Οι γυναίκες έχουν μεταξύ άλλων θεμελιώδη δικαιώματα στη σωματική και την ψυχική ακεραιότητα, στον σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής και στην επιλογή επαγγέλματος και εργασιακής ενασχόλησης. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν ορίσει τις έννοιες «πορνεία» και «εκδιδόμενα άτομα/εκδιδόμενες γυναίκες»: πορνεία είναι η αγορά σεξουαλικής πράξης, η οποία μπορεί να οριστεί ως η ζήτηση, αποδοχή ή απόκτηση σεξουαλικής πράξης από άτομο που εκδίδεται έναντι αμοιβής, υπόσχεσης αμοιβής, παροχής σε είδος ή υπόσχεσης τέτοιας παροχής.
Είναι γεγονός ότι ορισμένα εκδιδόμενα άτομα αποκαλούνται «εργαζόμενοι/-ες του σεξ» και ο όρος αυτός χρησιμοποιείται από ορισμένους διεθνείς οργανισμούς. Κυρίως πρόκειται για την αυτοπεριγραφή ορισμένων εκδιδόμενων ατόμων που θεωρούν την πορνεία ως επαγγελματική απασχόληση και εμφανίζονται στη δημοσιότητα, αντιπροσωπεύουν, όμως, μόνο μια μειονότητα εκδιδόμενων ατόμων. Ενώ υπογραμμίζεται η σημασία του δικαιώματος αυτοπροσδιορισμού κάθε ατόμου, ορθό είναι να χρησιμοποιούνται οι ουδέτεροι όροι «εκδιδόμενα άτομα» και ιδίως, «εκδιδόμενες γυναίκες», Και τούτο, διότι δεν πρέπει να εξιδανικεύεται η πραγματικότητα της πορνείας ή να συγκαλύπτεται η βία, η κακοποίηση και η εκμετάλλευση που βιώνει η μεγάλη πλειονότητα των εκδιδόμενων ατόμων, ιδίως οι γυναίκες και τα κορίτσια. Η μεγάλη πλειονότητα των εκδιδόμενων ατόμων δεν θεωρούν την πορνεία κανονική εργασία ή ευκαιρία σταδιοδρομίας και θα την εγκατέλειπαν εάν μπορούσαν, θεωρώντας ότι η πορνεία αποτελεί μορφή βίας. Εγγενές στοιχείο της αυτενέργειας είναι η ικανότητα χορήγησης και άρνησης της συναίνεσης, ενώ συναίνεση μπορεί να υπάρξει μόνο όταν δεν υπάρχει ανισορροπία ισχύος μεταξύ των εμπλεκόμενων προσώπων και όταν δεν γίνεται χρήση απειλής, βίας, εξαπάτησης ή εξαναγκασμού. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η πρακτική που συνίσταται σε ενθάρρυνση της πορνείας, ιδίως νεαρών γυναικών, και τη σεξουαλική εκμετάλλευση ανηλίκων από πλουσιότερους άνδρες που ασκούν επιρροή. Εξάλλου, είναι εξαιρετικά δύσκολο για τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν ότι είναι θύματα, ιδίως όταν δεν είναι ενήμεροι για τα δικαιώματά τους.
Πολλοί παράγοντες οδηγούν τα άτομα να αρχίσουν και να συνεχίσουν να εκδίδονται, ιδίως η φτώχεια που απορρέει από κοινωνικές αδικίες και αποκλεισμό, οι ανισότητες, οι περιορισμένες εργασιακές ή επιχειρηματικές ευκαιρίες, ο εθισμός στα ναρκωτικά, η διαρθρωτική βία και οι διατομεακές διακρίσεις, η έλλειψη ασφαλών και νόμιμων ευκαιριών μετανάστευσης και ολοκληρωμένων πολιτικών ένταξης, οι ανεπαρκείς εκπαιδευτικές, κοινωνικές και εργασιακές πολιτικές, άλλες κοινωνικές και οικονομικές προϋποθέσεις και οι περιορισμένες επιλογές διαβίωσης, με αποτέλεσμα την έλλειψη εναλλακτικών λύσεων για τα άτομα που ξεκινούν να εκδίδονται.
