Σε κίνδυνο τίθεται η ασφάλεια 20% των ανθρώπων που εισάγονται σε νοσοκομεία για νοσηλεία, ενώ η διαχείριση των περιστατικών που σχετίζονται με την ασφάλεια των ασθενών, διεθνώς, αποτελεί το 13% των εξόδων των συστημάτων υγείας.
Ακατάλληλη ή λανθασμένη φαρμακευτική αγωγή, πτώσεις, κατακλύσεις (πληγές στο σώμα λόγω ακινησίας), ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις, βρίσκονται στην πρώτη γραμμή.
Στην Κύπρο, βάσει επίσημων δεδομένων, ένας στους επτά ασθενείς που εισάγονται σε νοσηλευτήριο προσβάλλεται από κάποια ενδονοσοκομειακή λοίμωξη, ενώ στο 50% των ασθενών που υποβάλλονται σε χειρουργικές επεμβάσεις χορηγούνται, λανθασμένα, για διάστημα μεγαλύτερο της μιας ημέρας, αντιβιοτικά.
Οι διαπιστώσεις των Κυπρίων επιστημόνων καταγράφηκαν κατά τη διάρκεια ημερίδας που διοργάνωσε η Ομοσπονδία Συνδέσμων Ασθενών Κύπρου με θέμα την ασφάλεια των ασθενών και από τις σχετικές τους παρουσιάσεις προέκυψαν στοιχεία και δεδομένα που μάλλον προβληματίζουν.
Σε ό,τι αφορά τις ενδονοσοκομειακές λοιμώξεις, πανευρωπαϊκή μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2023 κατέδειξε ότι στην Κύπρο ένας στους 7 ασθενείς προσβάλλεται από κάποια λοίμωξη κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του.
Μάλιστα, το ποσοστό αυτό (δηλαδή το 13,8% των νοσηλευόμενων ασθενών), είναι το υψηλότερο που καταγράφηκε μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών που συμμετείχαν στη μελέτη και είναι διπλάσιο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (6,3%).
Σε ό,τι αφορά την υπερκατανάλωση αντιβιοτικών, που οδηγεί στην μικροβιακή αντοχή και ενισχύει την επικράτηση των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων, η μελέτη κατέδειξε ότι το 56% των ασθενών (στην Κύπρο), δηλαδή περισσότεροι από τους μισούς, λαμβάνουν αντιβιοτικά κατά τη νοσηλεία τους. Και το ποσοστό αυτό είναι κατά πολύ υψηλότερο από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο (32%).
Σε ό,τι αφορά τις πτώσεις εκτιμάται ότι το 2% των νοσηλευόμενων ασθενών στην ΕΕ βιώνει ένα επεισόδιο πτώσης και το 10% των επεισοδίων αυτών, οδηγούν σε σοβαρό τραυματισμό. Όπως επεσήμαναν οι επιστήμονες, κατά τη διάρκεια της σχετικής συζήτησης στην ημερίδα της ΟΣΑΚ, «αν και οι πτώσεις είναι δύσκολο να προληφθούν πλήρως, υπάρχουν εργαλεία που μπορούν να εφαρμοσθούν σε όλους τους ασθενείς και να βοηθήσουν στον εντοπισμό αυτών οι οποίοι, έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο πτώσης. Αυτό μπορεί να βοηθήσει στην εφαρμογή πρωτοκόλλων που μειώνουν αυτό τον κίνδυνο, με σκοπό να ενισχύεται η ασφάλεια των ασθενών αυτών».
Στο κεφαλαίο «ακατάλληλη φαρμακευτική αγωγή» και πάλι δόθηκαν στοιχεία που αναδεικνύουν το πρόβλημα. Όπως αναφέρθηκε, «πρόκειται για ένα φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί σε όλα τα επίπεδα φροντίδας υγείας (ενδο- και εξω- νοσοκομειακή) και οι λόγοι είναι πάρα πολλοί.
