Η τραγική υπόθεση με τον θάνατο ενός μωρού 9 μηνών είναι μια υπενθύμιση του τρόπου με τον οποίο μπορούν να συμβούν τραγωδίες όταν ο εγκέφαλος μπαίνει σε λειτουργία «αυτόματου πιλότου» και χάνει την επίγνωση κρίσιμων γεγονότων.
Η ευαισθητοποίηση και η πρόληψη είναι ζωτικής σημασίας για να προληφθούν τέτοιες τραγωδίες, που σε άλλες χώρες έχουν λάβει διαστάσεις πανδημίας.
Πρόκειται για μια τραγική και απολύτως αποτρέψιμη κατάσταση, καθώς τα περιστατικά αυτά συνδέονται με το «σύνδρομο ξεχασμένου μωρού», δηλαδή μια αποτυχία της μνήμης, όπου ο γονιός ή ο κηδεμόνας, λόγω ρουτίνας ή περισπασμού, ξεχνά ότι το παιδί βρίσκεται στο αυτοκίνητο και πιστεύει ότι έχει ήδη αφήσει το παιδί στο προορισμό του. Μέσα σε λίγα λεπτά, το εσωτερικό του αυτοκινήτου μπορεί να θερμανθεί σε θανατηφόρα επίπεδα, οδηγώντας σε θερμοπληξία και τραγικές συνέπειες.
Την προηγούμενη δεκαετία στις ΗΠΑ το φαινόμενο είχε πάρει διαστάσεις πανδημίας, με εκατοντάδες παιδιά να βρίσκουν τραγικό θάνατο και άλλα να παθαίνουν εγκεφαλική βλάβη. Μάλιστα, γονείς και φροντιστές ήρθαν αντιμέτωποι με αυστηρές ποινές, ακόμη και με κατηγορίες για ανθρωποκτονία, αφού ξέχασαν τα παιδιά στο αυτοκίνητό τους.
Ο Δρ. Ντέιβιντ Ντάιαμοντ, νευροεπιστήμονας και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Φλόριντα, που έχει μελετήσει εκτενώς αυτό το φαινόμενο, υποστηρίζει ότι αυτά τα ακούσια περιστατικά οφείλονται σε «αποτυχία της μνήμης» και όχι σε αμέλεια ή έλλειψη στοργής από τους γονείς. Έχει επίσης εισάγει τον όρο «Σύνδρομο Ξεχασμένου Μωρού» (Forgotten Baby Syndrome) για να περιγράψει το φαινόμενο, αν και πλέον προτιμά να μην τον χρησιμοποιεί, καθώς η φράση δεν είναι πάντα καλοδεχούμενη και το να αφήσει κανείς ένα παιδί σε ένα αυτοκίνητο δεν είναι ένδειξη κάποια εγκεφαλικής βλάβης ή παθολογίας. Η δουλειά του επιδιώκει να κατανοήσει τους υποκείμενους μηχανισμούς και να συμβάλει στην πρόληψη μελλοντικών τραγωδιών.
Η έρευνά του εξετάζει τις νευροβιολογικές και γνωστικές διαδικασίες που οδηγούν σε αυτή την απώλεια επίγνωσης, τονίζοντας τον ρόλο της ανταγωνιστικότητας μεταξύ της προοπτικής μνήμης και της λειτουργικής μνήμης ή μνήμης συνήθειας. Ο ίδιος προσπαθεί να κατανοήσει και να αντιμετωπίσει αυτό το τραγικό φαινόμενο μέσω επιστημονικής ανάλυσης και ευαισθητοποίησης του κοινού.
Οι κυρίαρχες νευροβιολογικές και γνωστικές εξηγήσεις για το φαινόμενο της λήθης παιδιών σε θερμά αυτοκίνητα εστιάζουν στην αλληλεπίδραση μεταξύ δύο ανεξάρτητων συστημάτων μνήμης στον εγκέφαλο: το προοπτικό σύστημα μνήμης και το σύστημα μνήμης συνήθειας.
