Σε κίνδυνο ακόμη ο Ακάμας: Επανήλθε με νέες μελέτες το Τμήμα Δασών – Νέος κύκλος αξιολόγησης

Ένα χρόνο μετά την έκδοση της νέας έκθεσης Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης (ΕΟΑ) της Φάσης Α΄ του οδικού δικτύου του Εθνικού Δασικού Πάρκου (ΕΔΠ) Ακάμα στα μέσα Μαρτίου 2024, στην οποία περιλαμβάνονται 19 νομικά δεσμευτικοί όροι και τα αναγκαία μέτρα αποκατάστασης της περιβαλλοντικής ζημιάς που προκλήθηκε στην προστατευόμενη περιοχή, το Τμήμα Περιβάλλοντος έχει συγκαλέσει σύσκεψης της Ad Hoc Επιτροπής για τη Μεγάλη Τετάρτη 16 Απριλίου. Για να γίνει κατορθωτή η σύγκληση της Επιτροπής προηγήθηκε η αποστολή εγγράφων από το Τμήμα Δασών στο Τμήμα Περιβάλλοντος στις 28/3/2025.

Θέση του Τμήματος Δασών είναι ότι η αξιολόγηση που έγινε, έχει καταδείξει ότι οι σχεδιασμοί οι οποίοι υλοποιούνται, είναι εντός των πλαισίων και είναι οι ενδεδειγμένοι για την περιοχή. Ισχυρίζεται δε ότι αντιμετωπίζονται τα βασικά προβλήματα του ΕΔΠ Ακάμα, όπως είναι η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας, η οργάνωση της δασικής αναψυχής, η οργάνωση της διακίνησης των οχημάτων και η απαγόρευση της κυκλοφορίας σε περιοχές εκτός του οδικού δικτύου, η μείωση της σκόνης και του θορύβου και η γρήγορη πρόσβαση για τις πυροσβεστικές δυνάμεις.

Με βάση την αξιολόγηση που έγινε από τους μελετητές του Τμήματος Δασών, τις άλλες μελέτες που έγιναν και τις απόψεις των Τμημάτων όπως έχουν διατυπωθεί κατά τη διαδικασία των μελετών, θέση του Τμήματος Δασών για τη συνέχιση των έργων για την Α’ φάση του οδικού δικτύου του ΕΔΠ Ακάμα είναι ότι, αφού ενσωματωθούν οι αλλαγές οι οποίες έχουν αποφασιστεί, οι σχεδιασμοί θα πρέπει να υλοποιηθούν.

Το Τμήμα Δασών δεν αποδέχεται τους ακόλουθους νομικά δεσμευτικούς όρους που τέθηκαν στην Έκθεση ΕΟΑ για τη Φάση Α’ της βελτίωσης του κύριου οδικού δικτύου του ΕΔΠ Ακάμα:

· Κατάργηση των τοίχων αντιστήριξης και υποβάθμιση/βελτίωση της μηκοτομής του δρόμου Άσπρος-Τοξεύτρα-Λάρα.

· Κατάργηση των τοίχων αντιστήριξης κατά μήκος των σπηλαιοειδών βραχωδών σχηματισμών στην Τοξεύτρα.

· Κατασκευή νέων αντιστήριξης κατά μήκος του δρόμου Τοξεύτρα-Άβακας·

· Κατάργηση των υπερεκσκαφών για την αντιμετώπιση χαμηλού CBR στο δρόμο Άσπρος-Τοξεύτρα-Λάρα.

· Μείωση των απαιτούμενων εκσκαφών σε βραχώδες υπέδαφος για την κατασκευή του οδοστρώματος στο δρόμο Άσπρος-Τοξεύτρα-Λάρα.

· Έγκριση νέας διατομής με μειωμένες διαστάσεις και ύψος ρείθρου στο δρόμο Άσπρος-Τοξεύτρα-Λάρα.

· Αφαίρεση ολόκληρου του μήκους του λάστιχου υδροδότησης και του καλωδίου με περιβαλλοντικά αποδεκτό τρόπο, καθώς και μεταφορά του εκτός του ΕΔΠ Ακάμα.

· Κατάργηση όλων των τοίχων αντιστήριξης στο δρόμο Τοξεύτρα-Άβακας.

