Την ανάγκη για ενίσχυση της πρόληψης, της προστασίας και της υποστήριξης των εκατοντάδων γυναικών και κοριτσιών αιτητριών ασύλου και προσφυγισσών που βρίσκονται στην Κύπρο και έχουν υποστεί ή διατρέχουν κίνδυνο να υποστούν ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων (ΑΓΓΟ) στις χώρες καταγωγής τους, ανέδειξε το διεπιστημονικό συνέδριο για τον ΑΓΓΟ, που διοργανώθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 2025 από το Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου (MIGS) και το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου (ΤΕΠΑΚ), με τη στήριξη των υπουργείων Υγείας και Δικαιοσύνης. Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε στο Σιακόλειο Εκπαιδευτικό Κέντρο Κλινικής Ιατρικής στη Λευκωσία, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Μηδενικής Ανοχής στον ΑΓΓΟ (FGM-Female Genital Mutilation) που είναι η 6η Φεβρουαρίου κάθε έτους, με κύριο στόχο να ευαισθητοποιήσει τους/τις επαγγελματίες και το κοινό, για τις σοβαρές σωματικές και ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του ΑΓΓΟ.
«Αυτή η μέρα, μάς υπενθυμίζει ότι ο δρόμος προς την πλήρη εξάλειψη της πρακτικής αυτής, είναι ακόμα μακρύς, αλλά απόλυτα αναγκαίος και απαιτεί συλλογική προσπάθεια, πολιτική βούληση και ενεργή δράση όλων των εμπλεκόμενων φορέων για θεσμικές και διεπιστημονικές παρεμβάσεις», τόνισε σε χαιρετισμό της η διευθύντρια του MIGS Σουσάνα Παύλου, επισημαίνοντας ότι «είναι η πρώτη φορά που πραγματοποιείται στην Κύπρο, διεπιστημονική δράση αυτής της εμβέλειας, για το θέμα αυτό».
Εκατομμύρια θύματα
Ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων, περιλαμβάνει όλες τις διαδικασίες μερικής ή ολικής αφαίρεσης των εξωτερικών γυναικείων οργάνων, ή άλλο τραυματισμό στα γυναικεία γεννητικά όργανα, για μη ιατρικούς σκοπούς. Όπως αναφέρθηκε από τους ομιλητές, περισσότερα από 230 εκατομμύρια κορίτσια και γυναίκες παγκοσμίως, είναι επιζώσες ακρωτηριασμού γυναικείων γεννητικών οργάνων, ενώ σύμφωνα με το Ταμείο Πληθυσμού των Ηνωμένων Εθνών, 27 εκατομμύρια επιπλέον κορίτσια, κινδυνεύουν να υποβληθούν σε ΑΓΓΟ τα επόμενα πέντε χρόνια. Μόνο το 2025, σχεδόν 4,4 εκατομμύρια κορίτσια, προβλέπεται να διατρέξουν αυτό τον κίνδυνο. Η Αφρική αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο ποσοστό επί του συνόλου, υπερβαίνοντας τα 144 εκατομμύρια.
Ακολουθεί η Ασία, υπερβαίνοντας τα 80 εκατομμύρια, ενώ άλλα 6 εκατομμύρια ζουν στη Μέση Ανατολή. Επίσης, 1-2 εκατομμύρια κορίτσια και γυναίκες, πλήττονται σε μικρές κοινότητες όπου εφαρμόζεται η πρακτική και σε χώρες προορισμού της μετανάστευσης, στα υπόλοιπα μέρη του κόσμου. Κάθε χρόνο, περίπου 20 χιλιάδες γυναίκες και κορίτσια που προέρχονται από χώρες στις οποίες διατρέχουν κίνδυνο για ΑΓΓΟ, ζητούν άσυλο στην Ευρωπαϊκή Ένωση (κυρίως στο Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία και Σουηδία) και το Ηνωμένο Βασίλειο. Από αυτές, περίπου 8.800 από τη Σομαλία, την Ερυθραία και τη Γουινέα, είναι πληγείσες του ΑΓΓΟ. Όπως επεσήμανε στην τοποθέτησή της η δρ Έλενα Ρούσου, επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Νοσηλευτικής του ΤΕΠΑΚ, «δεν υπάρχουν σαφή δεδομένα, αλλά μόνο έμμεσοι υπολογισμοί και εκτιμήσεις, για τον αριθμό των περιπτώσεων γυναικών μεταναστριών στην Κύπρο, που έχουν υποστεί ΑΓΓΟ στις χώρες τους, ή κινδυνεύουν από αυτό, δεδομένου ότι κάποιοι γονείς ταξιδεύουν από την Κύπρο, πίσω στην πατρίδα τους για να υποβάλουν τις κόρες τους σε ΑΓΓΟ και μετά επιστρέφουν στο νησί».
