Με συνολικά 16 ισχύουσες διαδικασίες παράβασης της περιβαλλοντικής νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), βρίσκεται αντιμέτωπη η Κυπριακή Δημοκρατία.
Οι 16 παραβάσεις αφορούν 4 κύριους τομείς της περιβαλλοντικής πολιτικής της Κύπρου:
(1) Στα πλαίσια της διαχείρισης αποβλήτων υφίστανται 3 ισχύουσες διαδικασίες παράβασης.
(2) Στα πλαίσια της προστασίας και διαχείρισης των υδάτων υφίστανται 2 ισχύουσες διαδικασίες παράβασης.
(3) Στα πλαίσια της προστασίας και διαχείρισης της φύσης υφίστανται 3 ισχύουσες διαδικασίες παράβασης. Σημειώνεται επίσης ότι εκκρεμούν 2 σχετικές διαδικασίες παρακολούθησης των ισχύουσων διαδικασιών παράβασης από θεσμικά όργανα της ΕΕ, πέραν της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι οποίες αφορούν συγκεκριμένα την ανεπαρκή προστασία και διαχείριση της Χερσονήσου Ακάμα.
(4) Στα πλαίσια της κλιματικής δράσης και ενέργειας υφίστανται 8 ισχύουσες διαδικασίες παράβασης. Από αυτές, οι 2 αφορούν τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οι 5 αφορούν την κλιματική δράση και τη μείωση των εκπομπών άνθρακα, ενώ άλλη 1 αφορά την ενεργειακή ασφάλεια.
Ο «Φ», με τη συμβολή του Terra Cypria – Του Κυπριακού Ιδρύματος Προστασίας του Περιβάλλοντος, κατέγραψε και παρουσιάζει όλες τις ισχύουσες διαδικασίες παράβασης της περιβαλλοντικής νομοθεσίας της ΕΕ, οι οποίες αναφέρονται στο διαδικτυακό μητρώο παραβάσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ουσιαστικά, πρόκειται για τις σημαντικότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Κυπριακή Δημοκρατία σε επίπεδο περιβαλλοντικής πολιτικής, οι οποίες αναμένεται να απασχολήσουν τις αρμόδιες αρχές και την κοινή γνώμη το 2025.
Στόχος η «πλήρης συμμόρφωση», αλλά οι παραβάσεις αυξάνονται και κλιμακώνονται
Σημειώνεται ότι το «Πρόγραμμα Διακυβέρνησης» του Προέδρου της Δημοκρατίας, Νίκου Χριστοδουλίδη, περιλαμβάνει σχετικές θέσεις και πολιτικές, στη θεματική ενότητα «Καθαρό Περιβάλλον». Συγκεκριμένα:
Στην «Πολιτική 1 – Στόχος η πράσινη οικονομία: Αναβάθμιση θεσμικού πλαισίου και διαχείρισης περιβαλλοντικών ζητημάτων», μεταξύ άλλων, αναφέρονται τα εξής: «1.6. Συμμορφωνόμαστε πλήρως με το περιβαλλοντικό κοινοτικό κεκτημένο, μέσω της δημιουργίας υπηρεσίας που παρακολουθεί και ελέγχει τη σχετική διαδικασία, σε συνεργασία µε όλα τα εμπλεκόμενα Υπουργεία και Υπηρεσίες».
Στην «Πολιτική 3 – Προστασία έναντι περιβαλλοντικών πιέσεων και κινδύνων για την υγεία και την ευημερία των πολιτών», μεταξύ άλλων, αναφέρονται τα εξής: «3.1. Δημιουργούμε και στελεχώνουμε ειδική Υπηρεσία Περιβαλλοντικού Ελέγχου. Η Υπηρεσία θα ελέγχει την εφαρμογή όλου του φάσματος της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, διασφαλίζοντας την προστασία των πολιτών από κινδύνους για την υγεία και την ευημερία τους, που προέρχονται από περιβαλλοντική υποβάθμιση».
Στην «Πολιτική 5 – Προστασία της πλούσιας βιοποικιλότητας της Κύπρου», μεταξύ άλλων, αναφέρονται τα εξής: «5.6. Καλύπτουμε όλες τις υποχρεώσεις που απορρέουν από το ευρωπαϊκό κεκτημένο σε σχέση µε τη διαχείριση της φύσης και ιδιαίτερα του δικτύου Natura 2000, σε συνεργασία µε τις τοπικές κοινωνίες. Διασφαλίζουμε ότι όλες οι προειδοποιητικές επιστολές από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για παράβαση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας σε σχέση µε το δίκτυο περιοχών Natura 2000 τυγχάνουν άμεσης διαχείρισης για αποτελεσματική ανταπόκριση στις ευρωπαϊκές µας υποχρεώσεις».
