομώνυμου κόλπου, σύμφωνα πάντα με τις έρευνες, «είναι στην πραγματικότητα αλλόχθονα πετρώματα της Ακολουθίας των Μαμωνιών».

Όσον δε αφορά τις χρωματιστές ψηφίδες, τις οποίες χρησιμοποίησαν οι δημιουργοί των ψηφιδωτών του Κουρίου και της Πάφου, προήλθαν, σύμφωνα πάντα με το Γεωλογικό, κυρίως από τη διάβρωση των ποικιλόχρωμων πετρωμάτων της Ακολουθίας των Μαμωνιών. Η Ακολουθία αυτή, με την πολυπλοκότητα της γεωλογίας που τη χαρακτηρίζει, θεωρείται (μαζί με τον Σχηματισμό Κανναβιού), υπεύθυνη των προβλημάτων των κατολισθήσεων από τα οποία υποφέρουν διάφορες περιοχές της επαρχίας της Πάφου.

Για τη γεωλογία της Πάφου διαβάζουμε επίσης, πως «είναι γενικά αποδεκτό, ότι τα αλλόχθονα πετρώματα των Μαμωνιών εναποτέθηκαν κατά την επώθηση των πετρωμάτων της Αφρικανικής πλάκας πάνω στο προχωρημένο άκρο του οφιολιθικού συμπλέγματος του Τροόδους, κατά την προς βορρά καταβύθισή της, κάτω από την Ευρασιατική πλάκα, κατά την περίοδο του Μαιστριχτίου, πριν 70 περίπου εκατομμύρια χρόνια».

Κατολισθήσεις, λοιπόν, και ασταθή πετρώματα στα οποία έκτισαν οι κάτοικοι της Πάφου τα σπίτια τους εκατομμύρια χρόνια μετά, χωρίς προφανώς να γνωρίζουν τότε, όσα είναι σήμερα γνωστά με τις έρευνες που μεσολάβησαν.

Τα πετρώματα επί των οποίων κτίστηκαν κάποιες κοινότητες ήταν προβληματικά και αυτός ήταν ο λόγος για τον οποίοκοινότητες, όπως η Πενταλιά, τα Χολέτρια η Μελαμιού, ο Άγιος Φώτιος, ο Στατός, η Φασούλα, ο Φοίνικας, η Κορφή και οι Κυβίδες, έχουν μετακινηθεί σε νέες σταθερές τοποθεσίες.

Πέραν των πιο πάνω κοινοτήτων, μετακινήθηκε και μία άλλη κοινότητα. Πρόκειται για τη Θελέτρα, της οποίας οι κάτοικοι, σε μια «άτυπη κομπίνα» με την τότε  κυβέρνηση, επικαλέστηκαν την αστάθεια για να δικαιολογήσουν την μετοίκηση αλλά ο πραγματικός λόγος φαίνεται να ήταν το γεγονός ότι αφενός δεν υπήρχε ούτε και χώρος επέκτασης της κοινότητας και αφετέρου η ΑΗΚ δεν μπορούσε να ηλεκτροδοτήσει όλο το χωριό.

Επισκεφθήκαμε την παλιά εγκαταλελειμμένη Θελέτρα προ μερικών ημερών και είδαμε από κοντά την κατάσταση που επικρατεί.  Όταν φύγει κάποιος από το δρόμο Πάφου-Πόλεως και κατευθυνθεί προς το χωριό, κάποιες εγκαταστάσεις και καλλιέργειες δεν δίνουν την εικόνα της εγκατάλειψης. Στις παρυφές της κοινότητας βλέπει κανείς βράχους και μεγάλες πέτρες (όγκου περίπου ενός μεγάλου βαρελιού ή και μεγαλύτερες) στην άκρη του δρόμου. Στην είσοδο της κοινότητας δύο κολόνες οικοδομής χάσκουν στον ουρανό και δίπλα ένα πετρόκτιστο σπίτι, του οποίου ο ένας τοίχος είναι κτισμένος με τσιμεντομπλόκ.  Στην απέναντι πλευρά του δρόμου υπάρχουν σπίτια τα οποία «πατούν» σε ένα τοίχο αντιστήριξης.