Κατ’ αρχάς, μία φαρμακευτική αγωγή που χορηγείται σε κάποιον μπορεί να θεωρηθεί ακατάλληλη για πολλούς διαφορετικούς λόγους, π.χ. εάν δεν χρειάζεται καθόλου αυτό το φάρμακο, εάν είναι η λανθασμένη ουσία, εάν η δόση στην οποία χορηγείται ή η διάρκεια για την οποία χορηγείται δεν είναι η ορθή, κ.τ.λ.».
Με βάση τα κριτήρια αυτά, εκτιμάται ότι έως και 50% των φαρμάκων που συνταγογραφούνται, είναι ακατάλληλα, ενώ στο 8-20% των ασθενών καταγράφεται βλάβη λόγω φαρμακευτικής αγωγής (ακατάλληλης ή μη).
Μερικά παραδείγματα ακατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής είναι η χορήγηση αντιβίωσης σε περιπτώσεις που δεν χρειάζεται (π.χ. στη γρίπη, στο κρυολόγημα), η αντιδιαβητική αγωγή που είτε λόγω ακατάλληλης ουσίας ή υψηλής δοσολογίας οδηγεί σε υπογλυκαιμία, η χειρουργική προφύλαξη, η οποία στην Κύπρο λανθασμένα δίνεται για διάστημα μεγαλύτερο της μίας ημέρας σε τουλάχιστον 50% των χειρουργείων και η χορήγηση διουρητικών σε ασθενείς που είναι σε κίνδυνο για αφυδάτωση.
Δαπανηρή η φροντίδα για έλκη κατάκλισης
Τα έλκη κατάκλισης, δηλαδή οι πληγές που δημιουργούνται στο σώμα κατά τη διάρκεια της νοσηλείας ή της παρατεταμένης ακινησίας στην οποία βρίσκεται ο ασθενής, είναι ένα φαινόμενο που απασχολεί τους επιστήμονες διεθνώς.
Σύμφωνα με τα δεδομένα που παρουσιάστηκαν στην ημερίδα της ΟΣΑΚ, έλκη κατάκλισης δημιουργούνται σε 2-3 εκατομμύρια άτομα τον χρόνο στην Ευρώπη και αξίζει να τονισθεί ότι καταγράφονται τόσο σε άτομα που νοσηλεύονται, όσο και σε άτομα με χρόνιες παθήσεις που βρίσκονται στο σπίτι και σε οίκους ευγηρίας. Στις ΗΠΑ, το κόστος που προκύπτει για τη φροντίδα και αντιμετώπιση των κατακλίσεων εκτιμάται στα 27 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο.
Η ασφάλεια των ασθενών, βασική προϋπόθεση για σωστές υπηρεσίες
«Η ασφάλεια ασθενών (patient safety), ως πρωτοβουλία και διαδικασία προστασίας των ασθενών κατά τη χορήγηση φροντίδας υγείας, είναι μία έννοια που έχει αναδυθεί στα οργανωμένα συστήματα υγείας και θεωρείται απόλυτα συνυφασμένη με την ποιότητα φροντίδας υγείας», ανέφερε στον «Φ», ο πρόεδρος της Επιστημονικής Συμβουλευτικής Επιτροπής της ΟΣΑΚ, Κωνσταντίνος Τσιούτης.
«Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ορίζει την ασφάλεια ασθενών ως την απουσία βλάβης που μπορεί να προληφθεί σε έναν ασθενή και η μείωση του κινδύνου περιττής βλάβης που σχετίζεται με την υγειονομική περίθαλψη στο ελάχιστο αποδεκτό».
Η ασφάλεια των ασθενών, «ως βασική προϋπόθεση της ασφαλούς και ποιοτικής παροχής φροντίδας υγείας, έχει πολύ βασικές έννοιες:
- Απαιτείται οργάνωση.
- Ξεκάθαρο πλαίσιο λειτουργιών και διαδικασιών.
- Κατάλληλη διοικητική, τεχνολογική και οικονομική υποστήριξη.
