Η COP 29, η διεθνής σύνοδος του ΟΗΕ για το κλίμα έριξε αυλαία την περασμένη Παρασκευή. Και όπως οι προηγούμενες άφησε μια πικρή γεύση στο στόμα, αφού ξεκίνησε με μεγάλες διαφωνίες και δεν έφερε σημαντικά αποτελέσματα. Και όλα αυτά την ίδια ώρα που οι ανησυχίες ότι φτάσαμε και ενδεχομένως να ξεπεράσαμε το σημείο, που οι συνέπειες της υπερθέρμανσης του πλανήτη είναι πλέον ανατρέψιμες.

Στη συνέντευξή του στον «Φιλελεύθερο» ο Κωνσταντίνος Καρτάλης, καθηγητής στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την κλιματική αλλαγή, που έλαβε μέρος στη διεθνή σύνοδο στάθηκε στα σχετικά φτωχά αποτελέσματά της και στη θέση πως η χρηματοδότηση για αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής συναντά πολλά εμπόδια για την υλοποίησή της. Τα αναπτυγμένα κράτη αρνούνται να βάλουν το χέρι στην τσέπη ενώ τα αναπτυσσόμενα, υποστηρίζουν και δίκαια ότι η «χρηματοδότηση πρέπει να προκύψει από τις χώρες που προκάλεσαν το πρόβλημα καθώς και ότι δεν πρέπει να θεωρείται φιλανθρωπία αλλά κλιματική δικαιοσύνη».

Ο Έλληνας ειδικός στάθηκε και στο ότι οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής χρόνο με το χρόνο θα γίνονται όλο και αισθητές. Όπως είπε το 2024 αναμένεται να σημειώσει νέο ρεκόρ παγκόσμιων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου από άνθρακα, πετρέλαιο και φυσικό αέριο και αυτό παρά τις κατά καιρούς δεσμεύσεις των κρατών για σταδιακή απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα.

Δυστυχώς, ανάφερε χάνεται πολύτιμος χρόνος, την ίδια ώρα που η κλιματική αλλαγή επιταχύνεται. Η Κύπρος είναι πολύ πιθανόν ότι θα βιώνει παρατεταμένους και αυξημένους καύσωνες, μεγαλύτερες περιόδους ξηρασίας και θα βρίσκεται αντιμέτωπη με πιο καταστροφικές πυρκαγιές. «Για το μέλλον, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των κλιματικών μοντέλων, θα σημειωθεί αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα που θα φθάσει, στο απαισιόδοξο σενάριο μέχρι και τέσσερις βαθμούς Κελσίου το 2050», τόνισε.

-Λάβατε μέρος στις εργασίες της φετινής διάσκεψης του ΟΗΕ για το κλίμα. Ποιο αποτύπωμα αφήνει η COP29;

-Η διάσκεψη είχε χαρακτηριστεί ως «διάσκεψη χρηματοδότησης» καθώς προτεραιότητα είχε δοθεί στον καθορισμό του νέου συλλογικού και ποσοτικοποιημένου στόχου, δηλαδή του ύψους της ετήσιας χρηματοδότησης, με ενεργότερη μάλιστα συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα, για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Και αυτό γιατί η δέσμευση των 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως αποδείχθηκε ότι υπολείπεται σημαντικά των απαιτούμενων πόρων. Παράλληλα με βάση την εκτίμηση ότι οι απώλειες και οι ζημίες λόγω των κλιματικών επιπτώσεων μπορεί να φθάσουν τα 400 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, στόχος ήταν επίσης η αύξηση των συνεισφορών προς το σχετικό Ταμείο αλλά και η ανάπτυξη νέων πηγών χρηματοδότησης.

