Ένας στους τέσσερις μαθητές της Κύπρου (25%) είναι θύμα σχολικού εκφοβισμού, με τα μισά (48%) από τα περιστατικά να σημειώνονται στα προαύλια και αρκετά από αυτά (26%) μέσα στις αίθουσες διδασκαλίας. Ωστόσο, ο εκφοβισμός δεν αποτελεί τον μοναδικό σκόπελο που αντιμετωπίζουν παιδιά και έφηβοι στις σχολικές μονάδες.
Τα ναρκωτικά λαμβάνουν ολοένα και περισσότερο χώρο, με τις καταγγελίες για διακίνηση να αφορούν στις μέρες μας ακόμη και τα δημοτικά. Σύμφωνα με νεώτερα στοιχεία ένας στους 10 μαθητές (9%) κάνει χρήση κάνναβης, ενώ στη διάρκεια του 2023 συνολικά 65 ανήλικοι ζήτησαν βοήθεια για απεξάρτηση από τα ναρκωτικά.
Τόσο για το φαινόμενο του εκφοβισμού στα σχολεία, όσο και για τη χρήση ναρκωτικών από τους μαθητές, ο Οργανισμός Νεολαίας Κύπρου (ΟΝΕΚ) σε συνεργασία με αρμόδιους φορείς και ειδικούς, έχει ετοιμάσει και εντάξει σε σχολεία δύο προγράμματα πρόληψης. Πρόκειται για το «Στεκόμαστε Μαζί» που αφορά το bullying και το «Ξέρω τι Ζητάω» που αφορά τα ναρκωτικά.
Ο εκφοβισμός λαμβάνει σοβαρές διαστάσεις μέσα στα σχολεία αλλά και στο διαδίκτυο, ανέφερε στον «Φ» η δρ Χαρά Δημητρίου, συν-συντονίστρια του προγράμματος «Στεκόμαστε Μαζί» εκ μέρους του Πανεπιστημίου Κύπρου.
Συμφωνά με στοιχεία για τον σχολικό εκφοβισμό που έχουν προκύψει από έρευνα του Εργαστηρίου Αναπτυξιακής Ψυχοπαθολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, ο ένας στους τέσσερις μαθητές απαντά πως έχει δεχθεί bullying.
Συγκεκριμένα αναφέρεται ότι:
>> 25,4% ανάφεραν ότι έτυχαν θυματοποιήσης (θύματα), αλλά οι ίδιοι δεν εκφόβισαν συμμαθητές τους
>> 3,8% δήλωσαν ότι εκφόβισαν συμμαθητές/συμμαθήτριες τους αλλά δεν θυματοποιήθηκαν (θύτες)
>> 19% των μαθητών δήλωσαν ότι εκφόβισαν συμμαθητές τους και ότι και οι ίδιοι δέχτηκαν εκφοβισμό
>> Από τα περιστατικά βίας:
- 48,4% έγιναν στην αυλή του σχολείου,
- 26,6% μέσα στην τάξη τους
- 8,3% στις τουαλέτες,
- 8,1% στους διαδρόμους του σχολείου
- 7,6% έξω από το σχολείο
>> 1 στα 10 παιδιά ανάφερε ότι θυματοποιήθηκε μέσω του διαδικτύου (πχ δημοσίευση φωτογραφίας ή βίντεο με σκοπό την κοροϊδία). Το 70,5% των θυμάτων διαδικτυακού bullying, θυματοποιήθηκαν από συμμαθητή/ συμμαθήτρια της ηλικίας τους
>> Τα αγόρια είχαν αυξημένες πιθανότητες σωματικής ή λεκτικής θυματοποίησης, ενώ τα κορίτσια μεγαλύτερες πιθανότητες σχεσιακής θυματοποίησης και αποξένωσης
>> Σύμφωνα με τους εκπαιδευτικούς
- Το 59,6% απαντά πως μαθητής του έχει αναφέρει ότι δέχτηκε εκφοβισμό ή βία. Από αυτούς, το 10,9% αφορούσε σωματική βία (χτύπησαν), το 37% λεκτική βία (έβρισαν ή κορόιδεψαν), το 11,7% σχεσιακή βία (έστρεψαν τους φίλους του/της εναντίον του/της).
Ανάπτυξη του φαινομένου
>> Τα περιστατικά θυματοποίησης καταγράφουν αυξητική τάση από το νηπιαγωγείο στη Ε’ τάξη Δημοτικού. Έπειτα σταθεροποιούνται, ωστόσο παρατηρούνται αυξημένα περιστατικά από την Ε’ τάξη Δημοτικού έως τη Γ’ τάξη Γυμνασίου.