· Εφαρμογή της σχετικής απόφασης του Υπουργικού Συμβουλίου για αφαίρεση του μεγαλύτερου μέρους του δρόμου Άβακας-Λίπατη από το τρέχον κατασκευαστικό συμβόλαιο και επανεξέταση της προτεινόμενης λύσης με στόχο την αντιμετώπιση των σοβαρών γεωτεχνικών προβλημάτων που έχουν προκύψει.

· Λειτουργικότητα υδραυλικών έργων (γεφυριών / κιβωτιοειδών οχετών) στο δρόμο Τοξεύτρα-Άβακας σε σχέση με τη διακίνηση του Κρισίμως Κινδυνεύοντος είδους του Ευρωπαϊκού χελιού.

Επίσης, στα έγγραφα που έχουν υποβληθεί από το Τμήμα Δασών δεν γίνεται οποιαδήποτε αναφορά σε τέσσερεις όρους, οι οποίοι αφορούν τα ακόλουθα:

α) Υποβολή τελικών κατασκευαστικών σχεδίων.

β) Υποβολή χρονοδιαγράμματος υλοποίησης έργων.

 γ) Έκδοση Διαταγμάτων Προστασίας και Διαχείρισης των περιοχών του Δικτύου Natura 2000 ΕΖΔ και ΖΕΠ Χερσόνησος Ακάμα και

δ)  Έκδοση Ειδικών Κανονισμών Λειτουργίας του ΕΔΠ Ακάμα.

Στα έγγραφα που έχουν αποσταλεί καταγράφονται τα αποτελέσματα της αξιολόγησης από τον νέο μελετητή για τη Φάση Α στην οποία περιλαμβάνεται και ο δρόμος «Άβακας – Λίπατη». Επίσης, το Τμήμα Δασών έλαβε υπόψη επιστολή από τον αρχικό μελετητή, στην οποία επισυνάπτονται: α) Σχέδιο με τις προτάσεις των μελετητών για τα βραχώδη εδάφη στο δρόμο «Τοξεύτρα – Λάρα» και β) Σχέδιο με τις τροποποιήσεις στους πτερυγότοιχους για τα υδραυλικά έργα στην περιοχή του Άβακα, για την όσο το δυνατόν καλύτερη απορροή των όμβριων υδάτων. Επισυνάπτεται επίσης πίνακας σύγκρισης αποτελεσμάτων αξιολόγησης των συμπερασμάτων του νέου μελετητή του Τμήματος Δασών και της ειδικής έκθεσης / γνωμοδοτικού σημειώματος της ομάδας εμπειρογνωμόνων για την περαιτέρω ολοκλήρωση της Φάσης Α’ για τη βελτίωση του κύριου οδικού δικτύου του ΕΔΠ Ακάμα, καθώς και επιστολές συναρμόδιων αρχών (τμημάτων/υπηρεσιών). Συγκεκριμένα, επισυνάπτονται επιστολές για την ευστάθεια των πρανών από το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης, για τα περάσματα πανίδας και πτηνοπανίδας από την Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας και για τα υδραυλικά έργα (γεφύρια και κιβωτιοειδείς οχετούς) από το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων.

Το Τμήμα Δασών δεν αποδέχεται αφαίρεση αγωγού υδροδότησης

Το Τμήμα Δασών δίνει ιδιαίτερη έμφαση στον αγωγό (λάστιχο) μεταφοράς νερού κατά μήκος του δρόμου Άσπρος-Τοξεύτρα-Λάρα, υποστηρίζοντας ότι έχει ακυρωθεί και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί, αλλά δεν χρειάζεται να αφαιρεθεί. Μάλιστα, το Τμήμα Δασών σημειώνει ότι η ειδική έκθεση / γνωμοδοτικό σημείωμα της ομάδας εμπειρογνωμόνων για την περαιτέρω ολοκλήρωση της Φάσης Α’ για τη βελτίωση του κύριου οδικού δικτύου του ΕΔΠ Ακάμα αναφέρει «η υφιστάμενη παροχή νερού να παραμείνει ως έχει στο υπέδαφος και να μη συνεχιστεί». Ως εκ τούτου, το Τμήμα Δασών δεν αποδέχεται το νομικά δεσμευτικό όρο που έχει τεθεί για αφαίρεση ολόκληρου του μήκους του λάστιχου υδροδότησης και του καλωδίου με περιβαλλοντικά αποδεκτό τρόπο, καθώς και μεταφορά του εκτός του ΕΔΠ Ακάμα.

