«Πιστεύουμε ότι κάθε κορίτσι, πρέπει να έχει την ευκαιρία να ονειρευτεί, να εξερευνήσει και να σταδιοδρομήσει με επιτυχία, στα πεδία STEAM (Science, Technology, Engineering, Arts and Mathematics – Επιστήμες, Τεχνολογία, Μηχανική, Τέχνες και Μαθηματικά), τόνισε η Αναστασία Λιοπετρίτη, συνιδρύτρια, μαζί με την Παναγιώτα Πολυκάρπου, του μη κερδοσκοπικού οργανισμού Girls in STEAM Academy, που απευθύνεται κυρίως σε έφηβα κορίτσια στην Κύπρο και στοχεύει να μειώσει το χάσμα εκπροσώπησης γυναικών και κοριτσιών στα επαγγέλματα STEAM, στην Κύπρο και στο εξωτερικό.
Μιλούσε στην πρώτη δημόσια εκδήλωση του οργανισμού, σε εκδήλωση στο Πανεπιστήμιο Κύπρου το Σάββατο 15 Φεβρουαρίου 2025, με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας των Γυναικών και Κοριτσιών στις Επιστήμες (International Day of Women and Girls in Science), που είναι η 11η Φεβρουαρίου κάθε έτους, όπως ανακηρύχθηκε πριν δέκα χρόνια από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ.
Την εκδήλωση, που πραγματοποιήθηκε στην αγγλική γλώσσα και συντόνισε η Παναγιώτα Πολυκάρπου, στήριξαν η Βρετανική Ύπατη Αρμοστεία και το Βρετανικό Συμβούλιο στην Κύπρο, όπως και η Έδρα UNESCO για Έμφυλη Ισότητα του Πανεπιστημίου Κύπρου. Περιλάμβανε πάνελ και συζητήσεις με τέσσερις γυναίκες-πρότυπα σε STEAM επαγγέλματα (δύο Ελληνοκύπριες και δύο Τουρκοκύπριες), που μοιράστηκαν τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες που συνάντησαν στον δρόμο για την επιστημονική τους καθιέρωση.
Είναι και οι τέσσερις, απόφοιτες πανεπιστημίων της Βρετανίας. Πρόκειται για τη δρα Ανδριανή Πική επίκουρη Καθηγήτρια Πληροφορικής στο Πανεπιστήμιο UCLan Cyprus, τη δρα Μαργαρίτα Ζαχαρίου συνεργάτιδα Επιστήμονα στο Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου, τη δρα Cicek Topcu εκπαιδεύτρια Γενετικής Μοριακής Βιολογίας στο Cyprus International University και τη δρα Zalihe Yarkiner επίκουρη Καθηγήτρια στη Σχολή Τεχνών και Επιστημών του ίδιου αγγλόφωνου ιδιωτικού πανεπιστημίου στα κατεχόμενα.
Η εκδήλωση περιλάμβανε επίσης προβολή του μικρού ντοκιμαντέρ «Μεγαλώνοντας στην Κύπρο: Οι φωνές των κοριτσιών», όπου έφηβες μαθήτριες, Ελληνοκύπριες και Τουρκοκύπριες, αφηγούνται σχολικές εμπειρίες, παραθέτουν σκέψεις τους για τις έμφυλες διακρίσεις και στερεότυπα στην Κύπρο και προσδιορίζουν τους στόχους τους, σε σχέση με τις σπουδές τους και τη μελλοντική σταδιοδρομία τους στον χώρο των επιστημών και της τεχνολογίας.
Χαιρετισμό στην εκδήλωση, απηύθυνε η διευθύντρια Ανώτερης Εκπαίδευσης του Βρετανικού Συμβουλίου Κύπρου (British Council Cyprus) Παντελίτσα Μιχαήλ και ο νέος αναπληρωτής Ύπατος Αρμοστής Adam Sambrook που είπε ότι «η σημερινή τεχνολογία τροφοδοτείται από το STEAM και πρέπει να συμπεριλάβουμε όσο το δυνατόν ευρύτερη δεξαμενή ταλέντων». Ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «δεν κάνουμε χάρη σε γυναίκες και κορίτσια που θα γίνουν οι μελλοντικές ηγέτιδες αυτών των τομέων, εκείνες μας κάνουν τη χάρη…».
