ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΟΛΥΤΙΜΕΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΤΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ Σ.Ο.Φ.Ι.Α. ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΠΟΥ ΚΑΤΑΒΑΛΛΕΙ ΓΙΑ ΔΙΑΣΩΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΒΟΛΗ ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΣΠΑΝΙΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΜΑΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ.

ΜΕΡΟΣ Α – ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ “ΤIMPO”

Τα παραδείγματα εταιρειών κατασκευής παιχνιδιών κατά τον 20ο   αιώνα, ιδιαίτερα στον ευρωπαϊκό χώρο, είναι δεκάδες. Μία από τις μεγάλες προσπάθειες και στόχους του ιδρύματος Σ.Ο.Φ.Ι.Α. είναι η ανάδειξη στη σύγχρονη κοινωνία αυτής της άγνωστης σε πολλούς πλευράς του ευρωπαϊκού πολιτισμού, μέσα από τα παιχνίδια.

Πρόκειται για παιχνίδια που κατασκευάζονταν σε διάφορες χώρες της Ευρώπης και αποτελούσαν παραδείγματα έμπνευσης και δημιουργίας για τις κοινωνίες, πέρα από την ψυχαγωγία που προσέφεραν (στην Κύπρο λόγω της αποικιοκρατίας εισάγονταν παιχνίδια κυρίως από την Μ. Βρετανία).

Ιδιαίτερα στη σημερινή εποχή, όπου η αγορά παιχνιδιών ως επί το πλείστον κατακλύζεται από ευτελή και ανούσια παιχνίδια είναι επιβεβλημένη η ανάγκη για μετάδοση της εμπειρίας των παιδιών και των νέων κατά τον προηγούμενο  αιώνα. Πολλές φορές τα παραδείγματα των παλαιών εταιρειών παιχνιδιών του 20ου αιώνα (κάποιες από αυτές υπάρχουν μέχρι και σήμερα) είναι μοναδικά ως προς την πρωτοπορία τους, την εφευρετικότητά τους, τα μηνύματα που μετέδιδαν ή ακόμα και την προπαγάνδα την οποία εξυπηρετούσαν.

Σπάνιο σετ Ρωμαίων με βαλλίστρα

Σε κάθε περίπτωση η ιστορία των εταιρειών αυτών αποτελεί μέρος της ευρωπαϊκής ιστορίας και αντικείμενο μελέτης, είτε πρόκειται για την οικονομική πτυχή της ανάπτυξης τους, είτε την εκπαιδευτική και ψυχαγωγική τους συμβολή στην κοινωνία, ιδιαίτερα μετά τους μεγάλους πολέμους, είτε ακόμα για την καλλιτεχνική τους αξία, αφού περισσότερα παιχνίδια ήταν βαμένα και ζωγραφισμένα στο χέρι.  

Μεταξύ των σημαντικότερων κατασκευαστών παιχνιδιών, όπως οι Matchbox, Dinky, Βritains, Corgi, Marklin κ.α., ήταν και η βρετανική TIMPO (συντομογραφία του Toy Importers Company). Η TIMPO δημιουργήθηκε το 1938 από ένα Γερμανο-εβραίο μετανάστη στην Αγγλία, τον Αlly Gawrylovitz. Η εταιρεία στην αρχή κατασκέυαζε μεταλλικά (χυτά) παιχνίδια – φιγούρες, αλλά αργότερα έγινε πολύ διάσημη για τις πλαστικές της φιγούρες.

Από τη δεκαετία του ‘50 και μετά, με την μετατόπιση της παραγωγής από τα μεταλλικά στα πλαστικά παιχνίδια, η TIMPO απογείωσε τις πωλήσεις της, ιδιαίτερα στα τέλη της δεκαετίας του ΄60, όταν ο ιδρυτής Ally Gee (ο ίδιος άλλαξε το επώνυμό του από  Gawrylovitz σε Gee, όταν μετανάστευσε στην Αγγλία το 1937) μετακόμισε μόνιμα στην Ελβετία απ’ όπου ανέλαβε εξ’ ολοκλήρου την προώθηση των παιχνιδιών της εταιρείας στην παγκόσμια αγορά.

H ιστορία της εταιρείας ξεκινά σχεδόν παράλληλα με την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στα χρόνια αυτά, όχι μόνη η TIMPO αλλά και άλλες εταιρείες, αναγκάζονταν να παράγουν παιχνίδια όχι από συμπαγή μέταλλο αλλά από πιο φθηνά υλικά, και εξαιτίας αυτού  πολλά από τα παιχνίδια αυτά δεν άντεξαν στο χρόνο όπως άλλα παλαιότερα ή μεταγενέστερα αυτής της περιόδου. Έτσι η TIMPO μέχρι το 1946 κατασκευάζει φιγούρες από ένα σύνθετο υλικό (πριονίδι, κόλα, πορσελάνη και πηλό) το οποίο ονομάστηκε Timpolene.

