Ευρηματικό, πρωτότυπο, ενδιαφέρον, με χιούμορ και ενίοτε αυτοσαρκασμό, είναι το βιβλίο του βετεράνου δημοσιογράφου Φίλιππου Στυλιανού, με τον σκόπιμα λανθασμένο ορθογραφικά τίτλο «Γράψαι λάθος» και με επεξηγηματικό συμπλήρωμα «Τυπογραφικά και όχι μόνο λάθη του κυπριακού Τύπου, οι αδυναμίες της 4ης Εξουσίας». Με τη συγκινητική αφιέρωση «στη μνήμη όλων εκείνων των συναδέλφων-δημοσιογράφων, διορθωτών, τυπεργατών- που η βάρδια τους έχει τελειώσει». Εν τέλει και συλλεκτικό, καθώς με το τέλος της παρουσίασης του βιβλίου, τη Δευτέρα 27 Ιανουαρίου 2025, στον προαύλιο χώρο του κτηρίου της Ένωσης Συντακτών Κύπρου (ΕΣΚ), στη Λευκωσία, ο συγγραφέας και οι φίλοι του έθεσαν… εις το πυρ το εξώτερον όλα τα αποκόμματα με τα αποδεικτικά των λαθών που παρουσιάζει το βιβλίο, εξορκίζοντας έτσι μια και καλή το πάλαι ποτέ διαβολάκι του τυπογραφείου.
Μόνο που τόσο ο ίδιος ο Φίλιππος όσο και συνάδελφοί του της παλαιάς φρουράς πάντων κάλλιον γνωρίζουν ότι ο παλαιός Δαίμων δεν έμεινε με σταυρωμένα χέρια. Φρόντισε κι αυτός να… μετεκπαιδευτεί, να εκσυγχρονιστεί και να μετατραπεί πλέον σε ηλεκτρονικό διαβολάκι, για να συνεχίσει αενάως το καταστροφικό του έργο σε ιστοσελίδες, διαδικτυακές εκδόσεις, τηλεοράσεις και ραδιόφωνα. Το έργο του δεν είναι πια διόλου δύσκολο, καθώς οι εγγενείς αδυναμίες και ελλείψεις του παιδευτικού μας συστήματος αποκαλύπτονται σε όλη τους τη μεγαλοπρέπεια στα πολλά, συχνά, ανήκουστα και απίστευτα γλωσσικά λάθη που προκαλούν θλίψη, απογοήτευση, απόγνωση, κάποτε γέλιο και θυμηδία, σε βαθμό που ευλόγως προβάλλει το ερώτημα αν η αμάθεια και η ημιμάθεια δεν είναι πλέον η εξαίρεση αλλά ο κανόνας.
Όπως εξηγεί ο Φίλιππος, λάθη γίνονταν πάντα, όχι μόνο στην Κύπρο αλλά και στο εξωτερικό. Μάλιστα, αναφέρει χαρακτηριστικά ότι και σε έκδοση της Βίβλου στο 1632 στην Αγγλία, η εβδόμη εντολή από «ου μοιχεύσεις» έγινε «να μοιχεύεις». Σε μια απολαυστική, θα έλεγα, παράσταση, ο συγγραφέας παρουσιάζει πληθώρα λαθών με επεξηγηματικά σχόλια, προϊόν επίμονης και συστηματικής εργασίας πέραν των σαράντα ετών. Κυρίως, στην εποχή που «η στοιχειοθεσία των εφημερίδων γινόταν χειρωνακτικά, με μεγάλα μεταλλικά ή και ξύλινα στοιχεία για τους τίτλους και με την αποτύπωση των κειμένων σε ημικυκλικές μήτρες από λειωμένο κράμα μολύβδου, κασσίτερου και αντιμονίου, οι οποίες έμπαιναν στον κύλινδρο του ταχυπιεστηρίου για την εκτύπωση της εφημερίδας».
Τα περισσότερα λάθη τότε δεν οφείλονταν στην αδυναμία των δημοσιογράφων ή την ελλιπή γνώση της γλώσσας, αλλά στα περιορισμένα τεχνικά μέσα και στην περίπλοκη διαδικασία, μέχρι το χειρόγραφο ή το δακτυλογραφημένο κείμενο να περάσει από τα χέρια πολλών, για να μετατραπεί σε στήλη του εντύπου. Στις παλιές εκείνες εποχές, ο δημοσιογράφος δεν τολμούσε να κάμνει ορθογραφικά ή συντακτικά λάθη. Δημοσιογραφία και βιασμός της ελληνικής γλώσσας δεν μπορούσαν να συνυπάρξουν. Οι αρχισυντάκτες και οι διορθωτές, δάσκαλοι πραγματικοί, δεν χαρίζονταν σε κανένα. Και στις περιπτώσεις λαθών, ξεχνούσαν ευγένειες και καλοτροπίες. Η προσβολή, η ειρωνεία, η απαξίωση ήσαν στην ημερήσια διάταξη. Εις επήκοον όλων θα άκουγες το «είσαι αγράμματος, ρε, δεν πήγες σχολείο;».