Η αξία της προσπάθειας στη μαθησιακή διαδικασία
Η δρ Μαργαρίτα Ζαχαρίου δήλωσε στον «Φ» ότι «η εκδήλωση για την ενδυνάμωση των κοριτσιών στους τομείς STEAM, κατέδειξε τις κοινές προκλήσεις και τα οράματα που μοιράζονται τα νεαρά κορίτσια και οι γυναίκες επιστήμονες σε ολόκληρη την Κύπρο.
Η συζήτηση που ακολούθησε – πρόσθεσε – ανέδειξε τις δυνατότητες συνεργατικής αντιμετώπισης επιστημονικών και κοινωνικών προκλήσεων. Άλλωστε, το πάθος για την επιστημονική ανακάλυψη και η συμβολή στην κοινωνική αλλαγή, αποτελούν οικουμενικές ενοποιητικές αξίες και τον πρωταρχικό μας στόχο ως επιστήμονες». Επεσήμανε ότι «το Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου, που ιδρύθηκε το 1990, αποτελεί ένα δικοινοτικό ίδρυμα που εξυπηρετεί ισότιμα όλους/ες .
Η συμπεριληπτική του προσέγγιση, αποτυπώνεται στις υπηρεσίες του, την έρευνα και τα εκπαιδευτικά του προγράμματα, με στόχο τη συνεχή βελτίωση της ιατρικής περίθαλψης και την προαγωγή της επιστημονικής γνώσης, προς όφελος όλων». Απαντώντας σε ερώτηση, τι την ενέπνευσε να ακολουθήσει μια καριέρα στις επιστήμες, είπε στη διάρκεια της εκδήλωσης: «Πάντα με οδηγούσε η περιέργεια και η επιθυμία να συμβάλω σε κάτι μεγαλύτερο από εμένα.
Μεγάλωσα σε ένα περιβάλλον που ενίσχυε την επίλυση προβλημάτων – σχεδόν σαν ένα δια βίου STEAM εργαστήριο. Είχα δύο αδέρφια που επίσης ακολουθούσαν STEAM καριέρα, ένα σπίτι γεμάτο με κάθε είδους παιχνίδια και μια κουλτούρα «φτιάξ’ το μόνος σου», που ενθάρρυνε τη δημιουργικότητα και τη βιωματική μάθηση. Μια καθοριστική στιγμή για μένα, ήταν όταν ξεκίνησα το διδακτορικό μου στη Μαθηματική Νευροεπιστήμη στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ στο Ηνωμένο Βασίλειο και είδα πώς τα μαθηματικά μοντέλα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την κατανόηση της εγκεφαλικής δραστηριότητας. Αυτή η συνειδητοποίηση, με έκανε να δω ότι τα μαθηματικά είναι ένα ισχυρό εργαλείο που μπορεί να μας βοηθήσει να ξεκλειδώσουμε τα μυστήρια του εγκεφάλου.
Οι τομείς STEAM είναι συναρπαστικοί, αλλά και γεμάτοι προκλήσεις. Η έρευνα είναι δύσκολη, τα πειράματα αποτυγχάνουν, ο κώδικας χαλάει και οι ιδέες δεν λειτουργούν πάντα. Όμως, η ανθεκτικότητα είναι αυτή που μας κρατά σε κίνηση, να κάνουμε έστω αι μικρά βήματα, να διατηρούμε την περιέργειά μας και να συνεχίζουμε την προσπάθεια». Απαντώντας σε ερώτηση για το πώς μπορούν οι γονείς να στηρίξουν τις κόρες τους για να ακολουθήσουν τα ενδιαφέροντά τους στις επιστήμες STEAM, η δρ Ζαχαρίου είπε μεταξύ άλλων:
«Ενθαρρύνετε την περιέργεια στο σπίτι, ενσωματώστε δραστηριότητες που απαιτούν διάφορες δεξιότητες και εκθέτοντάς τις σε STEAM, μέσω ειδικών εκδηλώσεων, επισκέψεων σε επιστημονικά μουσεία και βιωματικών μαθησιακών εμπειριών. Επίσης, ως γονείς, είναι σημαντικό να αμφισβητούμε ενεργά τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις μας σχετικά με το τι μπορούν ή δεν μπορούν να κάνουν τα κορίτσια στους τομείς STEAM. Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι οι επιστήμες είναι απαιτητικές, γι’ αυτό είναι σημαντικό να δώσουμε έμφαση στην αξία της προσπάθειας, αντί της τελειότητας και να ενθαρρύνουμε μια νοοτροπία που βλέπει την αποτυχία ως μέρος της μαθησιακής διαδικασίας».