Ως εκ τούτου, η πορνεία δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως μεμονωμένη πράξη ενός ατόμου που ενοικιάζει το σώμα του/της για χρήματα. Πρόκειται για ένα σύστημα οργανωμένο με σκοπό το κέρδος και εγγενώς βίαιο, που εισάγει διακρίσεις και είναι βαθιά απάνθρωπο, λειτουργεί ως επιχείρηση και δημιουργεί μια αγορά, όπου οι προαγωγοί ενεργούν με στόχο την εξασφάλιση και τη διεύρυνση της αγοράς τους και τα άτομα που αγοράζουν σεξουαλικές υπηρεσίες έχουν κομβικό ρόλο στην ενίσχυση αυτής της αγοράς.
Πλειονότητα των εκδιδόμενων ατόμων οι γυναίκες
Η πλειονότητα των εκδιδόμενων ατόμων είναι γυναίκες, γεγονός που διευρύνει το χάσμα ανισότητας μεταξύ των φύλων. Η πορνεία και η σεξουαλική εκμετάλλευση αποτελούν ταυτόχρονα αιτία και συνέπεια της άνισης μεταχείρισης γυναικών και ανδρών, των διακρίσεων, της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού και αναπαράγουν και διαιωνίζουν τα στερεότυπα για τις γυναίκες, τους άνδρες. Η επισφάλεια ως μόνιμο χαρακτηριστικό της αγοράς εργασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης ευνοεί τη συσσώρευση κερδών σε μεγάλες οικονομικές ομάδες και έχει αντίκτυπο πρωτίστως στις γυναίκες, οι οποίες υφίστανται μισθολογικές διακρίσεις και είναι πιθανότερο να εργάζονται υπό καθεστώς μερικής απασχόλησης και επομένως, να αμείβονται με χαμηλότερους μισθούς και να έχουν περιορισμένη πρόσβαση σε κοινωνική προστασία και λιγότερες ευκαιρίες για οικονομική ανεξαρτησία.
Διάφορες μελέτες δείχνουν ότι οι εκδιδόμενες γυναίκες αντιμετωπίζουν πιο κατάφωρες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, βία και εκμετάλλευση από ό,τι οι γυναίκες κατά μέσο όρο, συμπεριλαμβανομένων υψηλών επιπέδων έμφυλης, ψυχολογικής, σωματικής και σεξουαλικής βίας. Άλλωστε, εγκλήματα σε βάρος τους δεν καταγγέλλονται ούτε ερευνώνται επαρκώς και παραμένουν ατιμώρητα. Το τεκμήριο της εγκληματικότητας για τα εκδιδόμενα άτομα και η διακριτική μεταχείριση σημαίνουν ότι αυτά συχνά διστάζουν να καταγγείλουν περιστατικά κακοποίησης και βίας στις αρχές ή να αναζητήσουν πρόσβαση στη δικαιοσύνη φοβούμενα ότι θα αγνοηθούν, δεν θα λάβουν στήριξη ή θα τους επιβληθούν πρόστιμα, θα συλληφθούν ή θα απελαθούνή ότι, αντιθέτως, θα αποτελέσουν τα ίδια τον στόχο μιας ποινικής έρευνας.
Νομική αντιμετώπιση
Σε σχέση με την πορνεία εφαρμόζονται διάφορα νομικά συστήματα και διαφορετικές προσεγγίσεις πολιτικής στα κράτη μέλη της ΕΕ, με διαφορετικά μοντέλα και υπομοντέλα, ενώ διαπιστώνεται ασυμμετρία μεταξύ των εθνικών νομοθεσιών.