«Ο σχολικός εκφοβισμός έχει να κάνει με την καταγωγή των παιδιών, το σωματότυπο, το φύλο, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, την οποιαδήποτε διαφορετικότητα. Όμως, στην πραγματικότητα δεν έχει προφίλ. Τα δεδομένα δείχνουν ότι μπορεί το οτιδήποτε να αποτελέσει αφορμή. Για παράδειγμα, είχαμε περιστατικά σε βάρος παιδιών, τα οποία ήταν πολύ καλοί μαθητές. Τους απέκλειαν συστηματικά και τους άφηναν εκτός των κοινωνικών ομάδων. Έτυχε παιδί να μας αναφέρει πως “επειδή είμαι μικρόσωμος είναι ευκολότερο να με πιάσουν και να με πετάξουν στον κάλαθο των σκουπιδιών”. Βεβαίως παράπονα έχουμε και από εύσωμα παιδιά», ανέφερε η δρ. Δημητρίου.
Το περιεχόμενο του εκφοβισμού, συχνά σχετίζεται και με τις τάσεις (trends) που επικρατούν στο διαδίκτυο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ιδίως στο TikTok. Επί παραδείγματι, παιδιά περιθωριοποιήθηκαν από συμμαθητές τους καθώς δεν κατάφεραν να εξασφαλίσουν συγκεκριμένο θερμό των €50 – €60. «Τώρα είναι αυτό το trend με τα παγουρίνο, παλιότερα ήταν με την αντικοινωνική συμπεριφορά στη γειτονιά. Όπως να προξενήσουν ζημιά σε περιουσίες», είπε.
Ο οικονομικός παράγοντας, προσθέτει η δρ. Δημητρίου, ανέκαθεν υπήρχε, όμως αλλάζει μορφή. Μπορεί να έχει να κάνει με τα παπούτσια, τα ρούχα, το κινητό κα.
«Το φαινόμενο του εκφοβισμού κορυφώνεται κυρίως στις ηλικίες μεταξύ των 11 με 14, δηλαδή κυρίως κατά τη φοίτηση στο γυμνάσιο, όπου υπάρχουν πολλές μεταβάσεις σε εκείνη τη φάση. Τόσο ακαδημαϊκά, από το δημοτικό στο γυμνάσιο, όσο και αναπτυξιακά, γιατί είναι εκεί που κορυφώνεται η εφηβεία. Επίσης, είναι και οι κοινωνικές πτυχές, όπως το πώς ορίζουν τον εαυτό τους, την ταυτότητά τους, πώς ενσωματώνονται σε μια ομάδα», ανέφερε η δρ Δημητρίου.
Ο εκφοβισμός είναι κάτι που συμβαίνει κατ’ εξακολούθηση, διευκρίνισε και πρόσθεσε: «Δεν είναι ένα μονωμένο περιστατικό. Έχει διάρκεια, είναι επαναλαμβανόμενο. Επίσης, για να θεωρηθεί εκφοβισμός πρέπει να υπάρχει έστω μια τυπική ανισορροπία δυνάμεων. Δηλαδή, κάποιος να είναι πιο δυνατός και να εκφοβίζει συστηματικά κάποιον πιο “αδύναμο”. Επίσης, για να είναι εκφοβισμός θα πρέπει να υπάρχει πρόθεση και επιθυμία του θύτη να βλάψει το θύμα».
Γι’ αυτό χρειάζεται οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς να έχουμε τις κεραίες μας ανοιχτές. Εξαιρετικά σημαντικές, υπογράμμισε η δρ. Δημητρίου, είναι και οι διαστάσεις που λαμβάνει το διαδικτυακό bullying. «Είναι, πλέον, ανεξέλεγκτο».
Καταγγελίες στην Αστυνομία
Είναι πολλές οι περιπτώσεις εκφοβισμού, αναφέρει η δρ. Δημητρίου, οι οποίες οδηγήθηκαν στην Αστυνομία. «Για παράδειγμά καταγγέλθηκε στο ηλεκτρονικό έγκλημα υπόθεση όπου μαθητής παραποίησε μέσω τεχνητής νοημοσύνης φωτογραφίες ώστε να είναι προκλητικές.
Πλέον όλο και περισσότερα περιστατικά φτάνουν στις Αρχές. Κυρίως αυτά που χαρακτηρίζονται και από νομικές πτυχές, όπως τα προσωπικά δεδομένα και το ηλεκτρονικό έγκλημα», είπε.