Ένα συναρπαστικό ερευνητικό πεδίο
«Πάντα με γοήτευε η τεχνολογία και η εκπαίδευση και ήθελα να εξερευνήσω πώς η τεχνολογία μάς επιτρέπει να συνεργαζόμαστε και πώς η γνώση μεταφέρεται ή μοιράζεται, με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με ψηφιακά παιχνίδια και με διαδικτυακές πλατφόρμες» ανέφερε μεταξύ άλλων στην παρέμβασή της η δρ Ανδριανή Πική. «Αν και έχω ένα υπόβαθρο στην επιστήμη των υπολογιστών – πρόσθεσε – η έμπνευσή μου πηγάζει πραγματικά από τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους, ως άνθρωποι, ασχολούμαστε με την τεχνολογία, μαθαίνουμε, αλληλεπιδρούμε και συνεργαζόμαστε μεταξύ μας. Αυτό είναι ένα συναρπαστικό ερευνητικό πεδίο.
Καθοριστική στιγμή στο ταξίδι μου, ήταν η απόφασή μου να κάνω διδακτορικό στον υβριδικό τομέα της Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας. Μεγάλωσα σε ένα υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον και η εκπαίδευση ήταν βασική προτεραιότητα για τους γονείς μου. Δούλεψαν σκληρά και επένδυσαν πολύ στην εκπαίδευσή μας, οπότε ήμουν αποφασισμένη να τους κάνω περήφανους. Η υποτροφία που πήρα για να συνεχίσω το διδακτορικό μου στο Royal Holloway University του Λονδίνου, ξεκλείδωσε έναν εντελώς νέο κόσμο μάθησης και πνευματικής εξερεύνησης, που τροφοδότησε περαιτέρω το πάθος μου, τόσο για την εκπαίδευση, όσο και για την τεχνολογία.
Η τεχνολογία αλλάζει συνεχώς και απαιτεί ανθεκτικότητα για να είμαστε ενήμεροι για τις νέες εξελίξεις, να συμβαδίζουμε με τις αναδυόμενες τεχνολογίες, να προσαρμόζουμε τους τρόπους με τους οποίους μαθαίνουμε, εργαζόμαστε και διεξάγουμε έρευνα. Αλλά, ταυτόχρονα, αυτή η τεχνολογική αλλαγή, είναι από μόνη της συναρπαστική! Ως ειδικός στην εκπαιδευτική τεχνολογία και στην αλληλεπίδραση ανθρώπου-υπολογιστή, διερευνώ τους παράγοντες που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο διαφορετικοί χρήστες αλληλεπιδρούν με την τεχνολογία. Για παράδειγμα, έχω εξερευνήσει τον σημαντικό ρόλο των κινητών συσκευών και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, μετά την ταχεία μετάβαση στην ηλεκτρονική εκπαίδευση, κατά τη διάρκεια των lockdown εν μέσω πανδημίας Covid-19. Η επιθυμία να κατανοήσω πώς οι αναδυόμενες τεχνολογίες επηρεάζουν τον τρόπο που ζούμε, μαθαίνουμε και εργαζόμαστε, με κρατά σε εγρήγορση. Το να είσαι χρήστης και δημιουργός νέων εργαλείων, είναι από μόνο του, ισχυρό κίνητρο.
Ταυτόχρονα, η ακαδημαϊκή έρευνα απαιτεί προσπάθεια, επιμονή και σκληρή εργασία, για να εξαγάγετε ουσιαστικά ευρήματα που μπορούν να έχουν θετικό αντίκτυπο στους χρήστες και την ευρύτερη κοινωνία». Απαντώντας σε ερώτηση για το ποια πρακτικά βήματα μπορούν να κάνουν οι εκπαιδευτικοί για να εμπνεύσουν την περιέργεια για το STEAM σε νεαρά κορίτσια στο σχολικό πλαίσιο, τόνισε αρχικά ότι «οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι στην ίδια πλευρά, να εργάζονται ως ομάδα και να διασφαλίζουν ότι οι στόχοι τους είναι ευθυγραμμισμένοι, προκειμένου να επιτύχουν τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα.