Αξίζει να αναφερθεί το σκανδιναβικό μοντέλο ισότητας που συνεπάγεται την αποποινικοποίηση του εκδιδόμενου ατόμου, ενώ ποινικοποιεί τον αγοραστή. Στοιχεία από τη Σουηδία και άλλες χώρες δείχνουν ότι η πορνεία στους δρόμους μειώθηκε κατά το ήμισυ όταν εφαρμόστηκε το σκανδιναβικό μοντέλο ισότητας. Η ζήτηση για εκδιδόμενα άτομα στη Σουηδία μειώθηκε από 13,6 % σε 7,9 % από το 1995 έως το 2008 ως αποτέλεσμα της εφαρμογής του σκανδιναβικού μοντέλου ισότητας. ΣτηΓαλλία φαίνεται, επίσης, ότι το σκανδιναβικό μοντέλο ισότητας οδηγεί σε θετικά αποτελέσματα, καθώς περισσότερα από 800 εκδιδόμενα άτομα στη χώρα έχουν επωφεληθεί από στρατηγική εξόδου από το 2016, με το 87,5 % των ατόμων που υποστηρίζονται από γαλλικές οργανώσεις να βρίσκουν σταθερή θέση εργασίας.
Σύμφωνα με την Europol υπάρχουν κράτη μέλη, στα οποία η πορνεία είναι νόμιμη, γεγονός που διευκολύνει πολύ τους διακινητές να χρησιμοποιούν το καθεστώς νομιμότητας για να εκμεταλλεύονται τα θύματά τους. Τούτο συμβαίνει, διότι οι διακινητές ανθρώπων συχνά χρησιμοποιούν νόμιμες επιχειρήσεις για να καλύψουν τις δραστηριότητες εκμετάλλευσης τους. Συνεπώς, η νομιμοποιημένη πορνεία λειτουργεί ως κίνητρο για την εμπορία ανθρώπων με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση. Σύμφωνα με εκθέσεις της Europol, όπου η πορνεία είναι νόμιμη, η εμπορία ανθρώπων και η βία κατά των θυμάτων της και άλλων εκδιδόμενων ατόμων δεκαπλασιάζονται, καθώς οι δράστες μπορούν να κρύβονται πίσω από νόμιμες δομές. Μάλιστα, το οργανωμένο έγκλημα, η εμπορία ανθρώπων, το πολύ βίαιο έγκλημα και η διαφθορά αυξάνονται, όταν νομιμοποιούνται όλες οι πτυχές της πορνείας. Αντίθετα, η αποποινικοποίηση των εκδιδόμενων ατόμων συνιστά τον πιο αποτελεσματικό τρόπο, με τον οποίο τα εκδιδόμενα άτομα μπορούν να καλλιεργήσουν την εμπιστοσύνη προς τις αρχές επιβολής του νόμου και άλλες υπηρεσίες παροχής βοήθειας.
Εξάλλου, η κανονικοποίηση της αγοράς των σωμάτων των γυναικών συνδέεται με τη μεγαλύτερη χρήση βίας κατά των γυναικών και την αίσθηση μεγαλύτερου δικαιώματος έναντι των εκδιδόμενων γυναικών και των γυναικών εν γένει, έχοντας αρνητικές επιπτώσεις στις αντιλήψεις και τις προσδοκίες των νέων όσον αφορά στη σεξουαλικότητα και τις σχέσεις μεταξύ γυναικών και ανδρών και στην κατανόησή τους για την ισότητα των φύλων.
Δράσεις που πρέπει να αναληφθούν
Ενώ η πλειονότητα των γυναικών θα ήθελαν να εγκαταλείψουν την πορνεία, η έλλειψη εύκολα προσβάσιμων, επαρκώς χρηματοδοτούμενων και υψηλής ποιότητας στρατηγικών εξόδου στο πλαίσιο μιας ολιστικής προσέγγισης τις εμποδίζει από το να το πράξουν. Η εγκατάλειψη της πορνείας είναι συχνά μια δύσκολη και μακροχρόνια διαδικασία που απαιτεί συνολική κοινωνικοοικονομική στήριξη.
