Ένα από τα πιο διαδεδομένα φυτά στο νησί μας είναι η παπουτσοσυκιά ή φραγκοσυκιά, όπως είναι γνωστή στον λοιπό ελληνικό κόσμο. Με προέλευση από το Μεξικό και τις γειτονικές του χώρες, το φυτό Οπούντια η ινδική (Opuntia ficus-indica), μεταφέρθηκε στην Ευρώπη από Ισπανούς θαλασσοπόρους και, άγνωστο ακριβώς πότε, ευδοκίμησε στην ύπαιθρο αλλά και τις αυλές των χωριών και των πόλεων μας.
Λόγω των αγκαθερών επιφανειών των καρπών και των φύλλων τους, που οπτικά παραπέμπουν σε σόλες υπερμεγεθών παπουτσιών, οι παπουτσοσυκιές φυτεύονταν όχι μόνο για τα εύγευστα, χυμώδη και ωφέλιμα φρούτα τους αλλά και για να αποτελέσουν φράκτες για πάσης φύσεως ανεπιθύμητους επισκέπτες. Επίσης, λόγω της περιεκτικότητας των «παπούτσων» και του κορμού τους σε νερό, αποτελούν φυσικό εμπόδιο κατά της διάδοσης πυρκαγιών.
Σήμερα, η πασίγνωστη παπουτσοσυκιά είναι είδος προς εξαφάνιση στην Κύπρο. Και το αξιοπερίεργο είναι πως το υπουργείο Γεωργίας καθυστερεί ανεξήγητα να εμπλακεί αποφασιστικά σε μια εκστρατεία διάσωσής της, παρά το γεγονός ότι ανώτεροι λειτουργοί του παρακολουθούν αγωνιωδώς εδώ και χρόνια την εξέλιξη του προβλήματος, γνωρίζοντας την πιο ενδεδειγμένη θεραπεία. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή…
Από πού ξεκίνησε το πρόβλημα
Εξ όσων πληροφορηθήκαμε από διάφορες πηγές, τον περασμένο αιώνα, σε μια προσπάθεια εκχέρσωσης μεγάλων εκτάσεων γης στην Αφρική, έγιναν πειράματα καταστροφής των κακτοειδών με την εισαγωγή από την αμερικανική ήπειρο ενός άκρως επιθετικού-παρασιτικού εντόμου, που παρουσιάζει παραπλανητικά την εικόνα του ψευδόκοκκου (υποείδος εντόμων) που είναι γνωστό με το όνομα «βαμβακάδα» ή «βαμβακίαση». Η βαμβακάδα ελέγχεται με τη χρήση διαφόρων χημικών ή/και βιολογικών φαρμάκων. Ωστόσο, ο ψευδόκοκκος της παπουτσοσυκιάς είναι άλλος από τη γνωστή βαμβακάδα.
Η επιστημονική του ονομασία είναι Dactylopius opuntiae και όπως γράφει σχετικό σημείωμα του υπουργείου Γεωργίας, που εκδόθηκε τον Νοέμβριο του 2016, στη μεσογειακή λεκάνη εντοπίστηκε πρώτα στην Ισπανία (2009) και ακολούθως στο Μαρόκο και το Ισραήλ (2011). Στην Κύπρο αρχικά καταγράφεται το 2016 στις ανατολικές περιοχές και έκτοτε εξαπλώνεται ραγδαία προς το εσωτερικό της, καταστρέφοντας ολοκληρωτικά στο πέρασμα του και μέσα σε διάστημα 2-3 χρόνων όλα τα φυτά παπουτσοσυκιάς στα οποία εγκαθίσταται.
Η σημερινή εικόνα
Η εικόνα της καταστροφής που εμφάνισαν οι παπουτσοσυκιές μας αποτέλεσε το πρώτο ερέθισμα και στη συνέχεια έγινε αντικείμενο του ενδιαφέροντος μας. Έχοντας πάρει τις αρχικές μας πληροφορίες από λειτουργούς του υπουργείου Γεωργίας, περιοδεύσαμε τις ελεύθερες περιοχές των επαρχιών Αμμοχώστου και Λάρνακας. Επισκεφθήκαμε, επίσης, τις μέχρι πριν 2-3 χρόνια θαλερές παπουτσοσυκιές στα προάστια της Λευκωσίας και στον Στρόβολο.
Τα ευρήματα μας δικαιολογούν την αγωνία που προβάλλεται στον τίτλο του ανά χείρας άρθρου: Η παπουτσοσυκιά στην Κύπρο είναι όντως είδος προς εξαφάνιση και αν δεν δράσουν οι αρμόδιοι πάραυτα, συντονισμένα και αποφασιστικά, η καταστροφή θα καταστεί αναπόδραστη και το είδος θα πάψει να υπάρχει στη χώρα μας, τουλάχιστον για 15 ως 20 χρόνια. Έως ότου, δηλαδή, αναπτυχθούν πλήρως τα φυτά που θα αρχίσουν να καλλιεργούνται εκ νέου. Για να αντιληφθούμε το μέγεθος της καταστροφής που έχει συντελεστεί, καθώς και της απειλής, μεταφέρουμε με απλά λόγια την εξής συνοπτική εικόνα που καταγράψαμε στις περιοδείες μας: Οι παπουτσοσυκιές που δεν έχουν ακόμα προσβληθεί από τον ψευδόκοκκο D. Opuntiae στο ελεύθερο μέρος του νησιού μας, που ξεκινά από τον Πρωταρά και φτάνει μέχρι τη γραμμή, η οποία εκτείνεται από βορρά προς νότο από το χωριό Αστρομερίτης ως το Ζύγι, μετρούνται στα δάκτυλα των χεριών ενός ανθρώπου. Οι φωτογραφίες που τραβήξαμε τα προηγούμενα χρόνια επιβεβαιώνουν αυτή την εικόνα και, κατά συνέπεια, την έκταση της καταστροφής.
