Αντιμέτωπα με τον κίνδυνο της φτώχειας και τον κοινωνικό αποκλεισμό βρίσκονταν κατά το 2023, ένα στα τέσσερα παιδιά κάτω των έξι ετών στην Ευρωπαϊκή Ένωση (αριθμός που άγγιζε τα 5,6 εκατομμύρια παιδιά). Σημαντικά χαρακτηριστικά αυτής της κατάστασης για τα συγκεκριμένα παιδιά ήταν η κακή διατροφή, η περιορισμένη υγειονομική περίθαλψη και οι λιγότερες ευκαιρίες εκπαίδευσης, στοιχεία τα οποία όχι μόνο επηρεάζουν την ανάπτυξη και την ευημερία τους αλλά ενδέχεται να τους επιφέρουν μόνιμες επιπτώσεις.
Σημαντικός παράγοντας για την αντιμετώπιση των πιο πάνω είναι η πρόσβαση των παιδιών από αυτές τις μικρές ηλικίες, στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα (ΠΕΦ), με τις εκπαιδευτικές Αρχές στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες να προωθούν διάφορα μέτρα ως προς αυτή την κατεύθυνση. Τα μέτρα αυτά είναι οι μειωμένες χρεώσεις μέχρι και δωρεάν προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα και κατά προτεραιότητα πρόσβαση σε παιδιά από μειονεκτούντα περιβάλλοντα. Μάλιστα, κάποιες χώρες προωθούν επιπρόσθετα μέτρα όπως, επιπλέον προσωπικό, μείωση του αριθμού των παιδιών ανά ομάδα, βελτίωση των υποδομών για τη διευκόλυνση της ένταξης παιδιών με αναπηρίες, με ειδικές ανάγκες ή με μεταναστευτικό υπόβαθρο.
Με τα πιο πάνω καταπιάνεται έκδοση του ευρωπαϊκού Δικτύου «ΕΥΡΥΔΙΚΗ», η οποία θέτει στο επίκεντρο την ΠΕΦ και παρακολουθεί τις αλλαγές και εξελίξεις στον τομέα αυτό κατά την τελευταία δεκαετία.
Όσον αφορά στη διαμόρφωση του τοπίου της ΠΕΦ 37 χώρες, συμπεριλαμβανομένων 27 κρατών-μελών της ΕΕ και δέκα χωρών εταίρων, προκύπτει από τα βασικά ευρήματα της έκθεσης, τα οποία ακολουθούν:
>> Μόνο οι Δανία, Γερμανία, Εσθονία, Σλοβενία, Φινλανδία και Σουηδία μαζί με τη Νορβηγία, εγγυώνται σε κάθε παιδί μια θέση στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα αμέσως μετά τη γονική άδεια. Αυτή η πολιτική διασφαλίζει απρόσκοπτη υποστήριξη προς τις οικογένειες, αλλά παραμένει η εξαίρεση παρά ο κανόνας σε όλη την Ευρώπη.
Αλλού, η πρόσβαση ποικίλλει. Συγκεκριμένα, στο Βέλγιο, την Τσεχία, την Ισπανία, τη Γαλλία, το Λουξεμβούργο, την Ουγγαρία, την Πολωνία και την Πορτογαλία υπάρχουν εγγυημένες και επιχορηγημένες από το κράτος θέσεις για παιδιά από την ηλικία των τριών ετών ή λίγο νωρίτερα. Το ένα τρίτο των ευρωπαϊκών χωρών εγγυώνται μια θέση μόνο κατά τα τελευταία ένα με δύο χρόνια πριν την υποχρεωτική φοίτηση στο δημοτικό, αφήνοντας περιορισμένες επιλογές για τα μικρότερα παιδιά και τις οικογένειές τους.