Παρά το γεγονός ότι κάποια πρόοδος σημειώθηκε στο θέμα της χρηματοδότησης, κυρίως ως προς τη λειτουργία του σχετικού μηχανισμού, πολλά αναπτυγμένα κράτη δεν φάνηκαν διατεθειμένα να αναλάβουν υποχρεώσεις για αυξημένη χρηματοδότηση. Από την άλλη τα αναπτυσσόμενα κράτη υποστήριξαν – δικαίως – ότι η χρηματοδότηση πρέπει να προκύψει από τις χώρες που προκάλεσαν το πρόβλημα, καθώς και ότι κάτι τέτοιο δεν πρέπει να θεωρείται φιλανθρωπία αλλά κλιματική δικαιοσύνη. Τέλος η Κίνα υποστήριξε ότι δεν έχει κάποια σχετική υποχρέωση για να συμβάλλεις στη χρηματοδότηση, την ίδια ώρα που είναι πλέον πιο σημαντική πηγή εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, καθώς σύμφωνα με τα κριτήρια των Ηνωμένων Εθνών, κατατάσσεται στις αναπτυσσόμενες χώρες.

-Δεν καταγράφηκαν, όμως και κάποια θετικά αποτελέσματα;

-Στα λίγα μετρήσιμα θετικά αποτελέσματα της διάσκεψης περιλαμβάνεται η πρόοδος στο θέμα της προσαρμογής της πολιτιστικής κληρονομιάς στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Και αυτό γιατί μετά από συντονισμένες πιέσεις 35 χωρών, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα και η Κύπρος, ενσωματώθηκε και η θεματική της πολιτιστικής κληρονομιάς στα σχέδια προσαρμογής των κρατών μελών των Ηνωμένων Εθνών, εντάχθηκε η (άυλη και υλική) πολιτιστική κληρονομιά στο Ταμείο Απωλειών και Ζημιών των Ηνωμένων Εθνών γεγονός που προστατεύει κυρίως την πολιτιστική κληρονομιά των αναπτυσσόμενων χωρών, αλλά και προτεραιοποιείται η πράσινη μετάβαση των πολιτιστικών υποδομών (μουσεία, χώροι τέχνης, βιβλιοθήκες, κ.α.) ώστε καταστούν κλιματικά ουδέτερες.

-Άρα πως μπορεί η διάσκεψη να αποτελέσει ένα ουσιαστικό βήμα για αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής;

-Δυστυχώς για τα βασικά θέματα της διάσκεψης δηλαδή τη χρηματοδότηση των αναπτυσσόμενων κρατών, την ενίσχυση των στόχων για τη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, την εξειδίκευση του παγκόσμιου στόχου για την προσαρμογή, κ.α., η πρόοδος ήταν αχνή και αναντίστοιχη των προκλήσεων που θέτει η κλιματική αλλαγή. Όπως προκύπτει, η διάσκεψη στο Μπακού έχει μεταβατικό χαρακτήρα καθώς ουσιαστικά ωριμάζει θέματα που θα αποφασισθούν στην επόμενη διάσκεψη στη Βραζιλία, σε ένα περίπου χρόνο. Οι προσδοκίες για την COP30 είναι περισσότερες, καθώς η διοργανώτρια χώρα φαίνεται διατεθειμένη να πιέσει για ουσιαστική πρόοδο των εργασιών. Αρκεί βέβαια μέχρι τότε να μην έχουν αποχωρήσει οι ΗΠΑ από τη Συμφωνία για το Κλίμα καθώς σε μία τέτοια περίπτωση αποδυναμώνεται σημαντικά η ισχύς των αποφάσεων.

-Ποια είναι η χρησιμότητα των COP; Εννοώ γιατί συγκεντρώνονται κάθε χρόνο τόσοι αρμόδιοι που λαμβάνουν αποφάσεις για μεγαλύτερες δεσμεύσεις όταν δεν έχουν φέρει εις πέρας τις προηγούμενες τους;