Παράπλευρες απώλειες
Η απουσία των παπουτσόσυκων από το τραπέζι μας είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για τους λάτρεις του φρούτου, αλλά ίσως όχι το μεγαλύτερο πλήγμα που θα δεχτεί το κυπριακό οικοσύστημα. Είναι σίγουρο ότι και άλλα είδη, εκτός από το ανθρώπινο, θα υποστούν συνέπειες από την καταστροφή των παπουτσοσυκιών. Σε αυτά τα είδη περιλαμβάνονται τα ωφελιμότερα των εντόμων, οι μέλισσες, οι οποίες σε μια φτωχή σε ανθοφορίες εποχή (αρχές του καλοκαιριού) έβρισκαν στη γύρη των ανθών της παπουτσοσυκιάς τις πρωτεΐνες, τους υδατάνθρακες, το νερό και τα μεταλλικά και άλλα στοιχεία που χρειάζονται για να επιβιώσουν και να παράξουν τα πολύτιμα προϊόντα τους. Πολλά είδη πουλιών και ερπετών, τα οποία τρέφονται με παπουτσόσυκα θα δεχτούν επίσης παρόμοιο πλήγμα.
Τι έπρεπε να γίνει από το 2016 και τι πρέπει σήμερα να γίνει;
Δυστυχώς, ακόμα μια φορά αποδεικνυόμαστε επιμηθείς αντί προμηθείς. Όταν το 2016 διαπιστώθηκε από το υπουργείο Γεωργίας η έλευση του επιβλαβούς εντόμου στα χωριά της ελεύθερης περιοχής Αμμοχώστου και διαπιστώθηκε η έκταση της ζημιάς που επέφερε, αφενός από τις εμπειρίες εταίρων μας στην ΕΕ (Ισπανία) και αφετέρου από δικές μας οδυνηρές παρατηρήσεις, οφείλαμε, ως ελάχιστη αντίδραση, να διεξαγάγουμε μια διαμήκη μελέτη του φαινομένου. Αυτό θα μας επέτρεπε να παρακολουθήσουμε την εξελικτική πορεία της καταστροφής, να δοκιμάσουμε διάφορες πρακτικές και εφαρμογές βιολογικών μεθόδων και φαρμάκων και να ορίσουμε εξ αρχής ένα χρονοδιάγραμμα μέσα στο οποίο να ολοκληρώσουμε τις έρευνες μας. Με τη λήξη του εν λόγω χρονοδιαγράμματος και σε περίπτωση που δεν θα καταφέρναμε να βρούμε άλλη θεραπεία, θα μπορούσαμε να καταφύγουμε στη ριζοσπαστική αντιμετώπιση του προβλήματος: Σε μια ολοκληρωτική λύση που λόγω απρονοησίας είμαστε υποχρεωμένοι να εφαρμόσουμε σήμερα σε χιλιάδες φυτά, ενώ αν ενεργούσαμε ως προμηθείς ενδεχομένως να την εφαρμόζαμε πριν από το 2020 σε μερικές εκατοντάδες μόνο.
Η ριζοσπαστική αντιμετώπιση για την οποία μιλούμε δεν είναι άλλη από την ολική εκρίζωση, το κάψιμο και την ταφή όσων φυτών έχουν προσβληθεί αλλά και την εκρίζωση των φυτών που βρίσκονται σε μια λωρίδα γης, το εύρος της οποίας θα ορίσουν ειδικότεροι του γράφοντος, που θα αποτελέσει τη ζώνη ασφάλειας (buffer zone) μεταξύ της περιοχής που προσβλήθηκε και της περιοχής που έμεινε απρόσβλητη. Απαραίτητη προϋπόθεση επιτυχίας του εγχειρήματος είναι η παράλληλη εφαρμογή του στα κατεχόμενα.
Κάποια παράλληλα μέτρα θα μπορούσαν να είναι τα ακόλουθα:
>> Δημιουργία μιας τράπεζας-καταφύγιο βλαστών από υγιή φυτά όλων των ποικιλιών παπουτσοσυκιάς που ευδοκίμησαν στην Κύπρο, που θα συλλεγούν από περιοχές της Λεμεσού και της Πάφου οι οποίες δεν προσβλήθηκαν ακόμα.
>> Ευρεία πληροφόρηση του κοινού και ιδίως των επαγγελματιών καλλιεργητών για τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν και για τα μέσα και την οικονομική βοήθεια που θα δοθεί από το κράτος για τη διαδικασία εκρίζωσης, απομάκρυνσης, καύσης και ταφής.
>> Συνεννόηση με τα υπουργεία Γεωργίας και περιβάλλοντος άλλων μεσογειακών χωρών (Μάλτα, Ισπανία, Αίγυπτος κ.ο.κ.) στις οποίες ευδοκιμούν παπουτσοσυκιές και που δυνατόν να μπορούν να μας παράσχουν γνώσεις που δεν κατέχουμε.
>. Εξασφάλιση κονδυλίων για τις χορηγίες και τη διάσωση του είδους από την ΕΕ.
>> Συχνοί έλεγχοι των υγειών φυτών για περίοδο που θα ορίσουν οι επαΐοντες.
>> Διερεύνηση της δυνατότητας εισαγωγής νέων ποικιλιών, ανθεκτικών στον ψευδόκοκκο Dactylopius opuntiae.
* Κοινοτάρχης Άσσιας
