Τον εφιάλτη που έζησε μαζί με τη μητέρα της, ως μικρό παιδί Εβραίων, όταν η ίδια ήταν βρέφος ενός έτους, στην κατεχόμενη από τους Ναζί, Πολωνία του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, όπου το 1943 δολοφονήθηκε ο πατέρας της από τη Γκεστάπο, τη μυστική αστυνομία του Γερμανικού Ράϊχ, περίγραψε η 82χρονη Ισραηλινή επιζήσασα του Ολοκαυτώματος, Miriam Prager, στην εκδήλωση που η πρεσβεία του Ισραήλ οργάνωσε τη Δευτέρα 27 Ιανουαρίου 2025, Διεθνή Ημέρα Μνήμης Θυμάτων του Ολοκαυτώματος, στην Αίθουσα Μελίνα Μερκούρη στη Λευκωσία. Χαιρετισμούς απηύθυναν η υπουργός Παιδείας Αθηνά Μιχαηλίδου και ο πρέσβης του Ισραήλ στη Λευκωσία Oren Anolik, που είναι επίσης απόγονος θυμάτων του Ολοκαυτώματος, όπως ο ίδιος αποκάλυψε στην ομιλία του.
Στον χώρο της εκδήλωσης, εκτέθηκαν αντικείμενα και φωτογραφίες, που είναι μέρος μιας βραβευμένης, σύνθετης διαθεματικής δράσης των μαθητών/τριών της Τεχνικής Σχολής Λάρνακας με τίτλο «Μουσείο Ολοκαυτώματος», που πρωτοπαρουσιάστηκε στο κοινό τον Απρίλη 2024. Περιγραφή αυτού του πολύ αξιόλογου μαθητικού έργου, έκανε σε σύντομη παρέμβασή του ο καθηγητής του σχολείου Τρύφωνας Μοδέστου. Ας σημειωθεί ότι τον Οκτώβρη 2022 μαθητές και μαθήτριες της Σχολής, συνοδευόμενοι από εκπαιδευτικούς, επισκέφθηκαν το μουσείο του στρατοπέδου συγκέντρωσης Άουσβιτς στην Πολωνία, όπου όπως τόνισε ο κ. Μοδέστου, «έζησαν μοναδικές εμπειρίες ζωής, τις οποίες μοιράστηκαν μαζί μας». Παρουσιάστρια της εκδήλωσης, που έγινε στα αγγλικά, ήταν η αναπληρώτρια πρέσβειρα του Ισραήλ στην Κύπρο Rotem Segev που όπως και οι άλλοι ομιλητές, επεσήμανε ότι φέτος συμπληρώνονται 80 χρόνια από την απελευθέρωση του Άουσβιτς στις 27 Ιανουαρίου 1945, όπου δολοφονήθηκαν συστηματικά, περισσότεροι από ένα εκατομμύριο άνθρωποι, οι περισσότεροι Εβραίοι.
Ο βίαιος αποχωρισμός από τους γονείς
«Το όνομά μου είναι Miriam Prager, είμαι η κόρη της Mala Rubinstein Reiner και αυτή είναι μια ιστορία μιας επιζήσασας, η ιστορία μας, η δική της και η δική μου, της κόρης της», είπε η κεντρική ομιλήτρια της εκδήλωσης. Πρόσθεσε ότι γεννήθηκε το 1942 από Εβραίους γονείς στην Κρακοβία, πόλη της Πολωνίας που τότε είχε μεγάλη εβραϊκή κοινότητα και που καταλήφθηκε από τα Γερμανικά στρατεύματα τον Σεπτέμβρη 1939. Ανέφερε ότι η μητέρα της ήταν δασκάλα σε νηπιαγωγείο της πόλης, ενώ ο πατέρας της Yerahmiel (Milek) Reiner ήταν ηγετικό στέλεχος σιωνιστικής ομάδας που οργάνωνε τη μετανάστευση Εβραίων και τη μεταφορά τους σε κιμπούτς στο Ισραήλ. Μετά το ξέσπασμα του πολέμου, οι