Σύμφωνα με τη δρα Ρούσου, «στην Κύπρο εκτιμάται, με βάση τις χώρες προέλευσης και τον αριθμό των προσφύγων και μεταναστών στο νησί, ότι 12% έως 17% των κοριτσιών, διατρέχουν κίνδυνο ΑΓΓΟ, επί συνολικού πληθυσμού 758 κοριτσιών ηλικίας 0-18 ετών που προέρχονται από χώρες στις οποίες εφαρμόζεται η πρακτική αυτή – κατά κύριο λόγο, από Αίγυπτο, Σουδάν, Ιράκ και Αιθιοπία». Στη διάρκεια της πολύωρης εκδήλωσης, που περιλάμβανε ομιλίες από εμπειρογνώμονες/ισσες, τρία διεπιστημονικά πάνελ και ευκαιρίες για δικτύωση, η ανώτερη ερευνήτρια του MIGS Χριστίνα Καϊλή, παρουσίασε την πλατφόρμα διαδικτυακής εκπαίδευσης End FGM E-Campus [www.endfgm-ecampus.eu], ένα σημαντικό εργαλείο για την κατάρτιση επαγγελματιών. Η πλατφόρμα συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, συντονίζεται από το MIGS και παρέχει δωρεάν εκπαίδευση σε επαγγελματίες ασύλου και υγείας, κοινωνικούς λειτουργούς, εκπαιδευτικούς, φοιτητές/τριες, λειτουργούς καταφυγίων ή μη κυβερνητικών οργανώσεων, που έρχονται σε επαφή με γυναίκες και κορίτσια που έχουν υποστεί ή κινδυνεύουν από ΑΓΓΟ. Υποστηρικτικός εταίρος του συνεδρίου (το οποίο χρηματοδότησε η Ε.Ε), αλλά και της διαδικτυακής πλατφόρμας μάθησης, είναι η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Κύπρο (UNHCR Cyprus).
Ανάγκη συστηματικής εκπαίδευσης επαγγελματιών
Για την ανάγκη υποχρεωτικής και συστηματικής εκπαίδευσης επαγγελματιών, μίλησε η δρ Έλενα Ρούσου, επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Νοσηλευτικής του ΤΕΠΑΚ, που συμμετείχε σε ένα από τα τρία πάνελ του συνεδρίου. «Οι επαγγελματίες υγείας – είπε – πρέπει να είναι εκπαιδευμένοι/ες, ώστε να αναγνωρίζουν τις μακροπρόθεσμες επιπλοκές του ΑΓΓΟ και να παρέχουν την απαραίτητη φροντίδα, που να είναι συμπονετική και πολιτισμικά ευαίσθητη. Οι επιζήσασες – πρόσθεσε – μπορεί να αισθάνονται ντροπή και αμηχανία να μιλήσουν για την εμπειρία τους, ειδικά σε άντρα επαγγελματία υγείας, ή μπορεί να ανησυχούν μήπως η κοινότητά τους, θεωρήσει ότι παραβιάζουν τους πολιτισμικούς κανόνες. Είναι απαραίτητη η παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας για τις επιζήσασες του ΑΓΓΟ, καθώς μπορεί να αντιμετωπίζουν κατάθλιψη, άγχος και μετατραυματικό στρες. Επίσης ο ρόλος του σχολείου στην καταπολέμηση του ΑΓΓΟ, είναι καθοριστικός, καθώς ο εντοπισμός των παραγόντων κινδύνου και των ενδείξεων, από τους εκπαιδευτικούς, είναι ζωτικής σημασίας για να καθοριστεί μια στρατηγική διαχείρισης κινδύνου και παρέμβασης. Η ενεργή συμμετοχή των γονέων σε εργαστήρια για την ενημέρωση σχετικά με τους κινδύνους, ενισχύουν την προστασία των κοριτσιών από επιβλαβείς πρακτικές».