Σύμφωνα με το Τμήμα Δασών, είχε εκτελεστεί και πληρωθεί η εργασία τοποθέτησης του αγωγού (σωληνώσεις παροχής κρύου νερού χρήσης) κατά 64%, ενώ ο αγωγός τοποθετήθηκε σε σκάμμα διαστάσεων 91X40 εκατοστά περίπου στο πλάτος του δρόμου.

Το Τμήμα Δασών σημειώνει ότι η οδηγία που δόθηκε για την απομάκρυνση του αγωγού, στα πλαίσια της διαδικασίας υλοποίησης των συμπληρωματικών έργων για την ασφαλή διακίνηση του κοινού στο εργοτάξιο ήταν να μην τοποθετηθεί αγωγός στο μήκος του καναλιού που ήταν έτοιμο (με άμμο και συμπιεσμένη επιχωμάτωση) και να απομακρυνθεί οποιοδήποτε μήκος αγωγού δεν είχε ολοκληρωθεί η εγκατάστασή του.

Το Τμήμα Δασών υποστηρίζει επίσης ότι η απομάκρυνση του εγκατεστημένου αγωγού δεν μπορούσε να γίνει στα πλαίσια των συμπληρωματικών εργασιών για την ασφαλή διακίνηση, διότι με την αφαίρεση του υλικού στο σκάμμα θα προκαλείτο σοβαρή αναστάτωση στο δρόμο και στα υλικά που είχαν τοποθετηθεί και συμπυκνωθεί. Θα γινόταν, σημειώνει, διατάραξη των στρώσεων οδοστρωσίας και μετά θα έπρεπε να γίνει ανακατασκευή του οδοστρώματος στο μεγαλύτερο πλάτος του.

Παράλληλα, το Τμήμα Δασών υποστηρίζει ότι ένα μέρος του αγωγού δεν έχει απομακρυνθεί, αλλά είναι σε αχρηστία. Το υπόλοιπο τμήμα του αγωγού που παρέμεινε είναι σε δύο τμήματα – 500 μέτρα εκτός του έργου προς την Πέγεια και 1300 μέτρα περίπου από την αρχή του έργου στον Άσπρο Ποταμό μέχρι την περιοχή της Τοξεύτρας και άλλα 1900 μέτρα περίπου μετά την παραλία της Τοξεύτρας. Τα δύο αυτά τμήματα είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους και οι απολήξεις του λάστιχου έχουν καταστραφεί. Το συνολικό μήκος του αγωγού, που παραμένει εγκαταλειμμένο και χωρίς συνέχεια, είναι περίπου 3700 μέτρα, από τα 8240 μέτρα που έπρεπε να τοποθετηθούν σύμφωνα με το συμβόλαιο.

Το Τμήμα Δασών υιοθετεί την άποψη των μελετητών και μηχανικών του έργου που αναφέρουν ότι δεν πρέπει να αφαιρεθεί το εγκαταλειμμένο σε δύο ανεξάρτητα τμήματα λάστιχο, αφού η αναστάτωση που θα δημιουργηθεί και οι ζημιές, στις μέχρι σήμερα εργασίες του δρόμου, θα είναι πολύ μεγάλες. Περαιτέρω, αναφέρεται και στην άποψη του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων, σύμφωνα με το οποίο επειδή ο αγωγός έχει ήδη πρακτικά αχρηστευτεί, η παραμονή του στη θέση τοποθέτησης του θεωρείται ως η πλέον οικονομική και λιγότερο επιβλαβής για το περιβάλλον λύση.

Σοβαρές παραβάσεις οδήγησαν σε επαναξιολόγηση οδικού δικτύου

Στα πλαίσια της Φάσης Α΄ για τη βελτίωση του κύριου οδικού δικτύου στο ΕΔΠ Ακάμα, διαπιστώθηκαν σοβαρότατες παραβάσεις νομικά δεσμευτικών και ουσιωδών όρων της περιβαλλοντικής έγκρισης και συγκεκριμένα της Έκθεσης ΕΟΑ και της Γνωμάτευσης Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) για το Σχέδιο Αειφόρου Ανάπτυξης ΕΔΠ Ακάμα, καθώς και της Αιτιολογημένης Διαπίστωσης για τη Φάση Α’ της βελτίωσης του κύριου οδικού δικτύου του ΕΔΠ Ακάμα.