γονείς της ζούσαν με ψεύτικες ταυτότητες Πολωνών, για να καταφέρουν να επιβιώσουν. «Όταν τους πρώτους μήνες του 1942 – είπε η Miriam Prager – η μητέρα μου διαπίστωσε ότι ήταν έγκυος (σε μένα), αποφάσισαν με τον πατέρα μου να εγκαταλείψουν τη μεγάλη πόλη, αφού προηγουμένως, αγόρασαν έναντι αδρής αμοιβής, τα έγγραφα ταυτότητας ενός ζευγαριού Πολωνών, του Wladislaw και της συζύγου του Aniela Patkowski. Γεννήθηκα λοιπόν στις 16 Δεκεμβρίου 1942, στο μικρό χωριό Skawina, κοντά στην Κρακοβία. Οι γονείς μου με βάπτισαν χριστιανή Καθολική, στην εκκλησία του χωριού, με νονά μου τη Zofia, μια φίλη της μητέρας μου. Η νονά μου, μετά την τελετή, μου έβαλε έναν μικρό ασημένιο σταυρό, σε μια αλυσίδα γύρω από το λαιμό μου, ενώ στο πιστοποιητικό της βάπτισής μου, γράφτηκε το πολωνικό μου όνομα Maria Ludwika Patkowska. Καθοριστική για μένα, υπήρξε μια μέρα του 1943, πριν ακόμα συμπληρώσω ένα χρόνο ζωής, αφού Γερμανοί πράκτορες της Γκεστάπο, σταμάτησαν το τρένο που μετέφερε μεταξύ άλλων επιβατών και τους γονείς μου, που πήγαιναν για δουλειά στην πόλη, ενώ εμένα με είχαν αφήσει να με προσέχει μια γυναίκα στο χωριό. Ουρλιάζοντας, οι Γκεσταπίτες διέταξαν τους επιβάτες να δείξουν την ταυτότητα τους. Το πιστοποιητικό της βάπτισής μου, έσωσε τη μητέρα μου, που ήταν και ξανθιά, με σλαβική εμφάνιση και την πήραν για Πολωνή. Τη μετέφεραν με άλλους επιβάτες στα κεντρικά γραφεία της Γκεστάπο στην Κρακοβία, όπου κρατήθηκε για λίγες μέρες. Τον πατέρα μου, τον αναγνώρισαν εύκολα ως Εβραίο, λόγω της περιτομής του και τον εκτέλεσαν επί τόπου, δίπλα στη σιδηροδρομική γραμμή, στην άκρη του δάσους».
Χωρίς πατέρα και με…δύο μητέρες
Η Miriam Prager αφηγήθηκε ότι όταν αφέθηκε ελεύθερη η μητέρα της, έσπευσε με αγωνία στο χωριό, ψάχνοντας να βρει τον σύζυγο και το παιδί τους – την ίδια δηλαδή – και πληροφορήθηκε ότι την πήρε η Zofia, όταν έμαθε ότι οι γονείς της δεν επέστρεψαν από την Κρακοβία. Πρόσθεσε τα εξής: «Τα επόμενα δύο χρόνια, η Zofia – η «μαμά Zosha», όπως την αποκαλούσα – με μεγάλωνε σαν δικό της παιδί, μαζί με τον 7χρονο γιο της. Στο σπίτι της, έκανα τα πρώτα μου βήματα και εκεί είπα την πρώτη μου λέξη, που ήταν «μαμά». Όταν το 1945 τέλειωσε ο πόλεμος, η μητέρα μου συνέχισε τις προσπάθειες να βρει εμένα και τη Zofia, αλλά και τον πατέρα μου. Επέστρεψε στο σημείο όπου η Γκεστάπο είχε σταματήσει το τρένο για την Κρακοβία και οδηγήθηκε από τους ντόπιους σε ένα τάφο στην άκρη του δάσους, όπου στον αυτοσχέδιο ξύλινο σταυρό, διάβασε το όνομα Wladislaw Patkowski.