Στο πρώτο πάνελ, με θέμα συζήτησης την αντιμετώπιση των μακροπρόθεσμων σωματικών συνεπειών του ΑΓΓΟ και με συντονιστή τον Νίκο Μίτλεττον αναπληρωτή Καθηγητή στο Τμήμα Νοσηλευτικής του ΤΕΠΑΚ, συμμετείχαν δύο Ελλαδίτες επιστήμονες, η δρ Λίνα Μιχαλά αναπληρώτρια Καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και ο δρ Ανδρέας Καλαμπαλίκης μαιευτήρας-γυναικολόγος στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο του University College του Λονδίνου. Μιλώντας για τις μαιευτικές και γυναικολογικές επιπλοκές του ΑΓΓΟ, η δρ Μιχαλά τόνισε την ανάγκη διεπιστημονικής συνεργασίας στα νοσηλευτήρια: «Η δημιουργία εξειδικευμένων κέντρων για τον ΑΓΓΟ και η συγκρότηση ομάδων ουρογυναικολόγων και μαιών – είπε – αποτελούν σημαντικά βήματα για τη φροντίδα των γυναικών. Η υποχρεωτική εκπαίδευση των μαιών, μαιευτών και μαιευτήρων, καθώς και η ετήσια καταγραφή των περιστατικών, είναι απαραίτητες για τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας».
Στη δική του τοποθέτηση για το κλινικό μοντέλο αποκατάστασης, ο δρ Καλαμπαλίκης υπογράμμισε μεταξύ άλλων ότι «η δημιουργία διεπιστημονικών ομάδων στα νοσηλευτήρια, είναι επιτακτική, καθώς και η ύπαρξη ενός ενιαίου αλγορίθμου παραπομπής για επαγγελματίες υγείας, που θα συμβάλει στην καλύτερη διάγνωση και υποστήριξη των γυναικών».
Σημειώνεται ότι στην εκδήλωση απηύθυνε χαιρετισμό ο υπουργός Υγείας Μιχάλης Δαμιανός που μετέφερε η νοσηλευτική λειτουργός Στέλλα Λεοντίου. Χαιρετισμό απηύθυνε και ο υπουργός Δικαιοσύνης Μάριος Χαρτζιώτης, που ανέγνωσε ο Άριστος Τσιάρτας πρόεδρος του Εθνικού Συντονιστικού Φορέα Πρόληψης και Καταπολέμησης της Βίας κατά των Γυναικών, ο οποίος συντόνισε τη συζήτηση σε ένα από τα πάνελ του συνεδρίου.
Εντοπισμός και καταγραφή γυναικών θυμάτων
«Ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων, είναι ένα κρίσιμο ζήτημα υγείας, που θέτει σε κίνδυνο τις ζωές εκατομμυρίων γυναικών», είπε στον χαιρετισμό της στο συνέδριο η Katja Saha επικεφαλής της UNHCR Κύπρου. Πρόσθεσε ότι «ο ΑΓΓΟ θεωρείται εγκληματική πράξη σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, ενώ η παγκόσμια κοινότητα έχει δεσμευτεί να τερματίσει τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων έως το 2030. Ένα κορίτσι ή μια γυναίκα – συνέχισε – μπορεί να ζητήσει άσυλο, επειδή έχει αναγκαστεί να υποβληθεί, ή είναι πιθανό να υποβληθεί σε αυτή την πρακτική και μπορεί να πληροί τις προϋποθέσεις για το καθεστώς του πρόσφυγα, σύμφωνα με τη Σύμβαση του 1951 για τους Πρόσφυγες».
Όπως ανέφερε η ανώτερη νομική λειτουργός του Κυπριακού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες Κορίνα Δρουσιώτου που συντόνισε ένα από τα πάνελ του συνεδρίου, «δεν υπάρχει στην Κύπρο μία θεσμοθετημένη διαδικασία εντοπισμού και καταγραφής των γυναικών που έχουν υποστεί ΑΓΓΟ, καθώς η ερώτηση δεν γίνεται συστηματικά από τους επαγγελματίες υγείας, κοινωνικούς λειτουργούς ή λειτουργούς ασύλου».