Πρέπει να μοιράζονται ένα κοινό όραμα και να παρέχουν ένα υποστηρικτικό περιβάλλον, όπου κάθε νεαρό κορίτσι νιώθει ασφάλεια, αυτοπεποίθηση και δύναμη να εκφράσει τη γνώμη του, να αναλάβει την ηγεσία και να επιδιώξει έναν τομέα STEAM. Οι εκπαιδευτικοί βέβαια, πρέπει να ενδιαφέρονται και να ενθουσιάζονται με τα πεδία STEAM για να μεταδώσουν αυτό το πάθος στους μαθητές τους. Πρέπει να εντοπίζουν ευκαιρίες όπως διαγωνισμούς και επιστημονικές εκθέσεις και να οργανώνουν εκπαιδευτικά ταξίδια για τους μαθητές τους. Αυτό βέβαια δεν είναι και τόσο εύκολο, αφού οι εκπαιδευτικοί έχουν συχνά περιορισμένη πρόσβαση σε πόρους, ειδικά στα δημόσια σχολεία.
Επομένως, είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι έχουν πρόσβαση στους απαραίτητους πόρους που απαιτούνται για την προώθηση των πεδίων STEAM, ώστε να επιτρέπουν στους μαθητές να αποκτήσουν πρακτική εμπειρία. Επιπλέον, είναι σημαντική η κατάρτιση και η αναβάθμιση των εκπαιδευτικών, ώστε να εξοικειωθούν με την εκπαιδευτική χρήση των αναδυόμενων τεχνολογιών, όπως είναι τα εργαλεία παραγωγής τεχνητής νοημοσύνης, τα ψηφιακά παιχνίδια ή τα κοινωνικά ρομπότ».
Πιο σημαντική η περιέργεια από τις…απαντήσεις!
«Πάντα με γοήτευε η βιολογία και η πολυπλοκότητα της ζωής, σε μοριακό επίπεδο», ανέφερε μεταξύ άλλων στη συζήτηση, η δρ Çiçek Topçu. «Το πάθος μου για την επιστήμη – πρόσθεσε – ενισχύθηκε κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών σπουδών μου στο King’s College του Λονδίνου, όπου μυήθηκα στον κόσμο της μοριακής βιολογίας και των μολυσματικών ασθενειών.
Μια καθοριστική στιγμή στο ταξίδι μου, ήταν κατά τη διάρκεια της διδακτορικής μου έρευνας, όπου εντόπισα πέντε νέες ανασυνδυασμένες μορφές του HIV-1 στην Κύπρο. Αυτή η ανακάλυψη ήταν σημαντική, όχι μόνο επιστημονικά, αλλά και από την άποψη της δημόσιας υγείας. Ενίσχυσε την πεποίθησή μου ότι η επιστημονική έρευνα, μπορεί να έχει αντίκτυπο στον πραγματικό κόσμο, διαμορφώνοντας πολιτικές και βελτιώνοντας τις ζωές. Αυτή η αίσθηση του σκοπού, συνεχίζει να με οδηγεί σήμερα. Βασίζομαι επίσης σε ένα ισχυρό σύστημα υποστήριξης. Η συνεργασία με συναδέλφους, η συζήτηση προκλήσεων και ο γιορτασμός μικρών νικών, με δυναμώνουν, καθώς προσπαθώ να συνεισφέρω στη γνώση, στη βελτίωση της δημόσιας υγείας και να προσφέρω έμπνευση στην επόμενη γενιά επιστημόνων».
