Τα αποκαλυπτήρια της πινακίδας «Κάτω Δερύνεια 1 km», στον δρόμο δίπλα στο οδόφραγμα Δερύνειας, τέλεσε την περασμένη Κυριακή 16 Μαρτίου 2025 ο δήμαρχος Παραλιμνίου-Δερύνειας Γιώργος Νικολέττος, σε μια συγκινητική εκδήλωση που οργάνωσε το προσφυγικό Σωματείο «Αδούλωτοι Κάτω Δερύνειας».
Περιλάμβανε αγιασμό και τρισάγιο στη μνήμη των πεσόντων της κοινότητας κατά την τουρκική εισβολή και όσων πέθαναν στην προσφυγιά και για εξακρίβωση της τύχης των αγνοουμένων. Όπως επεσήμανε στον χαιρετισμό της η συντονίστρια της εκδήλωσης Έλενα Γεωργίου, «σήμερα βρισκόμαστε μπροστά στην επιγραφή με το όνομα «Κάτω Δερύνεια» και έτσι η κατεχόμενη κοινότητα, ανακτά επιτέλους τη δική της ταυτότητα, μετά τη δημιουργία της, πριν από 80 χρόνια περίπου». Στον δικό του χαιρετισμό ο πρόεδρος του Σωματείου Ανδρέας Γρηγορίου τόνισε χαρακτηριστικά ότι «για εμάς τους Κατωδερυνειώτες, αυτή η πινακίδα δεν είναι απλώς μια ένδειξη χωροθέτησης, είναι μια πράξη δικαίωσης, είναι η επιβεβαίωση της ταυτότητάς μας, που κινδύνευε να σβηστεί».
Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν μεταξύ άλλων, ο πρόεδρος του Επαρχιακού Οργανισμού Αυτοδιοίκησης Αμμοχώστου Γιάννης Καρούσος, η πρώτη δήμαρχος Δερύνειας Φλώρα Ιωάννου, οι αντιδήμαρχοι Παραλιμνίου, Δερύνειας, Φρενάρους και Βρυσούλων, δημοτικοί σύμβουλοι και εκπρόσωποι της Εθνικής Φρουράς, της Αστυνομίας και της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας.
Το πρώτο, δικό της σημείο αναφοράς…
Όπως είναι γνωστό, το οδόφραγμα της Δερύνειας άνοιξε στις 12 Νοεμβρίου 2018 στον δρόμο Δερύνειας – Αμμοχώστου που διασχίζει την Κάτω Δερύνεια και καταλήγει έξω από την περιφραγμένη πόλη-φάντασμα. Ένας τοίχος από ψηλό αγκαθωτό σύρμα που τοποθέτησε ο τουρκικός στρατός και από τις δύο πλευρές του δρόμου, αποκλείει την πρόσβαση και την πραγματική επαφή με τα ερειπωμένα, ακατοίκητα, κατεστραμμένα σπίτια της κοινότητας, αφού από το μαύρο καλοκαίρι 1974, συνεχίζει να είναι μια στρατιωτική περιοχή, ελεγχόμενη από την κατοχική δύναμη.
«Με την τοποθέτηση της πινακίδας αυτής, για πρώτη φορά, μετά από δεκαετίες σιωπής και προσφυγιάς, η Κάτω Δερύνεια αποκτά τη δική της φωνή, τη δική της παρουσία, το δικό της σημείο αναφοράς στον τόπο μας», ανέφερε χαρακτηριστικά στον «Φ» ο εκ των ιδρυτών του Σωματείου «Αδούλωτοι Κάτω Δερύνειας» Μιχάλης Πόλεος. Πρόσθεσε ότι «δεν είναι απλώς μια επιγραφή, αλλά ένας φόρος τιμής στους ανθρώπους που έχτισαν αυτή την κοινότητα και πάλεψαν για να μην ξεχαστεί».