Παρόλα αυτά, το 2024 καταγράφεται αύξηση των νέων διαδικασιών παράβασης, κυρίως στον τομέα της κλιματικής δράσης και ενέργειας, ενώ παράλληλα παρατηρείται κλιμάκωση των υφιστάμενων διαδικασιών παράβασης, κυρίως στους τομείς της διαχείρισης αποβλήτων, αλλά και της προστασίας και διαχείρισης της φύσης.
Διαχείριση αποβλήτων
1. Λειτουργία παράνομων χωματερών, γνωστών και ως χώρων ανεξέλεγκτης διάθεσης απορριμμάτων. Στα πλαίσια της ισχύουσας διαδικασίας παράβασης (2011/2005) της οδηγίας για την υγειονομική ταφή των αποβλήτων (1999/31/ΕΚ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε στις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας προειδοποιητική επιστολή στις 19/05/2011 και αιτιολογημένη γνώμη στις 26/01/2012. Ακολούθως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε την παραπομπή της υπόθεσης στο Δικαστήριο της ΕΕ στις 21/06/2012, το οποίο εξέδωσε καταδικαστική απόφαση εις βάρος της Κυπριακής Δημοκρατίας στις 18/07/2013. Λόγω μη συμμόρφωσης με την απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε νέα προειδοποιητική επιστολή στις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας στις 27/04/2017.
2. Υγειονομική ταφή ανεπεξέργαστων αστικών αποβλήτων. Στα πλαίσια της ισχύουσας διαδικασίας παράβασης (2021/2217) της οδηγίας για την υγειονομική ταφή αποβλήτων (1999/31/ΕΚ) και της οδηγίας πλαίσιο για τα απόβλητα (2008/98/ΕΚ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε στις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας προειδοποιητική επιστολή στις 02/12/2021 και αιτιολογημένη γνώμη στις 16/12/2024.
3. Μη τήρηση δεσμευτικών στόχων συλλογής και ανακύκλωσης αποβλήτων, κυρίως όσον αφορά τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασιών, καθώς και τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού. Στα πλαίσια ισχύουσας διαδικασίας παράβασης (2024/2131) της οδηγίας πλαίσιο για τα απόβλητα (2008/98/ΕΚ και 2018/851/ΕΕ), της οδηγίας για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας (94/62/ΕΚ και 2018/852/ΕΕ), καθώς και της οδηγίας για τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού (2012/19/ΕΕ και 2024/884/ΕΕ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε στις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας προειδοποιητική επιστολή στις 25/07/2024.
Προστασία και διαχείρηση των υδάτων
4. Ανεπαρκής επεξεργασία αστικών λυμάτων. Στα πλαίσια ισχύουσας διαδικασίας παράβασης (2017/2046) της οδηγίας για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων (91/271/ΕΟΚ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε στις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας προειδοποιητική επιστολή στις 13/07/2017 και αιτιολογημένη γνώμη στις 07/06/2018. Ακολούθως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε την παραπομπή της υπόθεσης στο Δικαστήριο της ΕΕ στις 07/03/2019, το οποίο εξέδωσε καταδικαστική απόφαση εις βάρος της Κυπριακής Δημοκρατίας στις 05/03/2020. Λόγω μη συμμόρφωσης με την απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε νέα προειδοποιητική επιστολή στις 19/04/2023.
5. Μη επανεξέταση και μη επικαιροποίηση των μέτρων για τον έλεγχο διαφόρων τύπων άντλησης και κατακράτησης υδάτων, σημειακών πηγών απορρίψεων και διάχυτων πηγών ικανών να προκαλέσουν ρύπανση, καθώς και τυχόν άλλων σημαντικών δυσμενών επιπτώσεων στην ποιότητα των υδάτων. Στα πλαίσια ισχύουσας διαδικασίας παράβασης (2024/2227) της οδηγίας πλαίσιο για τα ύδατα (2000/60/ΕΚ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε στις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας προειδοποιητική επιστολή στις 14/11/2024.
Προστασία – Διαχείριση της Φύσης
6. Ανεπαρκής καθορισμός των προστατευόμενων περιοχών του δικτύου Natura 2000. Στα πλαίσια ισχύουσας διαδικασίας παράβασης (2018/2058) της οδηγίας για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας (92/43/ΕΟΚ), αλλά και της οδηγίας για τη διατήρηση των άγριων πτηνών (2009/147/ΕΚ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε προειδοποιητική επιστολή στις 17/05/2018 και αιτιολογημένη γνώμη στις 30/10/2020.