Απαντώντας σε σχετική ερώτηση στη διάρκεια της συζήτησης, ανέφερε ότι οι γονείς παίζουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της εμπιστοσύνης και των ενδιαφερόντων των παιδιών. Όπως είπε, «ακόμα κι αν δεν είναι εξοικειωμένοι με τα πεδία STEAM, μπορούν να υποστηρίξουν τις κόρες τους, με ενθάρρυνση της περιέργειας τους, με ερωτήσεις, με από κοινού εξερεύνηση επιστημονικών θεμάτων και δείχνοντας ενθουσιασμό για τα ενδιαφέροντά τους. Είναι σημαντικό να τις «σπρώχνουν» σε δραστηριότητες που σχετίζονται με το STEAM, να τονίζουν την ιδέα ότι οι καριέρες STEAM είναι για όλους και ότι η επιμονή, έχει μεγαλύτερη σημασία από το αρχικό ταλέντο. Τελικά, η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και της περιέργειας, είναι πιο σημαντική από το να έχεις όλες τις απαντήσεις!».
Ένα μέλλον πέρα απ’ τις συγκρούσεις
Στη διάρκεια της εκδήλωσης, είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε για λίγα λεπτά με τη δρ Zalihe Yarkiner, η οποία ανέφερε στον υπογράφοντα ότι η μητέρα της κατάγεται από το ερειπωμένο πρώην τουρκοκυπριακό χωριό Βρέτσια στην ορεινή επαρχία Πάφου. Σημειώνουμε ότι οι κάτοικοί του, το εγκατέλειψαν ομαδικά τον Σεπτέμβρη 1975, με τη συνοδεία στρατιωτών της Ειρηνευτικής Δύναμης των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο (ΟΥΝΦΙΚΥΠ) και μεταφέρθηκαν στην κατεχόμενη από το καλοκαίρι 1974 βόρεια περιοχή του νησιού. Το χωριό παραμένει από τότε μέχρι σήμερα ακατοίκητο, σε αντίθεση με άλλες πρώην τουρκοκυπριακές κοινότητες και συνοικίες στις ελεύθερες περιοχές, που κατοικήθηκαν από Ελληνοκύπριους που εκτοπίσθηκαν από τον τουρκικό στρατό εισβολής.
Στη βάση της συνομιλίας μας και βέβαια της συσχέτισής της με το θέμα της εκπαίδευσης και της αριστείας των νέων γυναικών της Κύπρου στις επιστήμες, που συζητήθηκε στην εκδήλωση, η δρ Zalihe Yarkiner, έγραψε για τον «Φ» και μας απέστειλε το εξής σύντομο σημείωμα: «Ο πόλεμος στην Κύπρο, είχε βαθύ αντίκτυπο σε όσους τον έζησαν, διαμορφώνοντας τις προοπτικές τους για τη ζωή, τη σταθερότητα και το μέλλον. Η μητέρα μου, γεννημένη το 1952 στo χωριό Βρέτσια, κοντά στην Πάφο, μεγάλωσε μέσα σε αυτή τη σύγκρουση. Όπως και πολλοί άλλοι, βίωσε τις δυσκολίες του πολέμου—την αβεβαιότητα, τα οικονομικά προβλήματα και τον εκτοπισμό. Αυτές οι προκλήσεις, διαμόρφωσαν τις αξίες της, ώστε να δίνει προτεραιότητα στην ασφάλεια, τη δύναμη ψυχής και την εκπαίδευση.
Ως παιδί που μεγάλωσα από άτομο που έζησε τον πόλεμο, έχω δει πώς αυτές οι εμπειρίες, επηρέασαν τον τρόπο με τον οποίο με στήριξε η οικογένειά μου. Πίστευαν ότι η εκπαίδευση, ήταν το κλειδί για ένα σταθερό και ασφαλές μέλλον, ενθαρρύνοντάς με να ακολουθήσω ένα μονοπάτι στο πεδίο των επιστημών. Με την υποστήριξή τους, σπούδασα και πήρα το πτυχίο μου στα Μαθηματικά, ενώ ολοκλήρωσα το διδακτορικό μου στην Εφαρμοσμένη Στατιστική στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Για τις οικογένειες που έχουν πληγεί από τον πόλεμο, η εκπαίδευση είναι κάτι περισσότερο από μάθηση—είναι ένας τρόπος να ανοικοδομήσουν, να δημιουργήσουν ευκαιρίες και να διασφαλίσουν ότι η επόμενη γενιά, έχει ένα μέλλον πέρα από τις συγκρούσεις. Στην περίπτωσή μου, ήταν η κινητήρια δύναμη που διαμόρφωσε την καριέρα μου και το πάθος μου για την επιστήμη».