Η δύναμη μας για το μέλλον
«Με βαθιά συγκίνηση και αίσθημα ευθύνης βρισκόμαστε σήμερα εδώ, στην εκδήλωση αποκαλυπτηρίων της πινακίδας για την αδούλωτη Κάτω Δερύνεια», είπε στον χαιρετισμό του ο Γιώργος Νικολέττος και πρόσθεσε: «Πρόκειται για μια πρωτοβουλία που δεν αποτελεί μόνο μια υπενθύμιση του χρέους μας προς τη διατήρηση του πόθου για επιστροφή, αλλά και ένα σύμβολο του χρέους μας να αγωνιζόμαστε με κάθε μέσο και τρόπο, προς τον σκοπό αυτό.
Ο Δήμος Παραλιμνίου – Δερύνειας σε μεγάλο μέρος του, παραμένει κατεχόμενος. Από την Αχερίτου έως τον Κάππαρη, η γη μας βρίσκεται υπό τον ασφυκτικό κλοιό της παράνομης τουρκικής κατοχής, που εδώ και 51 χρόνια καταπατά τα δικαιώματά μας, μας κρατά πρόσφυγες στην ίδια μας την πατρίδα και αφήνει οικογένειες να ζουν με την αγωνία της τύχης των αγνοουμένων μας. Οι πληγές του 1974 παραμένουν ανοιχτές, και καμία δύναμη δεν μπορεί να μας κάνει να λησμονήσουμε τις αδικίες και τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν.
Η Κάτω Δερύνεια, όπως και όλη η επαρχία μας, σημαδεύτηκε ανεξίτηλα από τις βάρβαρες επιθέσεις των Τούρκων εισβολέων το μαύρο καλοκαίρι του 1974. Εδώ γράφτηκαν σελίδες ηρωισμού, αλλά και τουρκικής θηριωδίας και ανθρώπινου πόνου, καθώς οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, αφήνοντας πίσω ό,τι είχαν δημιουργήσει. Σήμερα, παρά τη διάνοιξη του οδοφράγματος, η εικόνα παραμένει σκληρή: οι κατοικίες των προσφύγων βρίσκονται ακόμη πίσω από ψηλά συρματοπλέγματα, υπενθυμίζοντας καθημερινά το άδικο της παράνομης διαίρεσης και της κατοχής. Σε αυτόν τον αγώνα της μνήμης και της διεκδίκησης, ο Δήμος Παραλιμνίου – Δερύνειας δηλώνει παρών. Στηρίζουμε και θα συνεχίσουμε να στηρίζουμε πρωτοβουλίες όπως αυτή του Σωματείου «Αδούλωτοι Κάτω Δερύνειας», που διατηρούν ζωντανή τη φλόγα του αγώνα και την ελπίδα της επιστροφής.
Δεν θα πάψουμε να ευαισθητοποιούμε και να αναδεικνύουμε διεθνώς το πρόβλημα της τουρκικής εισβολής και κατοχής, διεκδικώντας λύση που θα διασφαλίζει τα δικαιώματα όλων των προσφύγων. Η ιστορική μνήμη, δεν είναι απλώς μια αναφορά στο παρελθόν. Είναι η δύναμή μας για το μέλλον. Είναι η βάση πάνω στην οποία στηρίζεται ο αγώνας μας για μια ελεύθερη, επανενωμένη Κύπρο, όπου όλοι οι πολίτες της θα μπορούν να ζουν με ασφάλεια και αξιοπρέπεια στα σπίτια τους. Δεν ξεχνάμε, δεν εγκαταλείπουμε, αγωνιζόμαστε».
Ένα ισχυρό μήνυμα στήριξης
Καλωσορίζοντας τους παρευρισκόμενους στην εκδήλωση, ο πρόεδρος του Σωματείου «Αδούλωτοι Κάτω Δερύνειας» Ανδρέας Γρηγορίου τόνισε ότι «η παρουσία τους αποτελεί μεγάλη τιμή, αλλά και ένα ισχυρό μήνυμα στήριξης στον αγώνα για να διατηρήσουμε άσβεστη τη μνήμη, να υπερασπιστούμε την ιστορική αλήθεια της ενορίας μας και να κρατήσουμε ζωντανή την ελπίδα της επιστροφής στη γη των προγόνων μας».