Η Φάση Α’ περιλαμβάνει τον δρόμο Άσπρος-Τοξεύτρα-Λάρα, τον δρόμο Τοξεύτρα-Άβακας-Λίπατη και τον κυκλικό δρόμο Λάρας. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 2023, οι καταγγελίες που υποβλήθηκαν από τον Σύνδεσμο Προστασίας της Άγριας Ζωής, την Πρωτοβουλία για την Διάσωση των Φυσικών Ακτών, το Terra Cypria και το BirdLife Cyprus επιβεβαιώθηκαν από όλα τα μέλη της Ad-hoc Επιτροπής για την Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση (ΕΟΑ), εκτός του Τμήματος Δασών. Η Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας, το Τμήμα Περιβάλλοντος και το Τμήμα Αλιείας και Θαλάσσιων Ερευνών, καθώς και άλλοι εξειδικευμένοι φορείς, όπως η Ομοσπονδία Περιβαλλοντικών Οργανώσεων Κύπρου, το Επιστημονικό και Τεχνικό Επιμελητήριο Κύπρου (ΕΤΕΚ) και ο Σύλλογος Αρχιτεκτόνων Κύπρου (ΣΑΚ), διαπίστωσαν τις παραβάσεις με επιστολές και ανακοινώσεις τους. Το έργο, παρά τις περιβαλλοντικές εγγυήσεις που είχαν τεθεί, προχώρησε χωρίς να τηρηθούν οι απαιτούμενοι όροι, κάτι που αναγνωρίστηκε ακόμα και από θεσμικά όργανα, όπως η Κοινοβουλευτική Επιτροπή Περιβάλλοντος και η Ελεγκτική Υπηρεσία.

Τον Ιανουάριο 2024, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο οποίος μάλιστα δήλωσε ότι ενοχλήθηκε προσωπικά από τις εικόνες που είδαν το φως της δημοσιότητας, προχώρησε στην αντικατάσταση του τέως Υπουργού Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, ο οποίος ουσιαστικά παραπλανήθηκε αρχικά από το Τμήμα Δασών, ενώ το Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε τη διακοπή των κατασκευαστικών εργασιών τον Δεκέμβριο του 2023.

Ως αποτέλεσμα, από τα μέσα Ιανουαρίου 2024 μέχρι τα μέσα Μαρτίου 2024, τέθηκε σε επαναξιολόγηση η Φάση Α’ του έργου βελτίωσης του κύριου οδικού δικτύου του ΕΔΠ Ακάμα. Στις 11/3/2024 εκδόθηκε νέα έκθεση ΕΟΑ, η οποία θέτει 15 νέους όρους και τροποποιεί 4 υφιστάμενους όρους που είχαν τεθεί, με στόχο την αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημιάς που προκλήθηκε στην περιοχή. Έκτοτε, αναμένεται η υποβολή των τελικών κατασκευαστικών σχεδίων από το Τμήμα Δασών, προκειμένου να διασφαλιστεί η συμμόρφωση με τους νομικά δεσμευτικούς όρους της νέας Έκθεσης ΕΟΑ.

Όσον αφορά την απόδοση ευθυνών, έχουν διεξαχθεί τρεις διοικητικές έρευνες και μία πειθαρχική έρευνα. Ωστόσο, τα αποτελέσματα των διοικητικών ερευνών, οι οποίες κατέληξαν σε αδιέξοδο και χαρακτηρίστηκαν ανεπαρκείς, δεν έχουν δημοσιοποιηθεί μέχρι σήμερα. Οι πειθαρχικές διαδικασίες, κατόπιν σχετικής Απόφασης του Υπουργικού Συμβουλίου, έχουν ολοκληρωθεί και αναμένονται οι τελικές αποφάσεις. Το τελικό πόρισμα της πειθαρχικής έρευνας που ετοίμασε ανώτερος λειτουργός της Νομικής Υπηρεσίας της Δημοκρατίας παραδόθηκε στην Υπουργό Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, η οποία το μελετά τις τελευταίες εβδομάδες.

Σύμφωνα με τις αποφάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου, τα έργα πρέπει να επαναξιολογηθούν μέχρι τον Ιούνιο του 2024, ενώ έχουν τεθεί νέα χρονοδιαγράμματα για την ολοκλήρωση των διαδικασιών και την υποβολή των τελικών κατασκευαστικών σχεδίων στην Περιβαλλοντική Αρχή. Ωστόσο, τα χρονοδιαγράμματα αυτά δεν τηρήθηκαν από το Τμήμα Δασών και την Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος.