7. Ανεπαρκής Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση, γνωστή και ως Δέουσα Εκτίμηση, των επιπτώσεων που δύναται να επιφέρει η κατασκευή και λειτουργία δεκάδων έργων στους στόχους διατήρησης και στην ακεραιότητα των προστατευόμενων περιοχών του δικτύου Natura 2000. Στα πλαίσια ισχύουσας διαδικασίας παράβασης (2019/2303) της οδηγίας για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας (92/43/ΕΟΚ), αλλά και της οδηγίας για τη διατήρηση των άγριων πτηνών (2009/147/ΕΚ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε προειδοποιητική επιστολή στις 27/11/2019 και αιτιολογημένη γνώμη στις 13/03/2024.
8. Μη θέσπιση στόχων διατήρησης και μέτρων διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών του δικτύου Natura 2000, μέσω της έκδοσης των αναγκαίων Διαταγμάτων Προστασίας και Διαχείρισης της Φύσης και της Άγριας Ζωής για τις περιοχές που έχουν καθοριστεί ως Τόποι Κοινοτικής Σημασίας και έχουν κηρυχθεί σε Ειδικές Ζώνες Διατήρησης. Στα πλαίσια ισχύουσας διαδικασίας παράβασης (2021/2064) της οδηγίας για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων, καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας (92/43/ΕΟΚ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε στις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας προειδοποιητική επιστολή στις 09/06/2021 και αιτιολογημένη γνώμη στις 06/04/2022. Ακολούθως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε την παραπομπή της υπόθεσης στο Δικαστήριο της ΕΕ στις 13/03/2024. Στο παρόν στάδιο, εκκρεμεί η εκδίκαση της υπόθεσης και η έκδοση της απόφασης του Δικαστηρίου της ΕΕ.
Ανεπαρκής προστασία και διαχείριση Χερσονήσου Ακάμα
Σημειώνεται ότι εκκρεμούν 2 σχετικές διαδικασίες παρακολούθησης των ισχύουσων διαδικασιών παράβασης από θεσμικά όργανα της ΕΕ, πέραν της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι οποίες αφορούν συγκεκριμένα την ανεπαρκή προστασία και διαχείριση της Χερσονήσου Ακάμα.
Η πρώτη αφορά την ανοικτή υπόθεση αναφοράς για τη διατήρηση της Χερσονήσου Ακάμα και των παραλιών ωοτοκίας των θαλάσσιων χελωνών στον Κόλπο Χρυσοχούς, η οποία εξετάζεται από τη Μόνιμη Επιτροπή της Σύμβασης για την Ευρωπαϊκή Άγρια Ζωή και τους Φυσικούς Οικοτόπους, γνωστή και ως Σύμβαση της Βέρνης. Η Σύμβαση για την Ευρωπαϊκή Άγρια Ζωή και τους Φυσικούς Οικοτόπους υπογράφηκε στη Βέρνη, το 1979. Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει επικυρώσει τη Σύμβαση της Βέρνης με τον περί της Σύμβασης για τη Διατήρηση της Ευρωπαϊκής Άγριας Ζωής και των Φυσικών Οικοτόπων (Κυρωτικό) Νόμο του 1988. Από το 1995 μέχρι σήμερα, εκκρεμεί ανοικτή υπόθεση αναφοράς (1995/6) για τη διατήρηση της Χερσονήσου Ακάμα και των παραλιών ωοτοκίας των θαλάσσιων χελωνών στον Κόλπο Χρυσοχούς. Η Μόνιμη Επιτροπή της Σύμβασης της Βέρνης εξέδωσε 3 σχετικές Συστάσεις (7/1987, 63/1997 και 191/2016) και πραγματοποίησε 3 επιτόπιες επισκέψεις παρακολούθησης (1997, 2002 και 2016). H Κυπριακή Δημοκρατία δεν εφαρμόζει τις Συστάσεις της Μόνιμης Επιτροπής της Σύμβασης της Βέρνης για τη διαχείριση της Χερσονήσου Ακάμα και των παραλιών ωοτοκίας των θαλάσσιων χελωνών στον Κόλπο Χρυσοχούς. Τον Δεκέμβριο 2024, η Μόνιμη Επιτροπή της Σύμβασης της Βέρνης αποφάσισε όπως ο φάκελος της υπόθεσης παραμείνει ανοικτός.