Και πρόσθεσε: «Πριν από λίγο καιρό, τον Αύγουστο 2024, είχαμε την τιμή να ξεναγήσουμε τον δήμαρχο Παραλιμνίου – Δερύνειας Γιώργο Νικολέττο και τον αντιδήμαρχο Δερύνειας Νίκο Λίλλη, στην αγαπημένη αλλά σκλαβωμένη Κάτω Δερύνεια. Μέσα από αυτή την επίσκεψη, θελήσαμε να τους μεταφέρουμε το ιστορικό της ενορίας μας, μιας περιοχής που άρχισε να κατοικείται στα τέλη της δεκαετίας του 1930 από ανθρώπους ταπεινούς και εργατικούς. Ανθρώπους που άφησαν τα χωριά τους στη Μεσαορία, στην Καρπασία, στα Κοκκινοχώρια και σε άλλες περιοχές της Κύπρου, για να αναζητήσουν μια καλύτερη ζωή, στην τότε ακμάζουσα Αμμόχωστο. Η ευαισθησία και η κατανόηση που επέδειξαν ο δήμαρχος και ο αντιδήμαρχος, μάς γέμισαν ελπίδα. Αναγνώρισαν τη σημασία της Κάτω Δερύνειας, μιας περιοχής που, αν και σκλαβωμένη, εξακολουθεί να ανήκει στα δημοτικά όρια του Δήμου Παραλιμνίου – Δερύνειας.
Συνειδητοποίησαν το χρέος που έχουμε όλοι: να διεκδικούμε, να αγωνιζόμαστε και να διατηρούμε άθικτη την ιστορική μας ταυτότητα. Δυστυχώς, αυτή η προσπάθεια δεν πέρασε απαρατήρητη από τις κατοχικές αρχές, οι οποίες, με την πρόφαση της φωτογράφισης σε απαγορευμένη ζώνη, τοποθέτησαν τον δήμαρχο, τον αντιδήμαρχο και έναν Κατωδερυνειώτη, στη μαύρη λίστα για μετάβαση στα κατεχόμενα. Θέλουμε να εκφράσουμε την ειλικρινή μας ευγνωμοσύνη προς τον δήμαρχο Γιώργο Νικολέττο, καθώς και προς το Δημοτικό Συμβούλιο Παραλιμνίου – Δερύνειας, που ενέκριναν το αίτημά μας για την τοποθέτηση της πινακίδας. Μιας πινακίδας που δηλώνει ξεκάθαρα και αδιαμφισβήτητα, ότι η κατεχόμενη περιοχή, αμέσως μετά το οδόφραγμα, είναι και θα παραμείνει η Κάτω Δερύνεια. Είναι το σύμβολο της συνέχειας και της αντίστασής μας, που μας δίνει δύναμη να συνεχίσουμε ενωμένοι, τον αγώνα μας για επιστροφή στα πάτρια εδάφη μας».
Μέσα από την ανάγκη και την ελπίδα
Μια μικρή ιστορική αναδρομή της δημιουργίας της Κάτω Δερύνειας, περιλάμβανε ο χαιρετισμός της Σωτηρούλλας Ανδρέου, ιδρυτικού μέλους του Σωματείου «Αδούλωτοι Κάτω Δερύνειας», που είπε ότι «η μικρή μας κοινότητα γεννήθηκε μέσα από την ανάγκη και την ελπίδα, στα τέλη της δεκαετίας του 1930». Συνέχισε αναφέροντας ότι «λίγες οικογένειες, αναζητώντας μια νέα αρχή, εγκατέλειψαν την Αμμόχωστο και εγκαταστάθηκαν εδώ.