Η νέα έκθεση ΕΟΑ, η οποία δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο 2024, απαιτεί τη λήψη επιπλέον πρόσθετων μέτρων για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και την αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημιάς, ενώ το Υπουργικό Συμβούλιο εξουσιοδότησε την διαδικασία επαναξιολόγησης με τη συμβολή ειδικών εμπειρογνωμόνων.

Πιο περίπλοκη η κατάσταση στον Άβακα

Η επαναξιολόγηση της Φάσης Α’ του κύριου οδικού δικτύου του ΕΔΠ Ακάμα και των σχετικών υδραυλικών έργων συνεχίζεται, με το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ) να εκφράζει έντονες ανησυχίες και να προτείνει συγκεκριμένες ενέργειες για την ολοκλήρωση των εργασιών. Σε απάντηση σχετικής επιστολής του Τμήματος Δασών, το ΤΑΥ υπέβαλε την αξιολόγησή του, η οποία αφορά τόσο τα τεχνικά έργα όσο και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

Αρχικά, το ΤΑΥ επανέλαβε ότι η τεχνική έκθεση των υδραυλικών έργων που υποβλήθηκε κρίνεται ανεπαρκής. Η αξιολόγηση της έκθεσης βασίζεται σε προηγούμενες συζητήσεις και επιτόπια αυτοψία που πραγματοποιήθηκε στα τέλη Ιανουαρίου, με τη συμμετοχή λειτουργών και των δύο τμημάτων, καθώς και του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος.

Ειδικότερα, για το τμήμα του δρόμου Άσπρος Ποταμός-Λάρα, τα υδραυλικά έργα θεωρούνται λειτουργικά και μπορούν να προχωρήσουν στην ολοκλήρωσή τους. Ωστόσο, το ΤΑΥ επισημαίνει την ανάγκη για ετήσια παρακολούθηση και παρεμβάσεις σε περίπτωση εμφάνισης προβλημάτων, προκειμένου να διασφαλιστεί η ασφάλεια των διερχόμενων, ειδικά σε περιπτώσεις πλημμυρών.

Αντίθετα, ιδιαίτερη ανησυχία προκαλούν τα έργα στο υδραυλικό σημείο που βρίσκεται στο γεφύρι Τοξεύτρας, όπου διαπιστώνονται σοβαρά προβλήματα στη λειτουργία του οχετού. Για αυτό το σημείο, το ΤΑΥ ζητά την εκπόνηση ολοκληρωμένης μελέτης που θα εξετάσει την υδραυλική και οικολογική λειτουργία του έργου, προκειμένου να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα βελτίωσης.

Στο πιο ευαίσθητο τμήμα του δρόμου, δηλαδή στον Άβακα, η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη. Λόγω των περιβαλλοντικών ευαισθησιών της περιοχής, το ΤΑΥ καλεί το Τμήμα Δασών να επαναξιολογήσει τα υδραυλικά έργα προτού προχωρήσουν σε οποιαδήποτε κατασκευαστική επέμβαση. Η επαναξιολόγηση πρέπει να περιλαμβάνει τη χρήση ειδικών υδραυλικών μοντέλων για τη διασφάλιση της σωστής λειτουργίας των έργων και της ελάχιστης δυνατής επίπτωσης στο οικοσύστημα, ιδίως στα υδρομορφολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής και την επιβίωση του πληθυσμού του Κρισίμως Κινδυνεύοντος είδος του Ευρωπαϊκού χελιού, που διαβιεί στους ποταμούς Αυγά, Τοξεύτρας και Άβακα.

Το ΤΑΥ ζητά τη διεξαγωγή μιας ολοκληρωμένης μελέτης, η οποία θα πρέπει να αξιολογήσει την υδραυλική λειτουργία, τη στερεομεταφορά και τις επιπτώσεις στους πληθυσμούς των χελιών, καθώς και τους κινδύνους από πιθανές απόφραξεις των οχετών. Η σωστή σχεδίαση των έργων κρίνεται κρίσιμη, καθώς οι λάθος αποφάσεις μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρές αλλοιώσεις του οικοσυστήματος.