Προς το σκοπό αυτό, τα κράτη οφείλουν να προωθούν προγράμματα πρόληψης, διεξόδους, στρατηγικές εξόδου και ένταξης, καθώς και ευρεία, εμπεριστατωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα σχετικά με την εμπορία ανθρώπων, τη σεξουαλική εκμετάλλευση, την πορνεία και τη συναίνεση, τόσο στα σχολεία όσο και στην ευρύτερη κοινωνία. Αυτές οι δράσεις πρέπει να περιλαμβάνουν ασφαλή στέγαση και περίθαλψη, επαρκή ιατρική φροντίδα, ψυχολογική βοήθεια (θεραπεία τραύματος), ευκαιρίες εκπαίδευσης/κατάρτισης, στήριξη για ένταξη στην ευρύτερη οικονομία και εξειδικευμένη βοήθεια για γυναίκες με εθισμούς και για γυναίκες με παιδιά. Είναι απαραίτητη η εισαγωγή αποτελεσματικών πολιτικών που εξαλείφουν τη φτώχεια και βελτιώνουν την κοινωνική προστασία, αντιμετωπίζουν τη σχολική αποτυχία, προάγουν την εκπαίδευση συμπεριλαμβανομένης της διαπαιδαγώγησης σχετικά με τη σεξουαλικότητα και τις σχέσεις, καθώς και την ισότητα ευκαιριών και μεταχείρισης, τη θέσπιση πολιτικών χωρίς αποκλεισμούς που υποστηρίζουν τη χειραφέτηση των γυναικών και την οικονομική ανεξαρτησία, μαζί με μέτρα που καταδικάζουν όσους τις εκμεταλλεύονται.
Οι αιτίες πρέπει να αντιμετωπιστούν επειγόντως και ενδελεχώς προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι συνθήκες και τα εμπόδια που οδηγούν στην έλλειψη εναλλακτικών λύσεων για την πορνεία. Τα εν λόγω μέτρα πρέπει να έχουν στόχο την επίτευξη μιας κοινωνίας ισότητας των φύλων με επίκεντρο την εκπαίδευση, κοινωνικές, εργασιακές και μεταναστευτικές πολιτικές, προκειμένου να μειωθούν τα τρωτά σημεία και, κατά συνέπεια, η ευπάθεια στην εκμετάλλευση ή σε επιλογές που γίνονται ελλείψει εναλλακτικών λύσεων.
Η δίωξη των διακινητών
Δεν πρέπει να παραβλέπεται το γεγονός ότι η πορνεία και η εμπορία ανθρώπων με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση υφίστανται επειδή υπάρχει σχετική ζήτηση. Η ζήτηση για «σεξουαλικές υπηρεσίες» είναι μεγάλη και διαδεδομένη και οι αγοραστές δεν μπορούν και/ή δεν προσπαθούν να δουν τον εξαναγκασμό που ωθεί τα άτομα στην πορνεία. Η ζήτηση αυτή δεν μπορεί να ικανοποιηθεί χωρίς τις γυναίκες και τα κορίτσια που είναι θύματα εμπορίας ανθρώπων ή όσες θα εγκατέλειπαν την πορνεία εάν μπορούσαν. Ως εκ τούτου εκτός από την αντιμετώπιση της ευάλωτης θέσης των δυνητικών θυμάτων και τη δίωξη των διακινητών, η μείωση της ζήτησης αποτελεί βασικό μέσο για την πρόληψη και τη μείωση της εμπορίας ανθρώπων, καθώς στοχεύει σε οικονομικά κίνητρα.
Ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων
Η πορνεία και η σεξουαλική εκμετάλλευση συνιστούν παραβιάσεις της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, αντιβαίνουν στις αρχές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όπως η ισότητα των φύλων και, κατά συνέπεια, αντιβαίνουν στις αρχές του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σχετικό Ψήφισμα, στο οποίο αναφέρονται τα παραπάνω στοιχεία και δράσεις έχει υιοθετήσει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 14 Σεπτεμβρίου 2023 σχετικά με τη ρύθμιση της πορνείας στην ΕΕ, τις διασυνοριακές της επιπτώσεις και τον αντίκτυπο στην ισότητα των φύλων και στα δικαιώματα των γυναικών.
Η διασφάλιση της ισότητας και του σεβασμού των δικαιωμάτων των ανθρώπων, μεταξύ άλλων όσον αφορά τη λήψη αποφάσεων για το σώμα τους και τη διαβίωση χωρίς διακρίσεις, εξαναγκασμό και βία, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής βίας, πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο των πολιτικών των κρατών μελών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
*Πρόεδρος του Τμήματος Νομικής του Πανεπιστημίου Frederick