Η προοπτική μνήμη αναφέρεται στο σχέδιο μεταφοράς ενός παιδιού σε μια τοποθεσία, συνήθως σε παιδικό σταθμό ή επιστροφής στο σπίτι, ή στην ανάκτηση του παιδιού από το αυτοκίνητο κατά τον τερματισμό μιας διαδρομής. Το προοπτικό σύστημα μνήμης περιλαμβάνει δύο εγκεφαλικές δομές: τον ιππόκαμπο (HC) και τον προμετωπιαίο φλοιό (PFC), οι οποίοι συνεργάζονται για τη βελτιστοποίηση του συνειδητού σχεδιασμού μελλοντικών δραστηριοτήτων και της μνήμης πολλαπλών εργασιών.
Η μνήμη συνήθειας αναφέρεται εξ ολοκλήρου σε ενέργειες που συμβαίνουν στο παρόν. Περιλαμβάνει επαναλαμβανόμενες ενέργειες που εκτελούνται αυτόματα, όπως η οδήγηση από μια τοποθεσία σε μια άλλη, για παράδειγμα από το σπίτι στην εργασία με ελάχιστη συνειδητή προσπάθεια. Το σύστημα μνήμης συνήθειας βασίζεται στη λειτουργία των «βασικών γαγγλίων (BG»), μιας εγκεφαλικής δομής που επιτρέπει στους ανθρώπους να εκτελούν καθιερωμένες ρουτίνες με ελάχιστη συνειδητή προσπάθεια. Χαρακτηρίζεται ως ο «αυτόματος πιλότος» του εγκεφάλου.
Αυτό σημαίνει ότι όταν μια ενέργεια έχει επαναληφθεί αρκετές φορές, γίνεται συνήθεια και το βασικό γάγγλιο αναλαμβάνει τη διεκπεραίωσή της, αφήνοντας τον συνειδητό νου ελεύθερο να ασχοληθεί με άλλα πράγματα.
Το ξέχασμα παιδιών σε αυτοκίνητα προκύπτει όταν το σύστημα μνήμης συνήθειας του εγκεφάλου υπερισχύει του προοπτικού συστήματος μνήμης. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο οδηγός ξεκινά τη διαδρομή με το σχέδιο να μεταφέρει το παιδί σε έναν προορισμό, αλλά σε κάποιο σημείο κατά τη διάρκεια της διαδρομής αναφέρει ότι έχασε την επίγνωση της παρουσίας του παιδιού στο αυτοκίνητο. Έτσι, ταξιδεύει απευθείας στον τελικό προορισμό (συνήθως το σπίτι ή την εργασία) και βγαίνει από το αυτοκίνητο χωρίς να γνωρίζει ότι το παιδί είναι ακόμα μέσα.
Ένα παράδειγμα που αναφέρεται για να εξηγήσει την αλληλεπίδραση μεταξύ προοπτικής και μνήμης συνήθειας, όπου κυριαρχεί το βασικό γάγγλιο, είναι όταν ένα άτομο έχει την πρόθεση (προοπτική μνήμη) να σταματήσει σε ένα κατάστημα για ψώνια στο δρόμο για το σπίτι από τη δουλειά. Ωστόσο, το άτομο οδηγεί κατευθείαν στο σπίτι, χωρίς να θυμηθεί το σχέδιο να σταματήσει στο κατάστημα. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι το σύστημα μνήμης συνήθειας (βασικό γάγγλιο) κατέστειλε το σύστημα προοπτικής μνήμης (ιππόκαμπος και προμετωπιαίος φλοιός).
Παράγοντες που συμβάλλουν στην αποτυχία της μνήμης
Διάφοροι παράγοντες μπορούν να συμβάλουν στην αποτυχία της προοπτικής μνήμης και στην αύξηση της κυριαρχίας της μνήμης συνήθειας:
- Ισχυρό άγχος ή εξαιρετικά αποσπαστική εμπειρία πριν ή κατά τη διάρκεια της οδήγησης. Η νευροεπιστημονική έρευνα έχει δείξει ότι το άγχος έχει επιλεκτική αρνητική επίδραση στην προοπτική, αλλά όχι στη μνήμη συνήθειας.
- Διακοπτόμενος ύπνος την προηγούμενη νύχτα. Η στέρηση ύπνου έχει επίσης επιλεκτική αρνητική επίδραση στην προοπτική, αλλά όχι στη μνήμη συνήθειας.