Η Mala/Aniela, κατάφερε να δοθεί άδεια για την εκταφή της σορού και έτσι αναγνώρισε το καρό σακάκι που φορούσε ο σύζυγος της, εκείνη τη μοιραία μέρα. Ήξερε πια, ότι έχασε τον άντρα της και ότι το μωρό της, ήταν ορφανό… Τότε πείσμωσε περισσότερο από ποτέ, να βρει το κοριτσάκι της – εμένα. Μέσω μιας φίλης της που κατείχε υψηλό κυβερνητικό αξίωμα, κανόνισε ένα αυτοκίνητο με οδηγό και ταξίδευαν στα χωριά, δείχνοντας τη φωτογραφία της Zofia, με την ελπίδα να τη βρουν. Μια μέρα, η μητέρα και ο οδηγός της, σταμάτησαν να ξεκουραστούν σε ένα πάρκο, κοντά στο κέντρο του χωριού και ξαφνικά είδε ένα τρίχρονο κορίτσι με ξανθές μπούκλες, να παίζει. Η μητέρα φώναξε το παιδί και ρώτησε το όνομά του. «Marisia», απάντησε το κοριτσάκι και άπλωσε το χέρι της… και εκεί, στον δείκτη του αριστερού της χεριού, η μητέρα αναγνώρισε μια κόκκινη γραμμή, το σημάδι με το οποίο γεννήθηκε το μωρό της: Ήξερε την ίδια στιγμή, ότι βρήκε το παιδί της! Για λίγο καιρό, μέναμε όλοι στην ίδια πολυκατοικία στην Κρακοβία – η «μαμά Zosha», που νόμιζα πως ήταν η μητέρα μου, ο γιος της κι εγώ στον τρίτο όροφο, ενώ η «θεία Aniela», όπως μου είπε η γυναίκα να τη φωνάζω, στον τέταρτο όροφο. Επισκεπτόμασταν κάθε μέρα τη «θεία Aniela» και μερικές φορές κοιμόμουν στο προσωρινό κρεβάτι που μου κανόνισε. Άρχισα να την αποκαλώ «μαμά A» και σκεφτόμουν ότι δεν είχα πατέρα, αλλά είχα δύο μητέρες! Όμως η αγωνία της μητέρας μου, δεν είχε τελειώσει, γιατί ήταν αποφασισμένη να αποδοθεί δικαιοσύνη, για τη δολοφονία του πατέρα μου. Έμαθε ότι ο διοικητής της Γκεστάπο που τον πυροβόλησε και τον σκότωσε, ονομαζόταν Kiss και προσέλαβε έναν ντετέκτιβ για να τον εντοπίσει, πράγμα που έγινε. Ο Henryk Kiss οδηγήθηκε λοιπόν σε δίκη, κρίθηκε ένοχος για αρκετούς φόνους, συμπεριλαμβανομένου του πατέρα μου, καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε. Η μητέρα κράτησε απόκομμα της εφημερίδας που είχε καταγράψει την καταδίκη και την εκτέλεσή του και το φύλαξα μέχρι σήμερα… Στα 4α γενέθλιά μου, μου είπαν ότι η «μαμά Zosha», μετακομίζει σε άλλη πόλη, τη Βαρσοβία, οπότε «με μετακόμισαν» κι εμένα, με τη «μαμά Aniela», στον τέταρτο όροφο»…
αντισημιτισμός, ο ρατσισμός και η ξενοφοβία, επιμένουν και είναι συλλογικό μας καθήκον να διασφαλίσουμε ότι το «Ποτέ ξανά» δεν είναι απλώς ένα σύνθημα, αλλά μια δέσμευση για δράση».
Δύναμη κι αποφασιστικότητα για μια πατρίδα…
«Η μητέρα μου, είπε η Miriam Prager, ξαναπαντρεύτηκε, γέννησε την αδερφή μου, την Εύα και το 1950 μεταναστεύσαμε στο Ισραήλ, ενώ η «μαμά Zosha» και η οικογένειά της, έμειναν στην Πολωνία. Την τελευταία φορά που επισκεφθήκαμε τον τάφο του πατέρα μου, λίγο πριν φύγουμε από την Πολωνία για το Ισραήλ, η μητέρα μου αφαίρεσε από τον λαιμό μου, τον ασημένιο σταυρό της βάπτισης μου και τον έθαψε στη γη, κοντά στον τάφο του πατέρα. Εκείνη τη μέρα, μου είπε ότι αντίθετα με την πεποίθησή μου ότι γεννήθηκα χριστιανή Καθολική, ήμουν στην πραγματικότητα, Εβραιοπούλα και ότι έπρεπε να αποκρυφθεί η πραγματική μου ταυτότητα, για να σωθεί η ζωή μου. Χρειάστηκε λίγος χρόνος για ένα κορίτσι 7 ετών, να καταλάβει και να αποδεχτεί ότι ο κόσμος, θα μπορούσε να είναι ένα τόσο σκληρό μέρος…Είμαι γιαγιά τώρα. Η μητέρα μου πέθανε στο Λος Άντζελες, πριν από περισσότερα από 20 χρόνια και μόνο τότε άρχισα να λέω την ιστορία μας. Είμαι παιδί του Ολοκαυτώματος. Είμαι επιζήσασα! Οι επιζώντες μεγαλώσαμε ίσως πληγωμένοι, αλλά παρ’ όλα αυτά, ικανοί να ζήσουμε μια κανονική ζωή. Φτιάξαμε μια χώρα και μεγαλώσαμε νέες οικογένειες, ενώ πολλοί από τους εμάς, γνώρισαν εγγόνια και δισέγγονα. Αυτό είναι ένα θαύμα, καθόλου μικρό, που οφείλεται πιθανώς, στη δύναμη του πνεύματος των επιζώντων και στην αποφασιστικότητά τους να διασφαλίσουν ότι ο εβραϊκός λαός, έχει μια πατρίδα όπου μπορεί να προστατεύεται από κάθε εχθρό…».