-Η χρησιμότητα των COP αποτυπώνεται στις πολυμερείς διαπραγματεύσεις που πραγματοποιούνται υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών. Ουσιαστικά είναι το μόνο ίσως διεθνές πλαίσιο που οι αναπτυσσόμενες χώρες έχουν τη δυνατότητα να συνδιαμορφώνουν αποφάσεις με τις αναπτυγμένες χώρες αλλά και να ενώνουν δυνάμεις για τις διεκδικήσεις τους. Συμφωνώ ότι οι αποφάσεις για μεγαλύτερες δεσμεύσεις ακούγονται έωλες πόσο δε μάλιστα όταν δεν έχουν τηρηθεί οι αποφάσεις της διάσκεψης που προηγήθηκε. Δεν παύει όμως η διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών να είναι το μόνο πλαίσιο που ασκεί συντονισμένες πιέσεις για την τήρηση των αποφάσεων. Είναι επίσης γνωστή η κριτική για την ανάθεση της προεδρίας της COP από χώρες που στηρίζουν τις οικονομίες τους στα ορυκτά καύσιμα, όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα το 2023 και το Αζερμπαϊτζάν το 2024. Όμως είναι καλύτερο τα κράτη αυτά να περιλαμβάνονται στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων, παρά να έχουν αποκλεισθεί ή απομονωθεί. Με τη συμμετοχή αποδέχονται ουσιαστικά το στόχο για τη σταδιακή απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα και για την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

-Υπάρχει χώρος για την κοινωνία των πολιτών στις εργασίες των διασκέψεων για την κλιματική αλλαγή;

-Είναι πολύ σημαντικό ότι η κοινωνία των πολιτών έχει αναλάβει κεντρικό ρόλο πιέζοντας τις κυβερνήσεις αλλά και τον ιδιωτικό τομέα για πολιτικές και μέτρα που θα μετριάσουν τις εκπομπές και θα συμβάλλουν στην πράσινη μετάβαση. Η διάσκεψη στο Μπακού ήταν επίσης ένα πολυσυλλεκτικό εργαστήριο προτάσεων, σκέψεων, πρωτοβουλιών από μη Κυβερνητικές οργανώσεις, Πανεπιστήμια, ερευνητικούς φορείς, ομάδες νέων, κ.α. που άσκησε πίεση για καθαρές και γρήγορες αποφάσεις. Ήταν ίσως το μόνο τμήμα της διάσκεψης που δημιούργησε ελπίδες για το μέλλον.

-Υπάρχει σημείο επιστροφής σε ό,τι αφορά στην κλιματική αλλαγή; Ή οδεύουμε πως την καταστροφή όπως είπε και ο πρόεδρος της COP29 κατά την έναρξη των εργασιών της;

-H διάσκεψη ξεκίνησε σε βαρύ κλίμα, καθώς όπως ανακοινώθηκε από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, το 2024 αναμένεται να σημειώσει νέο ρεκόρ παγκόσμιων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου από άνθρακα, πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Και αυτό παρά τις κατά καιρούς δεσμεύσεις των κρατών μελών αλλά και την απόφαση κατά τη σύνοδο του 2023 στο Ντουμπάι για τη σταδιακή απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα, ώστε να διατηρηθεί ζωντανός ο στόχος του 1,5°C και να περιοριστούν οι αυξανόμενες κλιματικές επιπτώσεις. Δυστυχώς χάνεται πολύτιμος χρόνος, την ίδια ώρα που η κλιματική αλλαγή επιταχύνεται. Αν και είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο στόχος του 1,5 βαθμού Κελσίου χάθηκε, δεν πιστεύω ότι οδεύουμε προς την καταστροφή. Υπάρχει σημείο επιστροφής, όμως είναι υψηλής δυσκολίας καθώς αφορά την εξάλειψη της χρήσης των ορυκτών καυσίμων σταδιακά μέχρι το 2050.