- Ξεκάθαροι στόχοι για μείωση του κινδύνου πρόκλησης βλάβης».
Διεθνή συστήματα καταγραφής ανέφερε ο πρόεδρος της ΕΣΕ – ΟΣΑΚ, «αναφέρουν ότι έως 13% των εξόδων των συστημάτων υγείας καταναλώνονται σε θέματα και περιστατικά ασφάλειας ασθενών, ενώ έως και 20% των ασθενών που νοσηλεύονται, θα τύχουν κάποιου περιστατικού προσβολής της ασφάλειάς τους κατά τη διάρκεια της νοσηλείας τους». «Αρχές και συστήματα υγείας στον κόσμο», είπε ο κ. Τσιούτης, «έχουν αρχίσει να εφαρμόζουν ευρείες στρατηγικές αντιμετώπισης της ασφάλειας των ασθενών. Οι βασικότερες από αυτές στρατηγικές αφορούν στην έγκαιρη αναγνώριση αλλά και στη μείωση της πιθανότητας τέτοιων περιστατικών. Μία κοινή στρατηγική είναι η άρνηση κάλυψης των εξόδων αντιμετώπισης συγκεκριμένων περιστατικών προσβολής της ασφάλειας υγείας και η πλήρης διερεύνησή τους από τις Αρχές».
Στο Ηνωμένο Βασίλειο τα περιστατικά αυτά αναφέρονται ως «never events», «καθώς είναι περιστατικά ασφάλειας ασθενών που μπορούν να αποφευχθούν πλήρως, περιστατικά τα οποία, δεν θα έπρεπε καν να είχαν συμβεί. Παραδείγματα τέτοιων περιστατικών είναι: Χειρουργική επέμβαση στο λάθος άκρο, λανθασμένη χειρουργική επέμβαση, λανθασμένη δοσολογία ινσουλίνης, φλεβοθρόμβωση, χορήγηση λανθασμένων παραγώγων αίματος, κ.τ.λ.».
Μία άλλη παρόμοια στρατηγική που εφαρμόζεται σε πολλά συστήματα υγείας, αφορά ιατρικές πρακτικές που δεν είναι απαραίτητες ή δεν υποστηρίζονται από δεδομένα και ονομάζονται «do not do» ή «choose wisely».
«Παραδείγματα πρακτικών που αποθαρρύνονται είναι, χορήγηση αντιβιοτικών για λοιμώξεις ανώτερου αναπνευστικού (π.χ. κρυολόγημα, γρίπη, ρινίτιδα), καθημερινή μέτρηση σακχάρου σε μη-ινσουλινοθεραπευόμενα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη, ετήσιες εξετάσεις αίματος για προσυμπτωματικό έλεγχο σε άτομα χωρίς παράγοντες κινδύνου, χορήγηση οπιοειδών ως πρώτη επιλογή σε χρόνιο πόνο, καλλιέργεια κοπράνων σε άτομα με οξύ διαρροϊκό σύνδρομο (δηλαδή με διάρροια διάρκειας λιγότερης των 5 ημερών) κ.τ.λ. Οι πρακτικές αυτές δεν συστήνεται να ακολουθούνται γιατί τα δεδομένα δεν τις υποστηρίζουν».
Για τον καταρτισμό προγραμμάτων ασφάλειας ασθενών, είπε καταλήγοντας ο πρόεδρος της ΕΣΕ – ΟΣΑΚ, «είναι απαραίτητη η συμβολή όλων των εμπλεκόμενων φορέων, συμπεριλαμβανομένων των αρχών υγείας, συστημάτων υγείας, οργανισμών δημόσιας υγείας, ακαδημαϊκής κοινότητας, φορέων επαγγελματιών υγείας, εκπροσώπων ασθενών, ώστε να συσταθεί ένα βιώσιμο, οργανωμένο, ταχέως ανταποκρινόμενο και αποτελεσματικό πρόγραμμα ασφάλειας ασθενών και ποιότητας υγείας».