Το πρόγραμμα «Στεκόμαστε Μαζί»
Το «Στεκόμαστε Μαζί» είναι ένα πρόγραμμα πρόληψης, που έχει ως στόχο να δημιουργήσει μηχανισμούς για να εντοπίζονται τα περιστατικά εκφοβισμού και να στηρίζονται οι μαθητές. Εμπλέκει παιδιά και εκπαιδευτικούς, ώστε να ενδυναμωθούν, να αναπτύξουν σχέση εμπιστοσύνης και να βρουν από κοινού λύσεις για το πώς να τύχει χειρισμού ο εκφοβισμός.
«Το πρόγραμμα εστιάζει στους παρατηρητές, περισσότερο απ’ τον θύτη και το θύμα. Θεωρούμε ότι ο θεατής μπορεί να έχει καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη ενός επεισοδίου. Δεν θέλουμε να αναλάβει την ευθύνη, και τελικά ο θεατές και να μετατραπεί σε υπερασπιστή. Βεβαίως, υπάρχουν παιδιά που επεμβαίνουν. Επιδίωξη, μας, είναι να γίνουν μεσολαβητές και να ενεργοποιούνται με τον κατάλληλο τρόπο, ώστε να απευθύνονται σε κάποιον καθηγητή ή ενήλικα», διευκρίνισε η δρ. Δημητρίου.
Επιπλέον, είπε, όσο πιο ενημερωμένοι και ενδυναμωμένοι είναι οι μαθητές ώστε να μπορούν να εντοπίζουν τον εκφοβισμό, τόσο σπανιότερη γίνεται η εμφάνισή του.
Για το πρόγραμμα αρχικά εκπαιδεύονται οι καθηγητές και έπειτα αυτό μεταφέρεται στην τάξη, οπού εξελίσσεται με διαδραστικό τρόπο σε έξι μαθήματα για περίπου 1,5 μήνα. Στη διάρκειά τους, τα παιδιά αναπτύσσουν δεξιότητες ώστε να αναγνωρίζουν και να διαχειρίζονται συναισθήματα. Συζητούν διάφορα σενάρια, εκφράζουν προβληματισμούς, παίζουν παιχνίδια και προχωρούν με δράσεις για να επικοινωνήσουν το δικό τους μήνυμα, δημιουργώντας ένα τραγούδι, μια αφίσα, reals στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Στο τέλος, πραγματοποιούν μια γιορτή, για να παρουσιάσει το σχολείο τις ιδέες τους. Εμπλέκονται, παράλληλα και οι γονείς, με ξεχωριστά βιωματικά εργαστήρια.
Στην προηγούμενη του μορφή, πριν από τον covid, το πρόγραμμα εφαρμόστηκε σε 18 σχολεία στην Κύπρο. Η πρόληψη, υπογραμμίζει η δρ. Δημητρίου, μπορεί να ξεκινήσει από πάρα πολύ νωρίς, ακόμη και από την Προδημοτική Εκπαίδευση. «Θα ήταν σημαντικό το πρόγραμμα να υιοθετηθεί από όλα τα σχολεία και να είναι μέρος του ωρολόγιού προγράμματος».
Από ενδυνάμωση, μέσω του Στεκόμαστε Μαζί, περνούν και οι γονείς ώστε να μάθουν πώς μπορούν να υποστηρίξουν τα παιδιά τους, να αναγνωρίσουν το φαινόμενο και να προσφέρουν τη βοήθεια. «Μερικές φορές και οι γονείς γίνονται παρεμβατικοί», είπε.
Το Στεκόμαστε Μαζί υλοποιείται με το συντονισμό επιστημονικής ομάδας του Πανεπιστήμιου Κύπρου στην οποία ανήκει και η δρ. Δημητρίου, με χρηματοδότηση του ΟΝΕΚ, υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδεία και σε συνεργασία με την Υπηρεσία Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής καθώς και την Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας.
Κωνσταντίνα Αχιλλέως: Να έχουν τη δύναμη να πουν «όχι»
Να έχουν τη δύναμη να πουν «όχι» στον σχολικό εκφοβισμό και στις εξαρτήσεις, υπογράμμισε στον «Φ» η προέδρος του ΟΝΕΚ, Κωνσταντίνα Αχιλλέως.
«Ο ΟΝΕΚ στηρίζει έμπρακτα τη νέα γενιά, προσφέροντάς γνώσεις, δεξιότητες και εφόδια που θα τη βοηθήσουν να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της σύγχρονης κοινωνίας», ανέφερε.
Τα προγράμματα «Στεκόμαστε Μαζί» και «Ξέρω τι Ζητάω» είναι από τις πιο σημαντικές μας πρωτοβουλίες, που στοχεύουν στην πρόληψη και την ενδυνάμωση των νέων, ώστε να μπορούν να προστατεύσουν τον εαυτό τους και να καλλιεργήσουν μια κουλτούρα σεβασμού και υγιών επιλογών, είπε.