Μιλώντας με θέμα τις κατευθυντήριες γραμμές για την αναγνώριση και υποστήριξη των θυμάτων ΑΓΓΟ, η λειτουργός νομικής προστασίας της UNHCR στην Κύπρο Όλγα Κομίτη, επεσήμανε την ανάγκη ενημέρωσης, τόσο των επαγγελματιών ασύλου και ευημερίας, όσο και των επηρεαζόμενων κοινοτήτων, ξεκινώντας από τις ίδιες τις γυναίκες και τα κορίτσια «Είναι σημαντικό – πρόσθεσε – να γνωρίζουν ότι έχουν το δικαίωμα στη σωματική ακεραιότητα και υγεία, καθώς και σε τρόπους αντιμετώπισης των συνεπειών του ΑΓΓΟ και προστασίας των παιδιών τους από την πρακτική αυτή. Ο ΑΓΓΟ αναγνωρίζεται από τον ΟΗΕ και από την ΕΕ ως βασανιστήριο που απαγορεύεται δια νόμου και συνεπώς απαγορεύεται η απέλαση οποιουδήποτε ατόμου, από μια χώρα που το προστατεύει, σε άλλη χώρα όπου μπορεί να αντιμετωπίσει ενδεχόμενο ΑΓΓΟ και δεν το προστατεύει. Μάλιστα υπάρχει πρόνοια για ειδικές συνθήκες υποδοχής αυτών των ατόμων, δεδομένου ότι έχουν ιδιαίτερες ιατρικές ανάγκες, ιδιαίτερες ανάγκες όταν θα γεννήσουν και ανάγκες ψυχικής ενδυνάμωσης. Πρέπει συνεπώς να εξακριβώσουμε αυτές τις ανάγκες και να εντοπίσουμε αυτά τα άτομα. Κι εδώ υπάρχουν αρκετά κενά. Οι γυναίκες που προέρχονται από αυτές τις χώρες, είναι διστακτικές να μιλήσουν για το σώμα τους και για θέματα σεξουαλικής υγείας, ενώ δεν αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως θύμα. Είχα πάει σε δομές ασυνόδευτων κοριτσιών να μιλήσω για το θέμα αυτό, γιατί υπήρχαν αρκετές εγκυμοσύνες ανάμεσα τους και με μεγάλη μου έκπληξη, τις άκουσα να μου λένε ότι θα κάνουν ΑΓΓΟ στις κόρες τους, αλλιώς δεν θα μπορέσουν ποτέ να παντρευτούν και να κάνουν οικογένεια!». Αναφερόμενη στο ζήτημα του αιτήματος ασύλου, αυτών των γυναικών, η κυρία Κομίτη είπε ότι «δεν τους παραχωρείται στην Κύπρο προσφυγικό καθεστώς, αλλά η λεγόμενη συμπληρωματική προστασία, που παρέχει μεν σημαντικά δικαιώματα, αλλά όχι το δικαίωμα οικογενειακής επανένωσης. Και παρατηρείται το οξύμωρο, να έρχεται στην Κύπρο η μητέρα και να προστατεύεται από τη δίωξη στη βάση του ΑΓΓΟ, αλλά να μην προστατεύεται η κόρη της, η οποία βρίσκεται ακόμα στη χώρα καταγωγής και κινδυνεύει».
Μια ριζωμένη κοινωνική και έμφυλη νόρμα
«Ο ΑΓΓΟ δεν αποτελεί μόνο ιατρικό ζήτημα, είναι μια βαθιά ριζωμένη κοινωνική και έμφυλη νόρμα που απαιτεί την ευαισθητοποίηση και την κινητοποίηση όλων των θεσμών για να εξαλειφθεί», είπε σε παρέμβασή της στο συνέδριο η ερευνήτρια του MIGS Δάφνη Δημητρίου. Πρόσθεσε ότι «ο ΑΓΓΟ πραγματοποιείται κατά κανόνα σε κορίτσια βρεφικής ηλικίας μέχρι 15 ετών, μολονότι σε κάποιους πολιτισμούς, τελείται λίγο πριν το γάμο, ή μετά την πρώτη κύηση. Ορισμένες φορές εορτάζεται ως τελετουργικό μύησης των κοριτσιών στην ενηλικίωση. Συνήθως διενεργείται από άτομο που ασκεί παραδοσιακά την πρακτική, με τη χρήση αιχμηρού αντικειμένου, όπως μαχαίρι, λεπίδα ή σπασμένο γυαλί. Αποτελεί μορφή έμφυλης βίας και συνιστά παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της σωματικής ακεραιότητας γυναικών και κοριτσιών. Ο ΑΓΓΟ είναι βαθιά ριζωμένος στις έμφυλες σχέσεις εξουσίας και στον κοινωνικό έλεγχο πάνω στα σώματα κοριτσιών και γυναικών. Συνήθως συνοδεύεται από την περιορισμένη πρόσβαση κοριτσιών και γυναικών σε θέσεις εξουσίας, εντός των οικογενειών και των κοινοτήτων τους, από μειωμένες εκπαιδευτικές και οικονομικές ευκαιρίες και από την αλλοίωση των προσδοκιών και των φιλοδοξιών τους. Οι βαθιά ριζωμένες κοινωνικές πεποιθήσεις που θεωρούν τη γυναίκα ως «αγνή» ή «αποδεκτή», μόνο εφόσον υποστεί τη διαδικασία, ενισχύουν και την ιδέα ότι ο ρόλος της είναι κυρίως μέσα στην οικογένεια, ως σύζυγος και μητέρα, και όχι σε θέσεις ηγεσίας ή λήψης αποφάσεων».
