Οι αριθμοί υπηκόων τρίτων χωρών που αφίχθηκαν νόμιμα στην Κύπρο την περίοδο 2014-2023, αλλά δεν φαίνεται να αναχώρησαν, προκαλεί δέος αν ληφθεί υπόψιν πως η Ελεγκτική Υπηρεσία εκτιμά ότι ανέρχονται στις 290.000.
Σε έκθεση της Υπηρεσίας, διά της οποίας επιχειρείται να απαντηθεί το ερώτημα «κατά πόσον επιτυγχάνεται η διαχείριση του μεταναστευτικού ζητήματος στη βάση του καθορισμένου νομοθετικού πλαισίου και σύμφωνα με τις αρχές της οικονομίας, αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας», καταγράφονται και τα ακόλουθα:
«Ένας σημαντικός αριθμός υπηκόων τρίτων χωρών (ΥΤΧ), ο οποίος σύμφωνα με στοιχεία από την Αστυνομία, ανέρχεται περίπου στις 290.000 και ο οποίος αρχικά αφίχθηκε νόμιμα στην Κύπρο κατά την περίοδο 2014-2023, δεν έχει καταχωρισμένη αναχώρηση στο Αρχείο Αφίξεων και Αναχωρήσεων, παρά το γεγονός ότι έχει παρέλθει η προβλεπόμενη προθεσμία που καθορίζεται από τους όρους της άδειας διαμονής ή της θεώρησης εισόδου τους. Ως εκ τούτου, ενδέχεται να βρίσκονται παράνομα στην Κυπριακή Δημοκρατία (ΚΔ). Οι αρμόδιες κρατικές Υπηρεσίες, παρόλο που ανάφεραν κάποιες επεξηγήσεις, εντούτοις δεν μας παρείχαν αξιόπιστη αιτιολόγηση ή πληροφόρηση ώστε να προσδιοριστεί σε πόσες από αυτές τις περιπτώσεις δικαιολογείται η απουσία καταχώρισης αναχώρησης στο σύστημα».
Διευκρινίζεται, πάντως, πως από έλεγχο της Ελεγκτικής Υπηρεσίας προκύπτει, πως το 80% των ατόμων αυτών προέρχονται από τη Βρετανία, τη Ρωσία, το Ισραήλ, τι ΗΠΑ, την Ουκρανία και την Αυστραλία. Πιο αναλυτικά, 181.648 (ποσοστό 83%) εμφανίζουν ως χώρα έκδοσης του ταξιδιωτικού τους εγγράφου τη Μεγάλη Βρετανία (74.947), τη Ρωσία (63.802), το Ισραήλ (16.429), τις ΗΠΑ (9.727), την Ουκρανία (6.830), την Αυστραλία (5.250) και το Ηνωμένο Βασίλειο(4.663). Ανάμεσά τους εντοπίσθηκε σημαντικός αριθμός περιπτώσεων, με χώρες έκδοσης ταξιδιωτικού εγγράφου, όπως Ινδία, Φιλιππίνες, Νεπάλ, Μπαγκλαντές, Πακιστάν, Βιετνάμ, Κονγκό, Δημοκρατία του Κονγκό, Σομαλία και Αφγανιστάν, για τις οποίες εκδόθηκε στους ΥΤΧ τουριστική άδεια εισόδου στην Κυπριακή Δημοκρατία.
Στην έκθεση καταγράφεται επίσης, πως περίπου 13.000 υπήκοοι τρίτων χωρών, από τις 40.616 που εισήλθαν στη Δημοκρατία την περίοδο 2021-2023, φαίνεται να βρίσκονται στο νησί παράνομα.
Δέος προκαλούν και τα κονδύλια τα οποία διέθεσε η Κυπριακή Δημοκρατία την περίοδο 2021-2024 για τη διαχείριση της παράτυπης μετανάστευσης, αν ληφθεί υπόψιν, σύμφωνα με τον Γενικό Ελεγκτή, το ποσόν ανέρχεται σε €500 εκατ. αν και τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα, από οικονομικής απόψεως, αν ληφθεί υπόψιν πως σε αυτά δεν περιλαμβάνονται και οι έμμεσες δαπάνες όπως η αστυνόμευση.