Σταδιακά, περισσότερα ζευγάρια και οικογένειες από την Καρπασία, τη Μεσαορία και τα Κοκκινοχώρια, βρήκαν καταφύγιο σε αυτή τη γωνιά της γης, με την καρδιά τους πάντα στραμμένη στη λατρεμένη Αμμόχωστο. Με πίστη στο όνειρό τους, απέκτησαν μικρά οικόπεδα, χτίζοντας τα σπίτια και τη ζωή τους, ελπίζοντας σε ένα καλύτερο αύριο. Όμως πριν προλάβουν να στεριώσουν τις ρίζες τους, πριν δουν τα όνειρά τους να ανθίζουν, ήρθε το 1974. Η μέρα της καταστροφής. Η μικρή μας κοινότητα, που τότε αριθμούσε περίπου χίλιους κατοίκους, ξεριζώθηκε βίαια, αφήνοντας πίσω της μόλις 37 χρόνια ελπίδας και προσμονής.
Εκείνη την εποχή, η Κάτω Δερύνεια εξυπηρετούνταν κυρίως από την Αμμόχωστο και τη Δερύνεια, χωρίς να έχει προλάβει να αναπτύξει αυτόνομες διοικητικές δομές. Ο χρόνος δεν ήταν σύμμαχός μας. Μέχρι και τον βίαιο εκτοπισμό μας, οι κάτοικοί μας δεν έπαψαν ποτέ να αγωνίζονται. Με πάθος και αφοσίωση, κατάφεραν να ανεγείρουν ένα σύγχρονο δημοτικό σχολείο το 1967. Μέχρι τότε, τα παιδιά μας μάθαιναν τα πρώτα τους γράμματα σε ιδιόκτητα κτίρια, με δασκάλους που έρχονταν με αγάπη από την Αμμόχωστο και τα γύρω χωριά.
Θυμόμαστε πάντα με σεβασμό τον μακαριστό Σταύρο Σταύρου, τον πρώτο μας δάσκαλο, που υπηρετούσε στο δημοτικό σχολείο στην εντός των τειχών Αμμόχωστο, μέχρι τη φριχτή πυρκαγιά που προκάλεσαν οι Τούρκοι, προσπαθώντας να εκδιώξουν τους Έλληνες από τη λατρεμένη πόλη. Με την ίδια φλόγα, οι κάτοικοί μας ένωσαν τις δυνάμεις τους για να χτίσουν την εκκλησία των Αγίων Τιμοθέου και Μαύρας, στις αρχές της δεκαετίας 1960. Με πείσμα και ενότητα, διεκδίκησαν λύσεις για τα καθημερινά τους προβλήματα, καταφέρνοντας να φέρουν το φως του ηλεκτρισμού το 1965. Τα σωματεία μας, ο «Ερμής» και το «ΘΟΙ», έγιναν φάροι πολιτισμού και αθλητισμού, ζωντανά κύτταρα που μας ένωναν στις θρησκευτικές και εθνικές επετείους, αλλά και στις γιορτές που κρατούσαν ζωντανό το πνεύμα της κοινότητάς μας.
Στην Κάτω Δερύνεια λειτουργούσαν καταστήματα, παντοπωλεία, ταβερνούλες και βιοτεχνίες, που προσέφεραν εργασία και προοπτική στους κατοίκους της. Οι άνθρωποί μας, είτε ως υπάλληλοι στην Αμμόχωστο, είτε ως τεχνίτες και επαγγελματίες, δούλευαν σκληρά για να εξασφαλίσουν ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά τους. Κι ύστερα, ήρθε η θυσία.
Το 1974, αυτή η μικρή αλλά περήφανη κοινότητα, έχασε τρία γενναία παλληκάρια: τον Λοΐζο Ανδρέα Χρίστου, τον Θέμη Χαριλάου Δημητριάδη και τον Κυριάκο Χρίστου Μπλάκκη. Υπηρετούσαν και οι τρεις τη στρατιωτική τους θητεία και αφησαν την τελευταία τους πνοή στον σπαρακτικό βωμό της αντίστασης κατά της τουρκικής εισβολής και θα παραμείνουν για πάντα στη μνήμη μας, σύμβολα θυσίας και ηρωισμού. Και πώς να ξεχάσουμε τα τρία μικρά αγνοούμενα αγγελούδια, τον 5χρονο Ανδρέα και τις 3χρονες δίδυμες Μαρία και Κίκα, τα παιδιά του Χριστάκη και της Χρυστάλλας Ποταμού, που τον Αύγουστο 1974 έπεσαν στα χέρια Τούρκων στρατιωτών στην Κάτω Δερύνεια και ακόμα αναζητούνται;».
