Καθημερινά καταπίνουμε και αναπνέουμε μικροσκοπικά θραύσματα πλαστικών αποβλήτων που επιστημονικά αποκαλούνται «μικροπλαστικά».
Οι συνέπειες στον ανθρώπινο οργανισμό δεν έχουν ακόμα αποκαλυφθεί ωστόσο, η παρουσία τους και μόνο στο ήπαρ, τα νεφρά ή τον εγκέφαλο μας σίγουρα δεν προμηνύει ευχάριστα νέα.
Επιστήμονες που διενήργησαν μια νέα μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε προσφάτως στο περιοδικό Nature Medicine, εντόπισαν κάποιο, ανεπιβεβαίωτο προς το παρόν, συσχετισμό της ύπαρξης μικροπλαστικών στον εγκέφαλο με την άνοια, επισημαίνουν όμως ότι είναι πολύ νωρίς για να εξαχθούν σωστά συμπεράσματα.
Τι ακριβώς είναι όμως τα μικροπλαστικά; Μικροπλαστικά είναι τα οποιαδήποτε πλαστικά σωματίδια μικρότερα των πέντε χιλιοστών που δεν είναι ορατά με γυμνό μάτι. Μικροπλαστικές ουσίες χρησιμοποιούνται επί σκοπού για την κατασκευή διαφόρων προϊόντων, όπως λιπάσματα, απορρυπαντικά, βαφές, καλλυντικά κ.α. Αυτά ονομάζονται πρωτογενή μικροπλαστικά και αποτελούν το 30% περίπου των μικροπλαστικών που εντοπίζονται στις θάλασσες και γενικά στο περιβάλλον.
Η δεύτερη κατηγορία, τα δευτερογενή μικροπλαστικά είναι υπολείμματα λόγω φθοράς μεγαλύτερων πλαστικών αντικειμένων όπως οι σακούλες, τα πλαστικά πιάτα, ποτήρια, καλαμάκια, μπουκάλια και άλλα δοχεία κ.λπ.. Με το πέρασμα του χρόνου, την πολυχρησία και την φθορά, από τα πλαστικά αυτά δημιουργούνται και διοχετεύονται στο περιβάλλον (και τον άνθρωπο) τα μικροπλαστικά. Αυτή η κατηγορία αφορά το 70% περίπου των μικροπλαστικών που εντοπίζονται στις θάλασσες και γενικά στο περιβάλλον.
Στον άνθρωπο καταλήγουν συνήθως με την εισπνοή και την κατάποση και η παρουσία τους στον ανθρώπινο οργανισμό έχει, μεταξύ άλλων, αποδειχθεί και από εξειδικευμένες αναλύσεις λυμάτων. Μικροπλαστικά έχουν ήδη εντοπιστεί, στο πλαίσιο επιστημονικών μελετών, στο ήπαρ, το έντερο, τα νεφρά, το αίμα και τον πλακούντα και η νέα μελέτη έρχεται να προσθέσει δεδομένα για τον ανθρώπινο εγκέφαλο.
Μάλιστα οι επιστήμονες προχώρησαν και στην σύγκριση των ποσοτήτων μικροπλαστικών στον ανθρώπινο εγκέφαλο το 2016 και το 2024 διαπιστώνοντας ότι το 2024 τα υπολείμματα ήταν κατά 50% αυξημένα.
Όπως εξήγησε στον «Φ» η διδάκτωρ Χημείας και πρώην διευθύντρια του Κρατικού Χημείου Πόπη Κανάρη, «τα ευρήματα της συγκεκριμένης μελέτης σαφώς και δεν μας προκαλούν έκπληξη αφού πρόκειται για πολύ μικροσκοπικά σωματίδια που έχουν εντοπιστεί εδώ και καιρό σε άλλα όργανα του ανθρώπινου οργανισμού και στο αίμα».
Ιδιαίτερα ενδιαφέρον, πρόσθεσε, «είναι το γεγονός ότι οι επιστήμονες δεν διαπίστωσαν να υπάρχει συσχετισμός μεταξύ της ηλικίας των πτωμάτων των ανθρώπων που χρησιμοποιήθηκαν για την έρευνα. Δηλαδή δεν προκύπτει ότι η ηλικία ενός ανθρώπου, το φύλο ή η φυλή του διαφοροποιούν την κατάσταση σε ό,τι αφορά τον εντοπισμό των μικροπλαστικών».
Η ύπαρξη τους βεβαίως στον εγκέφαλο «μας προβληματίζει ιδιαίτερα και μάλλον πρέπει να υπάρξουν κι άλλες μελέτες, πιο εξειδικευμένες, για να δούμε εάν προκύπτει από τον εντοπισμό μικροπλαστικών κάποιος αυξημένος κίνδυνος ή συσχέτιση με κάποιες παθήσεις, νευρολογικές ή άλλες», ανέφερε.
Η μελέτη και ο εντοπισμός μικροπλαστικών στον άνθρωπο
Η μελέτη διεξήχθη από ερευνητές του Πανεπιστημίου του Νέου Μεξικού στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής μέσω της μεταθανάτιας ανάλυσης δειγμάτων από 52 ανθρώπους, μεταξύ των οποίων 28 που είχαν υποβληθεί σε νεκροψία το 2016 και 24 το 2024.
Βασικότερα ευρήματα τους το γεγονός ότι στα δείγματα εγκεφάλου που λήφθηκαν το 2016 οι ποσότητες μικροπλαστικών ήταν κατά 50% μικρότερες των δειγμάτων που είχαν ληφθεί το 2024 αλλά και η διαπίστωση ότι στον εγκέφαλο τα επίπεδα μικροπλαστικών ήταν υψηλότερα από τα υπολείμματα σε άλλα όργανα όπως τα νεφρά και το ήπαρ.