-Το τελευταίο διάστημα αναπτύσσεται συζήτηση για το αν πρέπει να αλλάξει ο στόχος του 1,5 βαθμού Κελσίου. Ποια ήταν η άποψη της διάσκεψης ως προς αυτό το θέμα;

-Ανεξάρτητα από του αν ο στόχος να συγκρατηθεί η αύξηση της θερμοκρασίας κάτω από 1,5 βαθμό Κελσίου έχει χαθεί ή όχι, τα μέτρα για την επίτευξή του πρέπει να συνεχίσουν να αποτελούν τις υποχρεώσεις όλων των χωρών. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι η διάσκεψη κάλεσε τις χώρες να υποβάλουν νωρίτερα από την προθεσμία του 2025, τα ενισχυμένα σχέδια τους για το στόχο του 1,5 βαθμού Κελσίου. Οιαδήποτε αλλαγή του στόχου, λ.χ. να ορισθεί ως στόχος οι 2 βαθμοί Κελσίου, θα αποτελούσε αδικαιολόγητη υπαναχώρηση.

Μόνο με εξάλειψη των ορυκτών καυσίμων μπορούμε να ελπίζουμε

-Ποια βήματα πρέπει να γίνουν για να μετριάσουμε αν δεν μπορούμε να εξαλείψουμε ολότελα τις δραματικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής;

-Κάθε χώρα έχει υποχρέωση να καταρτίσει το Εθνικό Σχέδιο Προσαρμογής, δηλαδή το σύνολο των πολιτικών και μέτρων που θα περιορίσουν τις επιπτώσεις των κλιματικών κινδύνων (λ.χ. των καυσώνων, των πλημμυρών, των δασικών πυρκαγιών, της ξηρασίας, της ανόδου της στάθμης της θάλασσας) στις πόλεις, τους παραγωγικούς της τομείς (γεωργία, τουρισμός, ενέργεια, κ.α.), στο φυσικό περιβάλλον και στην πολιτιστική κληρονομιά. Όμως πρέπει να είναι σαφές ότι η προσαρμογή έχει όρια, άρα προέχει ο μετριασμός της κλιματικής αλλαγής και αυτό μπορεί να γίνει μόνο με τη σταδιακή εξάλειψη των ορυκτών καυσίμων και την αντικατάσταση τους κυρίως από την ηλιακή και αιολική ενέργεια.

-Όταν μιλούμε για αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής καταλήγουμε, πάντα στο ποιος θα πληρώσει τον λογαριασμό. Οι φτωχότερες χώρες ζητούν χρηματοδότηση οι πλουσιότερες συνήθως δίνουν υποσχέσεις και όχι χρήματα. Μπορεί να βρεθεί η χρυσή τομή και πως;

-Και η διάσκεψη στο Μπακού προσπάθησε για τη χρυσή τομή, επιχειρώντας να μεταφέρει μέρος του λογαριασμού στον ιδιωτικό τομέα. Όμως η ανταπόκριση του ιδιωτικού τομέα δεν είναι ακόμα προφανής, ούτε και οι όροι που θα διέπουν την εμπλοκή του σε έργα και δράσεις απανθρακοποίησης των αναπτυσσόμενων χωρών. Δεν είναι τυχαίο που ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες δήλωσε κατά την έναρξη των εργασιών της συνόδου, ότι πρέπει να προστατευτούν οι αναπτυσσόμενες χώρες από νέες αποικιοκρατίες που θα τις στερήσουν από τα πολύτιμα αποθέματα τους σε μέταλλα και σπάνιες γαίες. Ανεξαρτήτως αν αυτή η δήλωση σχετίζεται ή όχι με την είσοδο της Κίνας στην Αφρική μέσω της παροχής δανείων προς αναπτυσσόμενες χώρες με αντάλλαγμα την αξιοποίηση των σπάνιων γαιών τους, δεν παύει το θέμα των νέων αποικιοκρατιών, με πρόσχημα την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, να αποτελεί ένα ενδεχόμενο που θα πρέπει να αποφευχθεί.

