Έκκληση για άμεση δράση προκειμένου να σωθεί το μοναδικό αρμενικό μοναστήρι στο νησί, το Αρμενομονάστηρο, το οποίο βρίσκεται σε κατάσταση πλήρους εγκατάλειψης και καταστροφής, απευθύνει η Αρμενική Μητρόπολη Κύπρου.
Η Μονή του Αγίου Μακαρίου ή Αρμενομονάστηρο κοντά στη Χαλεύκα, στον Πενταδάκτυλο, αρχικά ιδρύθηκε περί το έτος 1000 μ.Χ., εις μνήμην του Αγίου Μακαρίου του Ερημίτη της Αλεξάνδρειας (306-395). Οι τεράστιες γαίες της καλύπτουν μιαν έκταση 8.329 σκαλών (1.114 εκτάρια) στη Χάρτζια και τον Άγιο Αμβρόσιο, εκτείνονται μέχρι την παραλία, περιλαμβάνουν δε περίπου 30.000 ελαιόδεντρα και χαρουπόδεντρα, η εκμετάλλευση των οποίων αποτελούσε την κύρια πηγή εισοδήματος για την Αρμενική Μητρόπολη Κύπρου μέχρι την τουρκική εισβολή του 1974.
Για αιώνες, αποτελούσε σημαντικό πνευματικό κέντρο, δημοφιλή χώρο προσκυνήματος, ενδιάμεσο σταθμό για περιηγητές και προσκυνητές καθοδόν προς τους Αγίους Τόπους, και χώρος ανάπαυσης και ανάρρωσης για Αρμένιους κληρικούς από την Κιλικία και την Ιερουσαλήμ.
Αν και οι τελευταίοι μοναχοί φαίνεται πως ζούσαν εκεί μέχρι περίπου το 1800, παρέμεινε σημαντικός χώρος συγκέντρωσης και προσκυνήματος για την αρμενοκυπριακή κοινότητα, ιδιαίτερα την πρώτη Κυριακή του Μάη, ημέρα εορτής του Αγίου Μακαρίου, καθώς και τα καλοκαίρια.
Αναστηλώσεις πραγματοποιήθηκαν μεταξύ 1734-1735, μεταξύ 1811-1818, το 1866, το 1929, μεταξύ 1947-1949 και ξανά το 1973. Το παρεκκλήσι της μονής είναι κτίσμα του 1811-1814 και ανακαινίστηκε το 1926· το βαπτιστήριο του κατασκευάστηκε το 1968.
Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, μεγάλος αριθμός εξαίρετων και ανεκτίμητων χειρογράφων που είχαν γραφτεί στο σκριπτόριο του μεταξύ 1202-1740, πολυάριθμα εκκλησιαστικά σκεύη και ενδύματα φυλάσσονταν εδώ.
Στο χώρο υπάρχουν δύο μνημεία: ένας οβελίσκος από κονίαμα (1931), σε λόφο που δεσπόζει βορειοανατολικά του μοναστηριού, και μια πέτρινη στήλη (1933), στην πλατεία στα ανατολικά του μοναστηριού.
Μετά την τουρκική εισβολή, το κατοχικό καθεστώς το χρησιμοποιούσε για να στεγάσει αρχικά παράνομους έποικους από την Ανατολία και αργότερα οικογένειες Τούρκων αξιωματικών. Το σύμπλεγμα υπέστη μερικές ζημιές από πυρκαγιά το 1995. Μεταξύ 1998-1999 και ξανά το 2005, το κατοχικό καθεστώς σκόπευε να το μετατρέψει σε ξενοδοχείο με καζίνο, ωστόσο ύστερα από οργανωμένες αντιδράσεις, το ανίερο αυτό σχέδιο αποτράπηκε.
Χάρη στην πρωτοβουλία του Εκπροσώπου των Αρμενίων Βαρτκές Μαχτεσιάν και της Αρμενικής Εθναρχίας Κύπρου, υπό την επιτήρηση της ΟΥΝΦΙΚΥΠ, το ετήσιο προσκύνημα αναβιώθηκε στις 6 Μαΐου 2007 και ξανά μεταξύ 2009-2016.
Στις 17 Ιουνίου 2016 το μοναστήρι ανακηρύχθηκε αρχαίο μνημείο β’ πίνακα (ΚΔΠ 189/2016). Αφημένο στο έλεος της φύσης και των βανδάλων, το Αρμενομονάστηρο σήμερα είναι ερειπωμένο, ρημαγμένο και βεβηλωμένο. Μεταξύ 2018-2019 η Τεχνική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά διεξήγαγε τεχνικοοικονομική μελέτη για το μοναστικό σύμπλεγμα και τη μερική αναστήλωσή του από το UNDP-PFF. Τα έργα συντήρησης ξεκίνησαν στις αρχές του 2020, αλλά διακόπηκαν ένα μήνα αργότερα.
Και πώς είναι σήμερα:
Δείτε πως ήταν και πως έγινε:
Η Αρμενική Μητρόπολη καλεί τις αρμόδιες αρχές να αναλάβουν άμεσα δράση ώστε να αποτραπεί η πλήρης καταστροφή του μοναστηριού, το οποίο αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της αρμενοκυπριακής κληρονομιάς.