Ειδικά για τις κοινωνικές παροχές σε αιτητές διεθνούς προστασίας αναφέρεται:
Σύμφωνα με οικονομικά στοιχεία που συλλέξαμε από τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας και το Υπουργείο Οικονομικών, οι πραγματικές δαπάνες που επωμίστηκε η Δημοκρατία κατά τα έτη 2021-2024 για κοινωνικές παροχές σε αιτητές διεθνούς προστασίας ανήλθαν σε περίπου €200 εκατ., από τα οποία μόλις €1 εκατ. ανακτήθηκε από ταμεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Οι δαπάνες για κάλυψη των αναγκών ασυνόδευτων ανήλικων που επωμίζεται η Δημοκρατία, λόγω της μη ύπαρξης της κατάλληλης Δομής φιλοξενίας τους, ανήλθαν σε περίπου €40 εκατ. για τα έτη 2021-2024. Το σχετικό ποσό που ανακτήθηκε από την ΕΕ ανήλθε σε μόλις €1 εκατ. και αφορά στους μισθούς 15 ιδρυματικών λειτουργών (ΕΟΧ).
Πάντως, ο Γενικός Ελεγκτής υποδεικνύει, πως ορισμένες από τις δαπάνες (των €500 εκατ.) θα μπορούσαν να αποφευχθούν εάν η εξέταση των αιτήσεων διεθνούς προστασίας επιτυγχανόταν με γρηγορότερους ρυθμούς και εάν οι απαραίτητες υποδομές φιλοξενίας παράτυπων μεταναστών/αιτητών διεθνούς προστασίας ολοκληρώνονταν νωρίτερα.
Στην έκθεση καταγράφονται και τα ακόλουθα ευρήματα:
- Οι δυνατότητες του συστήματος δεν αξιοποιούνται πλήρως, με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατή η παρακολούθηση της αποδοτικότητας του προσωπικού της Υπηρεσίας Ασύλου (ΥΑ).
- Οι φάκελοι εξακολουθούν να τηρούνται σε έντυπη μορφή, παρά τη δυνατότητα που παρέχει το σύστημα για ηλεκτρονική τήρησή τους, αυξάνοντας το διοικητικό κόστος και τη γραφειοκρατία.
- Δεν έχει επιτευχθεί ακόμα η διασύνδεση/διαλειτουργικότητα όλων των επιμέρους πληροφοριακών συστημάτων των εμπλεκόμενων Υπηρεσιών, γεγονός που δυσχεραίνει σημαντικά τη διαχείριση της παράτυπης μετανάστευσης με τον πιο αποδοτικό και αποτελεσματικό τρόπο, αφού, μεταξύ άλλων, δεν διευκολύνεται η ανταλλαγή πληροφοριών, καθίσταται αναγκαία η επανακαταχώριση πληροφοριών, με συνεπακόλουθο διοικητικό κόστος και αυξημένο κίνδυνο λαθών και δεν επιτυγχάνεται η παροχή ολοκληρωμένης πληροφόρησης.
Όπως προκύπτει από την έκθεση, οι φορολογούμενοι πληρώνουν ακριβά και τις καθυστερήσεις που παρατηρούνται στην εξέταση των αιτήσεων των αλλοδαπών. Σημειώνεται, ότι η μέση διάρκεια εξέτασης ξεπερνά τους 20 μήνες. Συγκεκριμένα, στην έκθεση καταγράφονται τα εξής:
Η εξέταση των αιτήσεων διεθνούς προστασίας παρουσιάζει σοβαρές καθυστερήσεις σε σχέση με τα χρονοδιαγράμματα που προβλέπονται στη νομοθεσία, με μόλις το 15% να ολοκληρώθηκε εμπρόθεσμα κατά το 2023. Η μέση διάρκεια εξέτασης, για την περίοδο 2021-2023 που έχουν ελεγχθεί, φαίνεται να ξεπερνά τους 20 μήνες, ενώ ορισμένες αιτήσεις εκκρεμούν για περισσότερα έτη, καθιστώντας τους αιτητές ως δικαιούχους κρατικών επιδομάτων για παρατεταμένη περίοδο, επιβαρύνοντας τον κρατικό Προϋπολογισμό. Παρά την αύξηση των εξεταστών της ΥΑ, μέχρι τον Μάρτιο του 2024 εξακολουθούσε να εκκρεμεί η εξέταση 25.489 αιτήσεων, αριθμός που, σύμφωνα με τον Υφυπουργό Μετανάστευσης και Διεθνούς Προστασίας, έχει μειωθεί σήμερα περίπου στις 19.000.