«Μέσα από βιωματικά εργαστήρια και άλλες στοχευμένες δράσεις, δίνουμε στις νέες και τους νέους τη δύναμη να πουν “όχι” στον σχολικό εκφοβισμό και τις εξαρτήσεις, να αναγνωρίζουν τους κινδύνους και να διαχειρίζονται δύσκολες καταστάσεις με αυτοπεποίθηση».
Η κ. Αχιλλέως ευχαρίστησε το Πανεπιστήμιο Κύπρου για τη σημαντική του συμβολή στο πρόγραμμα Στεκόμαστε Μαζί, καθώς και το Υπουργείο Υγείας για την πολύτιμη συνεργασία στο πρόγραμμα Ξέρω τι Ζητάω.
Ξέρω τι Ζητάω: Κρίσιμη ηλικία για τα ναρκωτικά τα 12 με 14 έτη
Το πρόγραμμα έχει σχεδιαστεί για εφήβους ηλικίας 12 έως 14 ετών καθώς και για τους γονείς τους, με στόχο την πρόληψη χρήσης ουσιών εξάρτησης. Βασίζεται στην ανάπτυξη δεξιοτήτων ζωής και έχει υιοθετηθεί από πολλές ευρωπαϊκές χώρες και χώρες της Μέσης Ανατολής.
Όσο πιο νωρίς αρχίζει η χρήση τόσο πιο ευάλωτα είναι τα παιδιά, υπογραμμίζεται στην περιγραφή στην περιγραφή του «Ξέρω τι Ζητάω» και προστίθεται πως στις ηλικίες 12-14 παρατηρείτε η έναρξη της πειραματικής χρήσης. Για το λόγο αυτό το πρόγραμμα επιδιώκει «την καθυστέρηση της έναρξης της χρήσης καθώς και της μετάβασης από την πειραματική στη συστηματική χρήση».
Απώτερος σκοπός του προγράμματος είναι η ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας, προσφέροντας εκπαίδευση σε θέματα κριτικής σκέψης, λήψης αποφάσεων, και διαχείρισης συναισθημάτων, για τη δημιουργία ενός υποστηρικτικού δικτύου.
Η διάρκεια εφαρμογής του προγράμματος είναι 12 συναντήσεις σε σχολικό χρόνο και αναπτύσσει κρίσιμες δεξιότητες καθώς ευαισθητοποιεί σχετικά με τις κοινωνικές επιρροές. Υλοποιείται από πιστοποιημένους συμβούλους πρόληψης ή/και εξαρτήσεων, εξασφαλίζοντας υψηλή ποιότητα στην παροχή των υπηρεσιών.
Γενικοί στόχοι:
>> Η ευαισθητοποίηση σχετικά με την υγεία και η αναγνώριση των κοινωνικών επιρροών.
>> Η καθυστέρηση της έναρξης της χρήσης ναρκωτικών.
>> Η βελτίωση των γνώσεων, στάσεων και δεξιοτήτων σχετικά με τις συμπεριφορές υγείας και τη χρήση ναρκωτικών.
>> Η μείωση της χρήσης καπνού, αλκοόλ και κάνναβης.
>> Η μείωση της πιθανότητας μελλοντικής κατάχρησης ναρκωτικών.
Ειδικοί στόχοι: Ενίσχυση Ψυχικής Ανθεκτικότητας, Ενίσχυση των Δεξιοτήτων Ζωής (κριτική σκέψη, λήψη αποφάσεων, επίλυση προβλημάτων, δημιουργική σκέψη, αποτελεσματική επικοινωνία, δεξιότητες διαπροσωπικών σχέσεων, αυτογνωσία, ενσυναίσθηση, διαχείριση συναισθημάτων), Ανάπτυξη υποστηρικτικού δικτύου.
Ειδικοί στόχοι για γονείς
>> Να ενημερωθούν οι γονείς σχετικά με την επιρροή που ασκεί η οικογένεια στο θέμα της χρήσης ουσιών από έφηβους.
>> Να βοηθηθούν οι γονείς να κατανοήσουν τις αλλαγές που συμβαίνουν στα παιδιά τους στην διάρκεια της εφηβείας ως προς την ανάπτυξη και την διαμόρφωση της ταυτότητας και να δουν την χρήση ουσιών εντός του πλαισίου αυτού.
>> Να βοηθηθούν οι γονείς να ορίσουν σαφής κανόνες στην οικογένεια και να βελτιώσουν τις διαπραγματευτικές τους δεξιότητες.
>> Να ευαισθητοποιηθούν οι γονείς όσον αφορά τις στρατηγικές που μπορούν να συσφίξουν τους οικογενειακούς δεσμούς.