Ο Φίλιππος, με υπομονή πολλή, για πολλά χρόνια, εντόπιζε και κατέγραφε λάθη. Δεν λέει σε καμία περίπτωση «ποιος αγράμματος τα έκανε». Αντίθετα, με τρόπο παραστατικό, με ευγένεια, με χιούμορ αποκαλύπτει το πρόβλημα.
Μερικά μόνο χαρακτηριστικά δείγματα
Στο κεφάλαιο «ΛΑΘΩΝ ΤΟ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ», βλέπουμε ότι αντί για οργή ισλαμιστών από ένα βιβλίο για τον Μωάμεθ, η εφημερίδα έγραψε για τον Μακάριο. Η εντυπωσιακή πτήση του Γλαύκου Κληρίδη με ανεμόπτερο μετατράπηκε σε πτώση. Κι ακόμη: Εξασφαλίστηκε συνάντηση του κ. Βασιλείου με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ κ. Ντενκτάς. Ο Πρόεδρος Κυπριανού αποφάσισε ανασχηματισμό, μετά τη στάθμευση (στάθμιση) ορισμένων δεδομένων. Ο Κάρολος Παπούλιας ανακηρύχθηκε σε δικτάτορα (διδάκτορα) από το πανεπιστήμιο… Ο Μιχάλης Λουγκάκης (Δουκάκης) εγκαινίασε την προεκλογική του εκστρατεία.
Αυτά και άλλα ανάλογα λάθη επιβεβαιώνουν ότι περισσότερο οφείλονταν σε απροσεξίες, αστοχίες, βιασύνη, πίεση χρόνου, σε διορθωτές και τεχνικούς, παρά σε αδυναμίες των δημοσιογράφων στην ορθή χρήση της γλώσσας. Σε αντίθεση με σήμερα, που γινόμαστε καθημερινά δέκτες συνεχούς κακοποίησης της ελληνικής γλώσσας, από δημοσιογράφους, πολιτικούς, εκπροσώπους επικοινωνίας, ακόμη και από δασκάλους και καθηγητές. Κανείς δεν τα γνωρίζει όλα και όλοι κάμνουμε λάθη. Σημασία έχει να αντιληφθούμε ότι οφείλουμε σεβασμό στη γλώσσα μας και να βελτιωνόμαστε συνεχώς. Ως Έλληνες, είμαστε οι προνομιούχοι κληρονόμοι μιάς από τις αρχαιότερες και πλουσιότερες γλώσσες στον κόσμο. Ευθύνη μας να την αγαπήσουμε, να τη μάθουμε, να τη σεβόμαστε
Ο καλός συνάδελφος Φίλιππος Στυλιανού, με σαράντα χρόνια στη δημοσιογραφία, με ζηλευτή κατάρτιση, με υποτροφίες, μετεκπαιδεύσεις, συγγραφικό έργο, με άλλα λόγια ένας επαγγελματίας δημοσιογράφος με πνευματικό υπόβαθρο και απόλυτη συναίσθηση του ρόλου και της αποστολής του, δεν κάθεται αδιάφορος στο σπίτι του. Έχοντας έγνοια για τη γλώσσα και το καλό επίπεδο της δημοσιογραφίας, έρχεται με το βιβλίο του αρωγός και συμπαραστάτης των νέων συναδέλφων, που εισέρχονται στον ωραίο στίβο της Δημοσιογραφίας και της Επικοινωνίας, για να βοηθήσει.
Το βιβλίο του είναι χρήσιμο και σημαντικό, γιατί στέλλει εμμέσως και μήνυμα στο Υπουργείο Παιδείας, στην ΕΣΚ, στη δημόσια και την ιδιωτική ραδιοτηλεόραση, στις σχολές δημοσιογραφίας, στην οικογένεια και άλλους θεσμούς της κοινωνίας ότι κάτι πρέπει να γίνει και μάλιστα με άμεσο, πρακτικό και αποτελεσματικό τρόπο.