- Αλλαγή στη διαδρομή οδήγησης την ημέρα του συμβάντος. Μια αλλαγή στη ρουτίνα μπορεί να οδηγήσει το σύστημα μνήμης συνήθειας να ενεργοποιήσει μια αυτόματη απόκριση που παρακάμπτει τον προγραμματισμένο προορισμό για το παιδί.
- Το παιδί είναι ασυνήθιστα ήσυχο (πιθανώς κοιμάται) κατά τη διάρκεια της διαδρομής. Αυτή η αλλαγή στην αλληλεπίδραση μεταξύ γονέα και παιδιού μπορεί να ερμηνευθεί από τα βασικά γάγγλια ως μια ημέρα που το παιδί δεν είναι παρόν στο αυτοκίνητο, ενεργοποιώντας την αυτόματη οδήγηση απευθείας στην εργασία.
- Ένα σημαντικό στοιχείο είναι η δημιουργία μιας «ψευδούς μνήμης» όπου ο γονέας πιστεύει ότι έχει φροντίσει το παιδί, οδηγώντας τον να συνεχίσει τη μέρα του χωρίς να γνωρίζει ότι το παιδί βρίσκεται ακόμα στο αυτοκίνητο.
Η επίδραση του στρες στη μνήμη
Σύμφωνα με τη μελέτη, πολλοί, αλλά όχι όλοι, οι γονείς αναφέρουν ότι είχαν έντονο άγχος ή μια εξαιρετικά αποσπαστική εμπειρία πριν ή κατά τη διάρκεια της οδήγησης. Η νευροεπιστημονική έρευνα έχει δείξει ότι το άγχος έχει μια εκλεκτική αρνητική επίδραση στην προοπτική μνήμη, αλλά όχι στη μνήμη συνήθειας.
Μέτρα πρόληψης τέτοιων φαινομένων
Η νομοθεσία HOT CARS Act του 2017 στις ΗΠΑ στοχεύει να καταστήσει υποχρεωτικό τον εξοπλισμό των αυτοκινήτων με ένα σύστημα που θα ειδοποιεί τον οδηγό εάν παραμένει επιβάτης στο πίσω κάθισμα όταν το αυτοκίνητο σβήνει. Η αποτελεσματικότητα των τρεχουσών τεχνολογιών δεν θεωρείται ακόμη επαρκής για την έγκριση των αρμόδιων αρχών. Ωστόσο, υπάρχουν διάφορες εφευρέσεις που προσπαθούν να αντιμετωπίσουν αυτό το πρόβλημα, αν και δεν υπάρχει ακόμη μια αξιόπιστη συσκευή που να ικανοποιεί όλα τα κριτήρια (αδιάβροχη, παιδική προστασία, ανεξαρτησία από μπαταρίες ή εφαρμογές τηλεφώνου).
Η παρουσία ενός συγκεκριμένου στοιχείου ως υπενθύμιση μπορεί να βοηθήσει έναν γονέα που έχει χάσει την επίγνωση του παιδιού στο αυτοκίνητο. Για παράδειγμα, αν ένα αντικείμενο απαραίτητο για το παιδί (όπως μια τσάντα με πάνες) τοποθετηθεί στο μπροστινό ή το πίσω κάθισμα όπου ο γονέας θα το δει ή θα πρέπει να το πάρει, μπορεί να ανακτήσει την επίγνωση της παρουσίας του παιδιού. Ένας άλλος τύπος υπενθύμισης θα μπορούσε να είναι το ίδιο το παιδί κάνοντας κάποιον θόρυβο.
Δεδομένου ότι η συνήθεια μπορεί να υπερισχύσει της προοπτικής μνήμης, η δημιουργία νέων, ισχυρών συνηθειών που περιλαμβάνουν τον έλεγχο του πίσω καθίσματος πριν την απομάκρυνση από το αυτοκίνητο θα μπορούσε να βοηθήσει.
Καταστάσεις όπως το έντονο άγχος και η έλλειψη ύπνου έχουν αρνητική επίδραση στην προοπτική μνήμη. Η αναγνώριση αυτών των καταστάσεων μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη επαγρύπνηση και χρήση προληπτικών μέτρων.