>> Η χρηματοδότηση της ΠΕΦ έχει σημειώσει σημαντικές αλλαγές σε όλη την Ευρώπη τα τελευταία χρόνια. Χώρες της Βαλτικής, Γερμανία, Ελβετία και Ισλανδία πρωτοστατούν, αυξάνοντας τις δημόσιες δαπάνες κατά 0,2 ποσοστιαίες μονάδες ή περισσότερο, κατά την περίοδο 2014 – 2021. Στην κορυφή της κλίμακας, η Σουηδία και η Ισλανδία επενδύουν πάνω από 1,6% του ΑΕΠ τους στην ΠΕΦ, θέτοντας σημείο αναφοράς για άλλα εκπαιδευτικά συστήματα. Ωστόσο, η διαφορά στις δαπάνες παραμένει έντονη: Το 2021 η Ιρλανδία, η Ελλάδα και η Τουρκία διέθεσαν λιγότερα από το 0,3 % του ΑΕΠ τους στην ΠΕΦ.
>> Η πρόσβαση στην ΠΕΦ ποικίλλει ανά την Ευρώπη, με ορισμένες χώρες να υπερβαίνουν κατά πολύ τους στόχους συμμετοχής, ενώ άλλες να υστερούν. Δανία και Ολλανδία πρωτοστατούν με πάνω από το 70% των παιδιών κάτω των τριών ετών να είναι εγγεγραμμένα στην ΠΕΦ κατά το 2023. Δέκα κράτη-μέλη της ΕΕ, μαζί με τη Νορβηγία, έχουν ξεπεράσει το 45% του στόχου συμμετοχής για τα μικρότερα παιδιά. Στην αντίπερα όχθη, η Τσεχία, η Σλοβακία και η Τουρκία με λιγότερο από το 5% των παιδιών κάτω των τριών ετών να συμμετέχουν στην ΠΕΦ. Όσον αφορά στη συμμετοχή παιδιών ηλικίας τριών ετών και άνω, παρατηρείται ότι εννέα χώρες, ανάμεσά τους το Βέλγιο, η Ισπανία, η Γαλλία και η Σουηδία, διαθέτουν ποσοστά συμμετοχής πάνω από τον στόχο συμμετοχής της ΕΕ του 96%. Χώρες όπως η Ελλάδα (68,8%), η Ρουμανία (74,8%), η Σλοβακία (78,6%) και η Βουλγαρία (80,4%) πέφτουν σημαντικά κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ.
>> Η ποιότητα των εμπειριών που αντιμετωπίζουν τα παιδιά στην ΠΕΦ επηρεάζεται από την ικανότητα του προσωπικού. Επί του παρόντος, σε λιγότερο από το ήμισυ της Ευρώπης, οι χώρες απαιτούν τουλάχιστον ένα στέλεχος που φροντίζει μια ομάδα παιδιών, ανεξαρτήτως ηλικίας, να έχει υψηλή μόρφωση. Στο ένα τρίτο των συστημάτων ΠΕΦ, το πτυχίο θεωρείται απαραίτητο κατά την προσχολική εκπαίδευση για τα μεγαλύτερα παιδιά, αλλά όχι για τα παιδιά κάτω των τριών ετών.
Εκπαιδευτικό προσωπικό και αναλυτικά προγράμματα
>> Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, οι εκπαιδευτικοί Δημοτικής και Προδημοτικής Εκπαίδευσης που έχουν τα ίδια προσόντα, λαμβάνουν τον ίδιο αρχικό μισθό. Ωστόσο, εκεί που οι απαιτήσεις προσόντων διαφέρουν, εμφανίζεται μια ανησυχητική διαφορά και ειδικά για την ΠΕΦ όπου οι εκπαιδευτικοί συχνά λαμβάνουν σημαντικά χαμηλότερες αμοιβές και εργάζονται σε κατώτερες συνθήκες εργασίας, παρά τον κρίσιμο ρόλο τους στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των παιδιών. Λουξεμβούργο και Ελβετία προσφέρουν τους υψηλότερους αρχικούς μισθούς.