Εξαιρετικά σπάνιο βαγόνι-μαγειρείο (chuck wagon)
Κατασκευή Νέας Ζηλανδίας – με διαφορετικά χρώματα και πλαστικό, σετ 273 N

Η συγκεκριμένη μέθοδος ήταν αντίγραφο της μεθόδου που χρησιμοποίησε ο περίφημη γερμανική εταιρεία Ηausser Εlastoline, η οποία λόγω της έλλειψης μετάλλου στην Γερμανία, εξαιτίας του πολέμου, ανακάλυψε την τεχνική χρήσης πριονιδιού και κόλλας με σκελετό από σύρμα. Πολλά παραδείγματα και των δύο αυτών μεθόδων και εταιρειών υπάρχουν στις συλλογές του ιδρύματος Σ.Ο.Φ.Ι.Α.

Από το 1946 μέχρι το 1954 η TIMPO κατασκευάζει αποκλειστικά μεταλλικές φιγούρες χρησιμοποιώντας κυρίως δικά της καλούπια. Στο μεταξύ, το 1952 η εταιρεία μετονομάζεται σε MODEL TOYS, με το εμπορικό όμως όνομα TIMPO να παραμένει μέχρι το τέλος. Την ίδια περίοδο η  TIMPO μιμήθηκε με επιτυχία την τεχνική hollow cast που εισήγαγε ο William Britain (W. BRITAIN βρετανική εταιρεία κατασκευής φιγούρων), όπου μέσα σε ένα κοίλο μοντέλο από κερί το οποίο μετά έλιωνε, διείσδυε το χυτό μέταλλο.

Από το 1954 μέχρι το 1956 η TIMPO, ακολουθώντας μια ευρύτερη πολιτική στη Βρετανία που έλεγε να «καθαρίσουν τα παιδικά δωμάτια από το μόλυβδο» στράφηκε αποκλειστικά στην κατασκευή πλαστικών (solid plastic) φιγούρων μπογιατισμένων στο χέρι. Σε αυτό συνέβαλε ο περίφημος σχεδιαστή Norman Tooth, ο οποίος για πρώτη φορά κατασκεύασε καλούπια για χυτό πλαστικό, μια τεχνική που θα αποτελέσει το σημαντικότερο εφεύρημα της εταιρείας.

Μεγάλο σετ Εσκιμώων – κατασκευάστηκε μόνο το 1974 σε πολύ περιορισμένες ποσότητες

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960, για να λυθεί το πρόβλημα του ξεθωριάσματος του χρώματος η TIMPO θα εισαγάγει την περίφημη τεχνική overmoulding (πολυεπίπεδες εγχύσεις) κατά την οποία χρησιμοποιούνταν διαφορετικά επίπεδα από αλληλο-καλυπτόμενα χρώματα πλαστικού. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να φτιάχνονται πολύχρωμες φιγούρες χωρίς να χρειάζεται να βάφονται. 

Επίσης, μέσω αυτής της τεχνικής κάποια μέρη των παιχνιδιών αφαιρούνταν και έμπαιναν σε άλλες φιγούρες και αυτό τα έκανε πολύ πιο διαδραστικά. Αξίζει να σημειωθεί ότι η υιοθέτηση και εφεύρεση αυτής της τεχνικής είχε ως αποτέλεσμα τα παιχνίδια να είναι πιο ανθεκτικά αλλά και πιο προσιτά σε τιμές σε σχέση με άλλα που κυκλοφορούσαν στην αγορά που ήταν μεν ανώτερης ποιότητας αλλά πολύ πιο ακριβά.

Έτσι, στα τέλη της δεκαετίας του 1960 η TIMPO γνωρίζει μεγάλη επιτυχία με τις πωλήσεις της να απογειώνονται και οι φιγούρες της να κατακλύζουν σχεδόν ολόκληρο τον κόσμο. Από αυτό δεν μπορούσε να απουσιάσει η Κύπρος, με βασικό εισαγωγέα την εταιρεία Μίτσιγκας και το κατάστημα “Παναγιωτόπουλος” (στη Λεωφόρο Μακαρίου κάτω από το καφέ Sirocco, στη Λευκωσία). Η παρουσία της εταιρείας Μίτσιγκας είναι ένα σημαντικό κεφάλαιο στην αγορά παιχνιδιών στην Κύπρο αφού για πολλές δεκεατίες παραμένει σταθερή εισάγοντας κυρίως ποιοτικά και διαχρονικά παιχνίδια.

Πρώτη έκδοση άμαξας/κλούβας με τους σπάνιους ανοιχτόχρωμους τροχούς, σετ 276

H TIMPO και άλλες εταιρείες στην Βρετανία θα γνωρίσουν μεγάλη παρακμή και θα κλείσουν στα τέλη της δεκαετίας του ‘70 και αρχές του ’80, λόγω των τεράστιων οικονομικών προβλημάτων που αντιμετώπιζε η χώρα. Τα δημιουργήματα όμως αυτά παραμένουν διαχρονικά και σπάνια πλέον στις μέρες μας για να θυμίζουν την ευρηματικότητα και την ποιότητα που πρόσφεραν οι ευρωπαϊκές εταιρείες παιχνιδιών σε αντιδιαστολή με σήμερα όπου τα παιδιά αλλά και οι γονείς έχουν ελάχιστες επιλογές αγοράς ποιοτικών παιχνιδιών.