Είναι σημαντικό να κατανοήσει το κοινό ότι αυτό το φαινόμενο μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε, ακόμη και σε στοργικούς και προσεκτικούς γονείς, λόγω του τρόπου λειτουργίας της μνήμης υπό ορισμένες συνθήκες. Η πεποίθηση ότι «αυτό δεν θα μπορούσε ποτέ να συμβεί σε μένα» μπορεί να είναι ένα «δυνητικά θανατηφόρο λάθος», καθώς οδηγεί στην άρνηση λήψης προληπτικών μέτρων.
Είναι σημαντικό να αποφεύγονται ανάποδα τοποθετημένα παιδικά καθίσματα που δυσκολεύουν την οπτική επαφή του οδηγού με το παιδί.
- Έλεγχος πριν το κλείδωμα– Βεβαιωθείτε ότι το πίσω κάθισμα είναι άδειο.
- Αντικείμενο-υπενθύμιση– Τοποθετήστε την τσάντα, το κινητό ή τα κλειδιά στο πίσω κάθισμα.
- Τεχνολογικά μέσα– Χρησιμοποιήστε εφαρμογές ή αισθητήρες που ειδοποιούν αν το παιδί είναι ακόμα στο αυτοκίνητο.
- Επικοινωνία με παιδικούς σταθμούς– Ζητήστε να σας καλέσουν αν το παιδί δεν φτάσει.
Ποιος είναι ο Ντέιβιντ Ντάιαμοντ
Ο Δρ Ντέιβιντ Ντάιαμοντ διαδραματίζει κεντρικό και πολύπλευρο ρόλο σε υποθέσεις λήθης παιδιών σε αυτοκίνητα. Έχει αφιερώσει σημαντικό μέρος της έρευνάς του στη μελέτη αυτού του τραγικού φαινομένου. Διεξήγαγε εκτεταμένη έρευνα για τις νευροβιολογικές και γνωστικές προοπτικές του τρόπου με τον οποίο φυσιολογικοί γονείς μπορούν ακούσια να ξεχάσουν τα παιδιά τους σε αυτοκίνητα. Η έρευνά του περιλαμβάνει συνεντεύξεις με γονείς, μελέτη αστυνομικών και δημοσιογραφικών αναφορών.
Βασιζόμενος στην έρευνά του, έχει αναπτύξει μια θεωρία για να εξηγήσει αυτό το φαινόμενο, η οποία εστιάζει στην αποτυχία του συστήματος προοπτικής μνήμης του εγκεφάλου και στην*ανταγωνιστική κυριαρχία του συστήματος μνήμης συνήθειας.
Έχει υπηρετήσει ως εμπειρογνώμονας μάρτυρας σε πολλές ποινικές και αστικές δίκες που αφορούν θανάτους ή εγκεφαλικές βλάβες παιδιών που ξεχάστηκαν σε θερμά αυτοκίνητα. Παρέχει συμβουλές σε δικηγόρους υπεράσπισης και εισαγγελείς σχετικά με τη λειτουργία του εγκεφάλου, τη μνήμη και το στρες σε αυτές τις περιπτώσεις. Η μαρτυρία του συχνά επικεντρώνεται στην εξήγηση του φαινομένου της αποτυχίας της μνήμης και στην υποστήριξη ότι αυτές οι τραγωδίες δεν είναι απαραίτητα αποτέλεσμα αμέλειας ή κακής πρόθεσης.
Συμμετέχει ενεργά στα μέσα ενημέρωσης και σε ντοκιμαντέρ, προσπαθώντας να ευαισθητοποιήσει το κοινό και να εξηγήσει τους νευρολογικούς μηχανισμούς πίσω από αυτές τις τραγωδίες.
Έχει εκφράσει την υποστήριξή του σε νομοθετικές προσπάθειες, όπως ο νόμος HOT CARS Act, που στοχεύουν στην ενσωμάτωση τεχνολογίας στα οχήματα για την πρόληψη αυτών των θανάτων. Επισημαίνει την ανάγκη για συστήματα που θα υπενθυμίζουν στους γονείς την παρουσία παιδιού στο πίσω κάθισμα.