Οι στύλοι της ΑΗΚ στον τόπο τους όπως και τα εναέρια καλώδια. Άγρια βλάστηση σχεδόν παντού. Αρκετές οικίες χωρίς πόρτες και παράθυρα με εμφανείς ζημιές και απουσία συντήρησης δεκαετιών. Ένας καλαμιώνας θέριεψε προς το έξω του χωριού και μια όμορφη καμάρα κρυμμένη πίσω από μια φραγκοσυκιά ή πιο γνωστή σε μας, παπουτσοσυκιά. Υπάρχουν και άλλα σπίτια σε ένα υπερυψωμένο σημείο που, όπως θα έλεγε και ο Οδυσσέας Ελύτης, μοιάζουν με ωραία ερείπια. Και προς το τέλος του χωριού και άλλες τέσσερις συνεχόμενες καμάρες. Και επίσης άγρια βλάστηση. Είναι και ο δρόμος που οδηγεί στην παλιά εκκλησία και μια ημερομηνία γραμμένη σε έναν τοίχο. Κι όλως παραδόξως και δύο γκράφιτι σε τοίχους.  

Εκτός από τα εγκαταλελειμμένα σπίτια υπάρχουν και κάποια συντηρημένα τα οποία φαίνεται να κατοικούνται, αν κρίνουμε (έστω και ως εξοχικά) και από τα αυτοκίνητα που βρίσκονται απέξω. Υπάρχει και μια παλιά τσιμεντένια βρύση, με το έμβλημα της Κυπριακής Δημοκρατίας χαραγμένο στο μπροστινό μέρος.

Στην μια πλευρά της κοινότητας, αριστερά όπως εισέρχεται ο επισκέπτης, υπάρχουν βουνά, τα οποία θεωρητικά απειλούσαν τους κατοίκους με κατολισθήσεις, πτώση βράχων κοκ. Και όντως, η όλη εικόνα προκαλεί δέος.

Από την ιστοσελίδα του χωριού, ο διαδικτυακός επισκέπτης διαβάζει πως «η Κυπριακή Δημοκρατία επί κυβέρνησης Αρχιεπισκόπου Μακαρίου ΙΙΙ, αποφάσισε την μετοίκηση του χωριού. Ο λόγος της μετοίκησης (όπως επίσημα είχε προβληθεί) ήταν κυρίως επειδή η παλιά Θελέτρα βρισκόταν κτισμένη σε απότομη πλαγιά που θεωρήθηκε επικίνδυνη εξαιτίας κατολισθήσεων και σεισμών. Όταν ο Μακάριος ΙΙΙ επισκέφθηκε το χωριό για πρώτη φορά με ελικόπτερο και αντίκρισε από την απέναντι πλαγιά το χωριό κυριολεκτικά θαμμένο μέσα στο βουνό, το παρομοίασε με φωλιές περιστεριών ή όπως αλλιώς γράφεται, ο Μακάριος έδωσε το χαρακτηρισμό «περιστεροφωλιές».

Η γη στην οποία κτίστηκε η νέα Θελέτρα απαλλοτριώθηκε και το κράτος κάλυψε περίπου το 70% τους κόστους της μετοίκησης ενώ οι κάτοικοι πλήρωσαν το υπόλοιπο 30% σε δόσεις. Είναι, όπως θα λέγαμε σήμερα, κοινωνική πολιτική. Έτσι, δημιουργήθηκε η νέα Θελέτρα. Τα διαβήματα των κατοίκων για μετακίνηση του χωριού άρχισαν την περίοδο 1968-1969. Το 1980 οι κάτοικοι του χωριού μεταστεγάστηκαν στον νέο οικισμό ο οποίος κτίστηκε πιο ψηλά, στην κορφή της πλαγιάς και φέρει επίσης το όνομα Θελέτρα. Ο νέος οικισμός, αποτελείται από ομοιόμορφα ισόγεια σπίτια, κτισμένα αμφιθεατρικά πάνω στο οροπέδιο και προσφέρουν απίστευτη θέα με ανατολικό προσανατολισμό προς το Δάσος της Πάφου και την οροσειρά του Τροόδους. Σε ψηλό σημείο, πάνω από τον νέο οικισμό, δεσπόζει η καινούργια του εκκλησία του χωριού, η οποία είναι επίσης αφιερωμένη στην Παναγία Χρυσελεούσας.