Σε συνεργασία με το Φιλελεύθερο, τον οποίο ευχαριστούμε για την ευκαιρία που μας δίνει να παρουσιάζουμε όλο αυτό το πολιτιστικό και ιστορικό θησαυρό, θα συνεχίσουμε να παρουσιάζουμε την ιστορική εξέλιξη του παιχνιδιού μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα με στόχο να μη χαθεί αυτή η άγνωση πτυχή του ευρωπαϊκού και παγκόσμιου πολιτισμού.

Το ίδρυμα Σ.Ο.Φ.Ι.Α., το οποίο κατέχει μια από τις τρεις σημαντικότερες συλλογές παχνιδιών στον κόσμο (με εκτιμήσεις διεθνών οίκων δημοπρασιών και ειδικών), συνεχίζει να διαφυλάττει την σημαντική αυτή κληρονομιά του ευρωπαϊκού πολιτισμού, ευελπιστώντας στην κατάλληλη αξιοποίησή της μέσω ευρωπαϊκών και εθνικών πόρων.

Ίσως το σπανιότερο σετ Ρωμαίων που περιέχει άρμα

Το 2021 εγκαινιάστηκε η σημαντικότερη έκθεση παιχνιδιών που έγινε ποτέ στην Κύπρο με τίτλο “Ονειρόπολις”, η οποία φιλοξενήθηκε στο κτήριο της Κρατικής Πινακοθήκης Σύγχρονης Τέχνης-ΣΠΕΛ, σε συνεργασία με τις Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας και τον Δήμο Αραδίππου. Αξίζει να υπογραμμιστεί η διαχρονική συνεισφορά του Δήμου Αραδίππου σε αυτή την προσπάθεια, ο οποίος παράλληλα φιλοξενεί ένα μικρό μέρος των συλλογών του ιδρύματος Σ.Ο.Φ.Ι.Α. από το 2014 στο Μουσείο Παιχνιδιών Αραδίππου, με χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο.

Διάφορα μικρά κουτάκια Timpo σετ : 703, 715, 702

Οι προσπάθειες του ιδρύματος Σ.Ο.Φ.Ι.Α. δεν σταματούν όμως εδώ. Διαχρονικός στόχος του ιδρύματος είναι να δημιουργηθεί ένα μεγάλο Μουσείο Παιχνιδιού και Κέντρο Παιδιού και Εφήβου, όπου με επίκεντρο την ιστορική εξέλιξη του παιχνιδιού τα παιδιά θα έχουν τη δικό τους χώρο για υγιή ψυχαγωγία, για μελέτη της ιστορίας και των επιστημών μέσα από το παιχνίδι και ευρύτερα για έμπνευση και δημιουργικότητα. Προς εξυπηρέτηση του σκοπού αυτού το ίδρυμα Σ.Ο.Φ.Ι.Α. υπέγραψε μνηνόνια συνεργασίας με φορείς όπως το INTERSTELLAR INSTITUTE και ο οργανισμός Παιδικό Μουσείο Κύπρου, αλλά συνεργάζεται και με πολλούς σημαντικούς φορείς διεθνώς, όπως το BOSTON CHILDREN’S MUSEUM και η LEGO INTERNATIONAL.

* Το ίδρυμα Σ.Ο.Φ.Ι.Α. είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που μέσα από τις πολύτιμες συλλογές που διαθέτει και διαχειρίζεται, αλλά και τις συνέργειες που δημιουργεί, στοχεύει στην ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού. Παράλληλα, στοχεύει στην ανάδειξη σημαντικών στοιχείων του ευρωπαϊκού και του παγκόσμιου πολιτισμού, μέσα από συγκεκριμένες συλλογές. Όραμα του ιδρύματος είναι συμβάλει στην εκπαίδευση και διαπαιδαγώγηση της κοινωνίας, ιδιαίτερα των νέων, σε μια εποχή προκλήσεων και αποπροσανατολισμού, μέσα από τη δημιουργία φορέων όπως Μουσείο Παιχνιδιών και Κέντρο Παιδικής Ηλικίας (με έμφαση στην παιδικότητα και την διαπαιδαγώγηση των παιδιών και των εφήβων), Κέντρο Ελληνικού και Κυπριακού Περιοδικού Τύπου, όπως και άλλων διεπιστημονικών δράσεων. Φυσικά, σημαντική προϋπόθεση για τη τη συνέχιση αυτών των προσπαθειών είναι και η με οποιοδήποτε τρόπο συμμετοχή και σύμπραξη του Κράτους που θα διασφαλίσει τον όσο το δυνατόν καλύτερη αξιοποίηση του πολυδιάστατου πολιτιστικού θησαυρού που κατέχει το ίδρυμα Σ.Ο.Φ.Ι.Α.