Πέραν αυτών οι ερευνητές εντόπισαν κάποιες προκαταρκτικές ενδείξεις που ενδεχομένως να συνδέουν την άνοια με την εισχώρηση μικροπλαστικών στον ανθρώπινο εγκέφαλο.
Αυτό προέκυψε από την μελέτη εγκεφάλων 12 ανθρώπων που έπασχαν από άνοια. Στους εγκεφάλους αυτούς εντοπίστηκε ψηλότερη συγκέντρωση μικροπλαστικών σε σχέση με τους εγκεφάλους ανθρώπων που δεν είχαν διαγνωστεί ποτέ με άνοια.
Το κατά πόσον και το πώς η ύπαρξη μικροπλαστικών στον εγκέφαλο ή σε άλλα όργανα «μπορεί να οδηγήσει σε συγκεκριμένες παθήσεις», εξήγησε η κ. Κανάρη, «είναι κάτι που πρέπει να περιμένουμε για να το μάθουμε μέσα από εξειδικευμένες μελέτες. Σαφώς πρόκειται για ξένα σώματα στον ανθρώπινο οργανισμό και αυτό από μόνο του σίγουρα μας λέει κάτι. Γνωρίζουμε όμως ότι κάποιες ποσότητες μικροπλαστικών απορρίπτονται από τον οργανισμό. Για αυτό και βλέπουμε υπολείμματα στις αναλύσεις λυμάτων που διενεργούνται».
Αξίζει να αναφερθεί ότι τα περισσότερα από τα μικροπλαστικά που εντοπίστηκαν στους εγκεφάλους που χρησιμοποιήθηκαν στην μελέτη ήταν πολυαιθυλένιο, το οποίο χρησιμοποιείται ευρέως για συσκευασίες τροφίμων και ποτών, καθώς και για μπουκάλια σαμπουάν, κάδους ανακύκλωσης και άλλα.
Διεθνείς μελέτες, Ε.Ε., απαγόρευση μικροπλαστικών και Οδηγίες
Σύμφωνα με έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που εκδόθηκε το 2017 «τα μικροπλαστικά που βρίσκονται στη θάλασσα συχνά αποτελούν τροφή για τα ψάρια, τα οποία μετά καταλήγουν στο τραπέζι των καταναλωτών και στο ανθρώπινο σώμα. Έχουν βρεθεί μικροπλαστικά σε φαγητά και ποτά, όπως είναι οι μπύρες, το μέλι αλλά και το πόσιμο νερό». Τα δε δεδομένα του ΟΗΕ, τότε, έκαναν λόγο για τουλάχιστον 51 τρισεκατομμύρια μικροπλαστικά σωματίδια στις θάλασσες.
Σε ό,τι αφορά τα ευρήματα μελετών που διεξήχθησαν τα τελευταία χρόνια, αναφέρονται ενδεικτικά τρία παραδείγματα: Μελέτη που διενεργήθηκε στις αρχές του 2024 κατέδειξε ότι το 90% των δειγμάτων ζωικών και φυτικών πρωτεϊνών βρέθηκαν θετικά σε μικροπλαστικά ενώ άλλη μελέτη που διεξήχθη από το Πανεπιστήμιο του Κουίνσλαντ διαπίστωσε ότι για κάθε 100 γραμμάρια (1/2 φλιτζάνι) ρυζιού που καταναλώνει ένας άνθρωπος, λαμβάνει τρία έως τέσσερα χιλιοστόγραμμα μικροπλαστικών. Τρίτη μελέτη που διενεργήθηκε το 2023 διαπίστωσε ότι το χοντρό ροζ αλάτι Ιμαλαΐων που εξορύσσεται από το έδαφος είχε τα περισσότερα μικροπλαστικά, ακολουθούμενο από το μαύρο αλάτι και το θαλασσινό αλάτι. Παρόμοια ήταν τα ευρήματα και για τη ζάχαρη σύμφωνα με μελέτη του 2022.
Όπως εξήγησε η κ. Κανάρη, «τα δεδομένα που ήδη υπάρχουν έχουν προβληματίσει τη διεθνή επιστημονική κοινότητα και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2017 ζήτησε από όλους τους εταίρους της να μελετήσουν και να υποβάλουν εισηγήσεις για τον περιορισμό της χρήσης των μικροπλαστικών. Τον Σεπτέμβριο του 2023, εξάλλου αποφασίστηκε να απαγορευθεί η χρήση 78 ειδών μικροπλαστικών ενώ λήφθηκε απόφαση και για καταρτισμό ενός Οδηγού για τον τρόπο διαχείρισης της κατάστασης».
Οι μελέτες γύρω από τα μικροπλαστικά εντατικοποιήθηκαν όταν άρχισαν να εντοπίζονται μικροπλαστικά στα ψάρια τα οποία καταλήγουν, μέσω της τροφής και στον άνθρωπο.
«Η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων, ζήτησε να γίνει μια εκτίμηση κινδύνου» και ορισμένα κράτη έχουν ήδη απαγορεύσει την προθήκη μικροπλαστικών σε κάποια προϊόντα.
Σε ό,τι αφορά το μέγεθος της χρήσης μικροπλαστικών, ευρωπαϊκά δεδομένα αναφέρουν ότι περίπου 145.000 τόνοι χρησιμοποιούνται ετησίως για σκοπούς βιομηχανίας και 42.000 τόνοι μικροπλαστικών καταλήγουν στο περιβάλλον κάθε χρόνο.