Μηνύματα και από άλλους δημοσιογράφους
Η πρωτότυπη συγγραφική εργασία του Φίλιππου Στυλιανού έδωσε το ερέθισμα στους συντελεστές της παρουσίασης του βιβλίου του, Παύλο Μυλωνά, πρόεδρο της Επιτροπής Παιδείας της Βουλής, Γιώργο Φράγκο, πρόεδρο της ΕΣΚ, Σάββα Ιακωβίδη, Κύπρο Κουρτελλάρη και τον γράφοντα, να δώσουν προέκταση στο θέμα και να αναδείξουν το μέγεθος του προβλήματος στη σημερινή εποχή. Τονίστηκε εν προκειμένω ότι στο καινούργιο, συνεχώς αναδιαμορφούμενο και μεταβαλλόμενο περιβάλλον της σύγχρονης Επικοινωνίας, οι δημοσιογράφοι έχουν μεγαλύτερη ατομική ευθύνη. Πρέπει να αποφεύγουν την πρόχειρη και βιαστική γραφή. Να ξαναβλέπουν τα κείμενά τους, να τα εμπλουτίζουν με καλύτερο λεξιλόγιο, να βελτιώνονται συνεχώς. Να αντιληφθούν γιατί έχει καίρια σημασία η ορθή χρήση της γλώσσας στη δημοσιογραφία. Να κατανοήσουν ότι ένα κακογραμμένο, γεμάτο λάθη κείμενο, ακυρώνει την εγκυρότητα τής παρεχόμενης πληροφορίας, προκαλεί αμφιβολίες στον αναγνώστη, τον ακροατή, τον θεατή, ο οποίος χάνει την εμπιστοσύνη του προς το ίδιο το μέσο. Αντιθέτως, ένα καλογραμμένο, με πλούσιο λεξιλόγιο, ακρίβεια και ειδικό βάρος κείμενο, ανεβάζει την εκτίμηση προς τον συγγραφέα του, ενισχύει την εμπιστοσύνη στο μέσο.
Στις σχολές δημοσιογραφίας θα πρέπει να μάθουν τους φιλόδοξους νέους που θέλουν να υπηρετήσουν σ’ αυτό το συναρπαστικό επάγγελμα ότι πρέπει να διαβάζουν βιβλία. Να τους πληροφορούν ότι κάποτε τα στελέχη της δημοσιογραφίας ήταν και λογοτέχνες, συγγραφείς, ποιητές. Δεν είναι τυχαίο που ένας Καζαντζάκης, ένας Χέμινγουεϊ και τόσοι άλλοι σπουδαίοι πνευματικοί δημιουργοί υπήρξαν συντάκτες, ειδικοί κειμενογράφοι, διορθωτές και ανταποκριτές εφημερίδων. Εδώ στην Κύπρο πάρα πολλοί από τους παλιούς δημοσιογράφους ήταν άριστοι χειριστές της γλώσσας και άφησαν σημαντικό συγγραφικό έργο.
Θεωρώ παρήγορο το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι συμπολίτες μας ενοχλούνται και αντιδρούν, όταν ακούουν ή βλέπουν τόσα λάθη στη γλώσσα. Παρήγορο είναι επίσης και το γεγονός ότι πολλοί νέοι δημοσιογράφοι, όπως προσωπικά διαπιστώνω, όχι μόνο δεν ενοχλούνται όταν τους υποδεικνύονται λάθη, αλλά το επιζητούν και δείχνουν σημάδια φανερής προόδου.
Υπάρχει, ωστόσο, και ο κίνδυνος, που δεν είναι μακριά, να συνηθίσουμε τα λάθη και μάλιστα σε βαθμό που να μην ενοχλούν πλέον. Οι επικεφαλής των ΜΜΕ δηλώνουν συχνά ότι θεωρούν το θέμα της γλώσσας ώς το λιγότερο σημαντικό από τα πολλά προβλήματα που αντιμετωπίζουν στην καθημέραν εργασία τους. Πιο επικίνδυνο ακόμη είναι να καθιερωθεί το λάθος, ώς σωστό. Και τότε, όταν κάποιοι θα επιμένουν στο σωστό, οι πολλοί θα τους βλέπουν περίεργα, θα τους θεωρούν παράξενους και ιδιότροπους. Οι καιροί ου μενετοί. Είναι επείγον. Χρειάζονται άμεσα μέτρα, αμέσως.
* Δημοσιογράφος (pcpavlou@gmail.com)