Oren Anolik: Μια μέρα «με προσωπική σημασία»…
«Για μένα, αυτή η μέρα έχει βαθιά προσωπική σημασία», είπε στον χαιρετισμό του ο Ισραηλινός πρέσβης στην Κύπρο Oren Anolik. «Η ιστορία της οικογένειάς μου – πρόσθεσε – είναι χαραγμένη στην οδυνηρή εμπειρία του Ολοκαυτώματος. Οι προπαππούδες μου από τον πατέρα μου, ζούσαν στη Λιθουανία, στην πόλη Vilkomir, γνωστή σήμερα ως Ukmerge. Όταν οι Ναζί μπήκαν στο Vilkomir στις 26 Ιουνίου 1941, περίπου 8 χιλιάδες Εβραίοι ζούσαν εκεί. Τρεις μήνες αργότερα, δεν υπήρχε στην πόλη ούτε ένας ζωντανός Εβραίος, αφού οι Ναζί, με την ενθουσιώδη συνδρομή ανθρώπων από τον τοπικό πληθυσμό, τους σκότωσαν συστηματικά όλους! Οι περισσότερες δολοφονίες, έγιναν στο κοντινό δάσος Pivonija και ανάμεσα στα θύματα, ήταν ο προπάππους μου, ο Zeev και η Sara Anolik, μαζί με 4 από τις κόρες τους: την 29χρονη Shoshana, την 21χρονη Pnina, τη 17χρονη Simcha και τη μικρή Mina, η οποία ήταν μόλις 10 ετών.
“Όντας ο ίδιος πατέρας και σχεδόν στην ηλικία του προπάππου μου, όταν δολοφονήθηκε, δεν μπορώ τώρα, παρά να σκεφτώ, τι πέρασε από το μυαλό του, τις τελευταίες ώρες της ζωής του. Όταν περπάτησε με την οικογένειά του στο δάσος, το ήξερε; Τον ρώτησε η Μίνα, πού πάνε; Τι της είπε; Και η πιο δύσκολη ερώτηση από όλες: Τι θα έκανα αν ήμουν στη θέση του; Ευτυχώς, ο γιος του, ο παππούς μου, ο Isaac Anolik, ο οποίος ήταν πιστός σιωνιστής, είχε αφήσει το σπίτι και την οικογένειά του έξι χρόνια νωρίτερα και πήρε το δρόμο για τη γη του Ισραήλ. Διαφορετικά, δεν θα ήμουν εδώ σήμερα…
“Στέκομαι εδώ, όχι μόνο ως απόγονος όσων χάθηκαν, αλλά ως εκπρόσωπος του κράτους του Ισραήλ – της πατρίδας του εβραϊκού λαού, που είναι απόδειξη της ανθεκτικότητας του έθνους μας. Για εμάς, το τραύμα του Ολοκαυτώματος, είναι στα γονίδιά μας. Είναι μέρος του DNA μας. Όχι μόνο δεν μπορούμε να ξεχάσουμε, αλλά και η νοοτροπία μας ως Ισραηλινοί, η ψυχή μας, είναι βαθιά επηρεασμένη από την τραγωδία του λαού μας. Καθώς ορκιζόμαστε να μην ξεχνάμε, καθώς δεσμευόμαστε να θυμόμαστε, πρέπει επίσης να αντιμετωπίσουμε μια δυσάρεστη αλήθεια: τα μαθήματα του Ολοκαυτώματος, εξακολουθούν να αμφισβητούνται.