>> Πάνω από τα 2/3 των ευρωπαϊκών χωρών δυσκολεύονται να προσλάβουν και να διατηρήσουν προσοντούχο προσωπικό για την ΠΕΦ. Οι μεγάλες λίστες αναμονής, το κλείσιμο δομών που φιλοξενούν παιδιά ΠΕΦ, οι μειωμένες ώρες λειτουργίας, η έλλειψη προσωπικού, είναι μόνο μερικές από τις συνέπειες που δημιουργούν κρίση στον τομέα της ΠΕΦ και γίνονται ήδη αισθητές σε πολλά μέρη. Σύμφωνα με το Δίκτυο «ΕΥΡΥΔΙΚΗ», αυτό απειλεί να υπονομεύσει το θεμελιώδες δικαίωμα πρόσβασης σε ποιοτική εκπαίδευση και φροντίδα, με εκτεταμένες συνέπειες για την ανάπτυξη των παιδιών.
>> Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες ενσωματώνουν την εκπαίδευση για την αειφορία στα αναλυτικά προγράμματα της ΠΕΦ, ενθαρρύνοντας τα παιδιά να κατανοήσουν τα περιβαλλοντικά ζητήματα και τη σημασία των βιώσιμων πρακτικών. Χώρες όπως η Δανία, η Γερμανία, η Κύπρος, η Φινλανδία, η Ισλανδία και η Νορβηγία, διδάσκουν τη βιωσιμότητα ως κύριο ή διαθεματικό μάθημα. Αντίθετα, στην Ιρλανδία, την Κροατία, την Ολλανδία, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και την Αλβανία, η βιωσιμότητα είτε δεν υπάρχει στις κατευθυντήριες γραμμές των Αναλυτικών Προγραμμάτων, είτε δεν είναι υποχρεωτική.
>> Η πλειονότητα των εκπαιδευτικών συστημάτων σε όλη την Ευρώπη ενσωματώνει ψηφιακές ικανότητες στα αναλυτικά προγράμματα της ΠΕΦ, ευθυγραμμισμένα με τους στόχους της ΕΕ, με περισσότερη έμφαση στην «πληροφόρηση και βάσεις δεδομένων» και «δημιουργία ψηφιακού περιεχομένου», ακολουθούμενες από την «επικοινωνία και συνεργασία», «ασφάλεια» και «επίλυση προβλημάτων». Ωστόσο, ένας αυξανόμενος αριθμός χωρών στρέφεται προς μια πιο ισορροπημένη προσέγγιση. Περίπου δώδεκα εκπαιδευτικά συστήματα έχουν θέσει όρια στη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας στην ΠΕΦ, δίνοντας προτεραιότητα σε άλλες δραστηριότητες. Χώρες όπως η Δανία και η Σουηδία πρωτοστατούν, αναθεωρώντας τη νομοθεσία τους και επιβάλλοντας αυστηρότερους περιορισμούς στην ενσωμάτωση ψηφιακών εργαλείων στην ΠΕΦ.
>> Στην Ευρώπη τα παιδιά ξεκινούν συνήθως την υποχρεωτική πρωτοβάθμια εκπαίδευση στα έξι χρόνια. Σε επτά εκπαιδευτικά συστήματα (Ιρλανδία, Ισπανία, Γαλλία, Λιθουανία, Μάλτα, Αλβανία και Βοσνία Ερζεγοβίνη), η συμπλήρωση της απαιτούμενης ηλικίας είναι η μόνη προϋπόθεση για την εισαγωγή στο Δημοτικό Σχολείο και η αναβολή δεν επιτρέπεται. Στα υπόλοιπα ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά συστήματα, μπορούν να εφαρμοστούν πρόσθετα κριτήρια εκτός της ηλικίας και εάν ένα παιδί δεν πληροί τις απαραίτητες προϋποθέσεις, η είσοδος στο Δημοτικό Σχολείο μπορεί να αναβληθεί.