Η Σωτηρούλλα Ανδρέου ανέφερε στην ομιλία της ότι «πολλές φορές προσπαθήσαμε να λειτουργηθούμε στον Ιερό Ναό της Κάτω Δερύνειας, αλλά οι ελπίδες μας σβήνουν κάθε φορά, μπροστά στην άρνηση των κατοχικών δυνάμεων». Τέλειωσε με μιαν αναφορά στο προσφυγικό Σωματείο «Αδούλωτοι Κάτω Δερύνειας», που όπως είπε, «γεννήθηκε από ανθρώπους που οραματίστηκαν να ενώσουν τους Κατωδερυνειώτες κάτω από μια ακομμάτιστη ομπρέλα, μακριά από πολιτικές επιρροές. Σκοπός μας – πρόσθεσε – είναι να κρατήσουμε άσβεστη τη μνήμη του σκλαβωμένου χωριού μας, να διατηρήσουμε την κοινωνική συνοχή και να συνεχίσουμε τον αγώνα για την επιστροφή στις πατρογονικές μας εστίες. Αυτό το όραμα, αγνό και αυθεντικό, αγκαλιάστηκε από την πλειοψηφία των Κατωδερυνειωτών. Γιατί η Κάτω Δερύνεια, δεν είναι απλώς ένας τόπος. Είναι η ψυχή μας. Και κανείς δεν μπορεί να τη διαγράψει».
Ένα χιλιόμετρο μακριά σου
«Κάτω Δερύνεια 1 km». Διαβάζω και ξαναδιαβάζω τις μαγικές λέξεις στην πινακίδα που αποκαλύφθηκε από τον δήμαρχο Γιώργο Νικολέττο, στην τελετή της περασμένης Κυριακής 16ης Μαρτίου 2025, στον δρόμο δίπλα στο οδόφραγμα της Δερύνειας. Που επιβεβαιώνει την ανάκτηση της ταυτότητας της κατεχόμενης κοινότητας μας, όπως λέχθηκε στην εκδήλωση. Ναι, είναι θέμα ανάκτησης της ταυτότητας μας…Κοιτάζω τις φωτογραφίες μας κάτω από την πινακίδα και…βλέπω τα παιδιά που ήμασταν τότε, ανήλικα ακόμα αγόρια και κορίτσια, στη φάση που είχαμε αρχίσει ν’ αναζητούμε μια ταυτότητα και μια θέση στον κόσμο γύρω μας.
Όταν ξαφνικά, κάθε μας αναζήτηση, χάθηκε μέσα στο χάος του πολέμου και της προσφυγιάς, κάτω από τις πορτοκαλιές της Ορμήδειας, μέσα στα αντίσκηνα στο Δασάκι Άχνας…Και τώρα, μισό αιώνα μετά, στεκόμαστε κάτω από την πινακίδα, νιώθοντας ότι μετά από δεκαετίες περιπλάνησης, κάπου φτάσαμε επιτέλους – μόνο ένα χιλιόμετρο μακριά! Ξέρουμε όμως ότι το ταξίδι συνεχίζεται…και δεν μας βγάζει σε κανένα προορισμό…έτσι που η παιδική κι εφηβική μας ψυχή, αυτή που αφήσαμε στην Κάτω Δερύνεια φεύγοντας, είναι ακόμα φυλακισμένη πίσω από ψηλά συρματοπλέγματα και κάννες πολυβόλων. Ένα μόνο χιλιόμετρο μακριά…δηλαδή στην άλλη άκρη του σύμπαντος – όπου κι αν είναι αυτή – αλλά και δίπλα μας ταυτόχρονα, πάνω στα ρούχα μας, στο δέρμα μας, κάτω από αυτό και μέσα στην καρδιά μας.