Όσον αφορά τη διαχείριση των Κέντρων Υποδοχής, αναφέρεται πως κατά την περίοδο 2021-2023, η Υπηρεσία Ασύλου (ΥΑ) βρέθηκε αντιμέτωπη με σημαντικές προκλήσεις, που αφορούσαν στον υπερπληθυσμό, αυξημένες δαπάνες και ελλείψεις στα συστήματα καταγραφής. Ενδεικτικά αναφέρεται, πως ενώ το κόστος λειτουργίας του Κέντρου Πρώτης Υποδοχής (ΚεΠΥ) Πουρνάρα, το οποίο το έτος 2021 φιλοξένησε 40.484 άτομα, ήταν €1,4 εκατ., το 2023 αυξήθηκε κατακόρυφα φτάνοντας τα €9,2 εκατ. Ο Ελεγκτής παρατηρεί, πως η συμφόρηση επηρέασε αρνητικά, τόσο τις συνθήκες διαβίωσης, όσο και τη συνολική διαχείριση του μεταναστευτικού ζητήματος.
Σχετικά με τις εθελούσιες επιστροφές αναφέρεται, πως κατά το έτος 2020 το πρόγραμμα παροχής οικονομικών κινήτρων, οδήγησε σε ραγδαία αύξηση (των επιστροφών) κατά 574%, σε σχέση με τις εθελούσιες επιστροφές του 2019 (προτού εφαρμοστεί το πρόγραμμα κινήτρων).
Ο Γενικός Ελεγκτής δεν παραλείπει να αναφερθεί και στην παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των αλλοδαπών και στις επαναπροωθήσεις καταγράφοντας ότι:
Ο Επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και η Επιτροπή Πρόληψης των Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης εξέφρασαν ανησυχίες και διατύπωσαν σαφείς συστάσεις για ζητήματα που αφορούν στις κακές συνθήκες διαβίωσης στο ΚεΠΥ Πουρνάρα και τον Χώρο Κράτησης Απαγορευμένων Μεταναστών (ΧΩΚΑΜ) Μεννόγειας, στην πρόσβαση δικαιοσύνης και νομικής προστασίας καθώς και για καταγγελίες βίαιων επαναπροωθήσεων. Οι συστηματικές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων των παράτυπων μεταναστών στην Κυπριακή Δημοκρατία δημιουργούν προβληματισμό για τις αρνητικές επιπτώσεις που επιφέρουν στο κύρος και την αξιοπιστία της ΚΔ, καθώς και τη διεθνή υποβάθμιση της εικόνας της ως προς την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ως κράτος δικαίου.
Ο Γενικός Ελεγκτής κ. Ανδρέας Παπακωνσταντίνου σε εισαγωγικό σημείωμά του, αναφέρει πως από το 2023 και μετά παρουσιάζεται καθοδική πορεία στις παράτυπες εισροές υπηκόων τρίτων χωρών, με παράλληλη αύξηση των επιστροφών παρανόμως διαμενόντων. Σημειώνει, ωστόσο, ότι την ίδια ώρα εντοπίζονται σοβαρά ζητήματα που εξακολουθούν να επηρεάζουν τη συνολική διαχείριση του θέματος. Εξάλλου, υποδεικνύει την καταδίκη της ΚΔ από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