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ
Ξηρασία, καταστροφικές πυρκαγιές, αύξηση της στάθμης της θάλασσας

-Ποια είναι τα μέρη του πλανήτη που αποτελούν τις ζώνες υψηλότερου κινδύνου για μεγαλύτερες καταστροφές εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής;

-Ενδεικτικά αναφέρονται οι νησιωτικές περιοχές στον Ειρηνικό Ωκεανό λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, η περιοχή της νοτιοανατολικής Ασίας με την ενίσχυση των μουσώνων, η Αρκτική με την τήξη των πάγων αλλά και η Μεσόγειος κυρίως με τους καύσωνες και τη ξηρασία. Ουσιαστικά πρόκειται για περιοχές στις οποίες οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής εξελίσσονται ταχύτερα και με αυξημένη ένταση.

-Μπορείτε να μας μιλήσετε συγκεκριμένα για την περιοχή της Μεσογείου και ειδικά τα σενάρια που αφορούν την Κύπρο και την Ελλάδα;

-Ελλάδα και Κύπρος αντιμετωπίζουν επεισόδια καύσωνα που είναι περισσότερο έντονα, πιο συχνά και με μεγαλύτερη διάρκεια. Παράλληλα η ξηρασία λαμβάνει ανησυχητικές διαστάσεις, ενώ ο συνδυασμός καύσωνα και ξηρασίας «πυροδοτεί» δασικές πυρκαγιές που είναι δύσκολα κατασβέσιμες και κατά συνέπεια ιδιαίτερα καταστροφικές. Σε ότι αφορά στην αύξηση της επιφανειακής θαλάσσιας θερμοκρασίας είναι περίπου 0,44 βαθμοί Κελσίου ανά δεκαετία, από τις αρχές 1980 και με ισχυρότερες τάσεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Τέλος, η στάθμη της θάλασσας έχει αυξηθεί κατά περίπου 12 εκατοστά από το 1993 μέχρι σήμερα, περίπου 4 χιλιοστά το έτος. Για το μέλλον, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των κλιματικών μοντέλων, θα σημειωθεί αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα που θα φθάσει – στο απαισιόδοξο σενάριο – μέχρι και 4 βαθμούς Κελσίου το 2050. Είναι σημαντικό η επιστημονική κοινότητα να παρακολουθεί και να καταγράφει τις τάσεις που διαμορφώνονται αλλά και να παρέχει επιστημονική γνώση στην πολιτεία ώστε να ενσωματώνεται στη λήψη πολιτικών αποφάσεων. Γνωρίζω ότι το Ινστιτούτο Κύπρου καλύπτει με επιστημονική ποιότητα και επάρκεια αυτό το ρόλο αλλά και ότι έχει διαμορφώσει ένα ισχυρό πλαίσιο επιστημονικής συνεργασίας στο θέμα της κλιματικής αλλαγής, με τις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής.

Ενημέρωση εναντίον άρνησης

-Για ποιους λόγους η κλιματική αλλαγή συναντά τόσους αρνητές; Γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι αρνούνται να δουν πως η καταστροφή και η απομύζηση του πλανήτη μας θα έχει, αν δεν έχει ήδη πολλές αρνητικές συνέπειες;

-Οι κύριοι λόγοι που οδηγούν πολλούς ανθρώπους στην αμφισβήτηση της κλιματικής αλλαγής περιλαμβάνουν τα οικονομικά συμφέροντα (λ.χ. οι βιομηχανίες ορυκτών καυσίμων που προβάλλουν αμφιβολίες αναφορικά με την κλιματική αλλαγή), το σκεπτικισμό για την επιστήμη, πολιτικούς λόγους που προβάλλονται από υπερσυντηρητικές πολιτικές ομάδες, άρνηση λόγω φόβου, παραπληροφόρηση και ελλιπή εκπαίδευση. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα των ανεμογεννητριών που έχουν δαιμονοποιηθεί την ίδια ώρα που παράγουν φθηνή και καθαρή ενέργεια αλλά και που αντικαθιστούν ρυπογόνα πετρελαϊκά εργοστάσια. Είναι προφανές ότι η επιστημονική και εκπαιδευτική κοινότητα αλλά και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις πρέπει να αναλάβουν ακόμα περισσότερο πρωτοβουλίες για την αξιόπιστη ενημέρωση του πληθυσμού.