Το κράτος μπορεί να διέθεσε οικόπεδα και ρευστό με σκοπό να δημιουργηθεί η νέα Θελέτρα, αλλά τα ακίνητα στο παλιό χωριό ανήκουν στους κατοίκους οι οποίοι κατέχουν και τους τίτλους. Η γη στην οποία κτίστηκε το νέο χωριό ανήκε στους κατοίκους και τα οικόπεδα απαλλοτριώθηκαν έναντι 25-50 λίρες την τότε εποχή.

Πρώην κοινοτάρχης τον οποίο ρωτήσαμε σχετικά ως προς το κατά πόσον η παλιά Θελέτρα κινδύνευε όντως από κατολισθήσεις ή σεισμούς, είχε αναφέρει χαρακτηριστικά, ότι στους σεισμούς που εκδηλώθηκαν δεν έπεσε ούτε ένα χαλίκι, οπόταν, σύμφωνα με τον ίδιο, δεν υπάρχει κίνδυνος για όσους ιδιοκτήτες επιστρέψουν.

Στην παλιά Θελέτρα, εδώ και κάποια χρόνια άρχισε η αναπαλαίωση κατοικιών με σκοπό να επιστρέψουν κάποιοι ή να τα αξιοποιήσουν με άλλο τρόπο. Όπως είχε αναφέρει ο κοινοτάρχης, περίπου τα μισά από τα 200 σπίτια στο παλιό χωριό ήταν σε διορθώσιμη κατάσταση.  Ο ίδιος  είχε αναφέρει  επίσης, ότι τα περισσότερα σπίτια είναι ενωμένα το ένα δίπλα στο άλλο. Σχεδόν στο σύνολο τους είναι πετρόκτιστα και αυτός ήταν ένα από τους βασικούς λόγους που τα κράτησαν όρθια.
Ένα από τα αρνητικά στο παλιό χωριό είναι ότι ο συντελεστής είναι μηδενικός, οπόταν δεν μπορούν να γίνουν προσθήκες σε υφιστάμενες οικοδομές.

Παλαιότερα, εταιρείες είχαν επιδείξει ενδιαφέρον να αξιοποιήσουν την παλιά Θελέτρα για αγροτουρισμό αλλά η κυβέρνηση τους παρέπεμψε στους ιδιοκτήτες, οι οποίοι δεν ενδιαφέρθηκαν να παραχωρήσουν τα σπίτια τους. Είναι αλήθεια, πως αν επιδιορθώνονταν στα σπίτια, μπορεί η Θελέτρα να μην ήταν το πιο όμορφο χωριό αλλά  θα είχε τη δική του χάρη και προφανώς θα προσέλκυε επισκέπτες. Έστω και αν σήμερα μοιάζει να έρχεται από το χθες, έστω και αν μοιάζει να σταμάτησε ο χρόνος, έστω και αν ο κεντρικός δρόμος του χωράει μόνο ένα αυτοκίνητο. Έστω και αν ισχύει η ατάκα ενός παλιού επισκέπτη της Πάφου τη δεκαετία του 1970, ο οποίος όταν είχε επισκεφθεί κάποιες κοινότητες, είχε περιγράψει την εικόνα που έμεινε στο μυαλό του ως εξής: «Εκεί ζουν κρυφά από τον Θεό» ή έστω «τζεικάτο ζιουν κρυφά που τον Θεό».

Η περιοχή υποφέρει λόγω αργιλώδους εδάφους

 Σε κάποιο στάδιο το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης προχώρησε σε Χαρτογράφηση της ορεινής περιοχής της Πάφου η οποία κάθεται σε άργιλο (κόννο). Το Τμήμα κατέγραψε 2.000 κατολισθήσεις, ορισμένες εκ των οποίων πιθανώς να προκλήθηκαν εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Στόχος της χαρτογράφησης ήταν να σχεδιαστεί σωστά η ανάπτυξη της περιοχής, η οποία, όπως ήδη γράφτηκε, υποφέρει (λόγω των ιδιοτήτων του αργίλου) από κατολισθήσεις και ρωγμές. Και βεβαίως, η όλη προσπάθεια απέβλεπε να βοηθήσει τους πολίτες, να κτίζουν ή να αγοράζουν σπίτια τα οποία δεν θα υφίστανται ρωγμές  ακόμη και μερικούς μήνες μετά την απόκτηση τους.