Η δεύτερη αφορά τις ανοικτές υποθέσεις αναφορών για ενδεχόμενες παραβάσεις του ενωσιακού δικαίου προστασίας του περιβάλλοντος και υλοποίηση ασύμβατων σχεδίων ανάπτυξης στην Χερσόνησο Ακάμα, από την Επιτροπή Αναφορών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Το 2022 υποβλήθηκαν 2 αναφορές (0288/2022 και 0450/2022) στην Επιτροπή Αναφορών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, οι οποίες σχετίζονται με διερευνώμενες υποθέσεις παράβασης του ενωσιακού δικαίου προστασίας του περιβάλλοντος και υλοποίησης ασύμβατων σχεδίων ανάπτυξης στην Χερσόνησο Ακάμα. Οι 2 αναφορές τέθηκαν ενώπιον της Επιτροπής Αναφορών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, σε 2 συνεδρίες που έγιναν στις 24.05.2023 και 14.02.2024, οπότε αποφασίστηκε οι αναφορές να παραμείνουν ανοικτές και να συνεχιστεί η παρακολούθηση τους.
Ανανεώσιμη ενέργεια
9. Μη εναρμόνιση της εθνικής και κοινοτικής νομοθεσίας για την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Στα πλαίσια ισχύουσας διαδικασίας παράβασης (2021/0169) της οδηγίας για την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (2018/2001/ΕΕ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε στις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας προειδοποιητική επιστολή στις 23/07/2021 και αιτιολογημένη γνώμη στις 19/05/2022.
10. Μη εναρμόνιση της εθνικής και κοινοτικής νομοθεσίας για την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Στα πλαίσια ισχύουσας διαδικασίας παράβασης (2024/0213) της επικαιροποιημένης οδηγίας για την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (2023/2413/ΕΕ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε στις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας νέα προειδοποιητική επιστολή στις 25/09/2024.
Κλιματική δράση
11. Μη τήρηση των δεσμευτικών στόχων μείωσης των εθνικών εκπομπών ορισμένων ατμοσφαιρικών ρύπων. Στα πλαίσια ισχύουσας διαδικασίας παράβασης (2022/2069) της οδηγίας για τη μείωση των εθνικών εκπομπών ορισμένων ατμοσφαιρικών ρύπων, γνωστή και ως οδηγία για τα εθνικά ανώτατα όρια εκπομπών (2016/2284/ΕΕ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε στις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας προειδοποιητική επιστολή στις 26/01/2023 και αιτιολογημένη γνώμη στις 16/11/2023.
12. Μη εναρμόνιση της εθνικής και κοινοτικής νομοθεσίας για τη συμβολή των αεροπορικών μεταφορών στον στόχο της ΕΕ για μείωση των εκπομπών άνθρακα. Στα πλαίσια ισχύουσας διαδικασίας παράβασης (2024/0021) της οδηγίας για τη συμβολή των αεροπορικών μεταφορών στον στόχο της ΕΕ για μείωση των εκπομπών στο σύνολο της οικονομίας (2023/958/ΕΕ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε στις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας προειδοποιητική επιστολή στις 24/01/2024.
13. Μη εναρμόνιση της εθνικής και κοινοτικής νομοθεσίας για τη θέσπιση συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου εντός της ΕΕ. Στα πλαίσια ισχύουσας διαδικασίας παράβασης (2024/0022) της οδηγίας για τη θέσπιση συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου εντός της ΕΕ (2023/959/ΕΕ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε στις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας προειδοποιητική επιστολή στις 24/01/2024.
14. Μη εναρμόνιση της εθνικής και κοινοτικής νομοθεσίας για τη θέσπιση συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου εντός της ΕΕ. Στα πλαίσια ισχύουσας διαδικασίας παράβασης (2024/0178) της οδηγίας για τη θέσπιση συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου εντός της ΕΕ (2023/959/ΕΕ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε στις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας νέα προειδοποιητική επιστολή στις 24/07/2024.
15. Μη επικαιροποίηση και μη υποβολή του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα. Στα πλαίσια ισχύουσας διαδικασίας παράβασης (2024/2254) του κανονισμού για τη διακυβέρνηση της ενεργειακής ένωσης και της δράσης για το κλίμα (2018/1999/ΕΕ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε στις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας προειδοποιητική επιστολή στις 14/11/2024.
Ενεργειακή ασφάλεια
16. Μη εναρμόνιση της εθνικής και κοινοτικής νομοθεσίας για την ασφάλεια των υπεράκτιων εργασιών πετρελαίου και φυσικού αερίου. Στα πλαίσια ισχύουσας διαδικασίας παράβασης (2022/2220) της οδηγίας για την ασφάλεια των υπεράκτιων εργασιών πετρελαίου και φυσικού αερίου (2013/30/ΕΕ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απέστειλε στις αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας προειδοποιητική επιστολή στις 15/02/2023.