Σημειώνεται, πως στην απόφαση για εκπόνηση της μελέτης συνέβαλε και η λήψη αρκετών επιστολών από το Τμήμα Πολεοδομίας, την Επαρχιακή Διοίκηση και το Τμήμα Δημοσίων Έργων με τις οποίες περιγράφονταν προβλήματα κατολισθήσεων και ρωγματώσεων. Τη βοήθεια του Τμήματος είχαν και ιδιοκτήτες οι οποίοι έβλεπαν τις περιουσίες τους για τις οποίες χρεώθηκαν μεγάλα χρηματικά ποσά, να υφίστανται μεγάλες ρωγματώσεις και μετακινήσεις. Στο παρελθόν μεγάλα προβλήματα παρουσιάστηκαν και σε πισίνες οι οποίες είτε μετακινήθηκαν στα κεκλιμένα  εδάφη στα οποία κατασκευάστηκαν είτε υπέστησαν ρωγμές, είτε τμήματα τους έμειναν μετέωρα όταν  κατολίσθησε τμήμα του υπεδάφους στο οποίο «κάθονταν».

Όπως μας είχαν ενημερώσει από το Γεωλογικό, ο μορμοριλονίτης (που απαντάται σε κάποιες περιοχές) οδηγεί στη διόγκωση του αργίλου μέχρι και εννέα φορές ενώ σε περιόδους ξηρασίας συρρικνώνεται. Τόσον τα κτήρια όσον και οι δρόμοι όταν κατασκευάζονται σε άργιλο ο οποίος βρέχεται, υφίστανται ρωγμές και καθιζήσεις.  Όπως μας εξηγήθηκε, τα ασταθή πετρώματα μεταφέρθηκαν στην Κύπρο από την Αφρική στο πλαίσιο των ανακατατάξεων των γεωλογικών πλακών.

Ο άργιλος, με τις αλλαγές που υφίσταται στη μάζα του, δημιουργεί ρωγμές και στα ιζήματα που βρίσκονται στην επιφάνεια του και τα οποία επίσης υφίστανται ρωγμές. Πάντως, για να μην τα φορτώνουμε όλα στα ασταθή πετρώματα, φαίνεται ότι πολλά από τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν σε κτήρια οφείλονται στο ότι δεν θεμελιώθηκαν σωστά. Δηλαδή, σε αρκετές περιπτώσεις, τα προβλήματα θα μπορούσαν να αποφευχθούν ή έστω να είναι μικρότερης έκτασης εάν εφαρμοζόταν ορθή μέθοδος θεμελίωσης. Βεβαίως, υπάρχουν και περιοχές των οποίων το υπέδαφος είναι τέτοιας μορφής που, όποιος σχεδιασμός και αν ακολουθείτο, και πάλι θα υπήρχαν προβλήματα αλλά συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις, κηρύσσονται λευκές ζώνες, οπόταν απαγορεύεται η ανέγερση οποιουδήποτε κτίσματος.

Κοινότητες της επαρχίας Πάφου, οι οποίες είναι κτισμένες σε αργιλώδεις περιοχές και στις οποίες παρουσιάζονται προβλήματα σε οικοδομές, περιλαμβάνονται: Η Επισκοπή Πάφου, τα Χολέτρια, η Νατά, Άρμου, Μαραθούντα, Φοίτη, Λάσα, Άγιος Δημητριανός, Κρήτου Μαρόττου, Μαμώνια, Στατός, Πενταλιά, Κοιλίνια κτλ. Οι κατολισθήσεις σε όλα αυτά τα χωριά σχετίζονται κυρίως με τα αργιλο-μπεντονιτικά στρώματα των Σχηματισμών της Κανναβιού και των Μαμωνιών. Στη Δυτική Πάφο επηρεάζονται κυρίως Αρόδες και η Δρούσια, όπου υπάρχουν πολλές αναπτύξεις με προβλήματα. Στην κεντρική περιοχή της Πάφου επηρεάζονται η Σταυροκόνου, Επισκοπή η Φιλούσα και η Σαλαμιού, ενώ προς τα βόρεια, επηρεάζονται η  Δρυνιά, η Περιστερώνα (Πάφου) και πιο βόρεια η Μακούντα.