Όσο μεγαλώνουν οι άνθρωποι στην Κύπρο, βιώνουν την ανασφάλεια και γι’ αυτό ζητούν μεγαλύτερη και πιο ουσιαστική συμβολή της πολιτείας για βελτίωση της ποιότητας ζωής τους, έχοντας ανάγκη για πιο ενεργή ζωή, μετά την σύνταξη.

Αυτά είναι μερικά από τα συμπεράσματα  παγκύπριας ποιοτικής έρευνας που έγινε τους δύο προηγούμενους μήνες για τη Σοσιαλιστική Γυναικεία Κίνηση, με θέμα τον ηλικιακό ρατσισμό και την έμφυλη διάσταση του φύλου, τα αποτελέσματα της οποίας παρουσιάστηκαν σε εκδήλωση στις 29 Οκτωβρίου 2024 στο Ίδρυμα Λυσσαρίδη στη Λευκωσία, που συντόνισε η πρόεδρος της γυναικείας οργάνωσης Ρούλα Μαυρονικόλα.

«Η κακοποίηση των ηλικιωμένων στην Κύπρο, είναι ένα σιωπηλό έγκλημα που γίνεται πίσω από κλειστές πόρτες», τόνισε σε παρέμβασή του στην εκδήλωση ο πρόεδρος του Παρατηρητηρίου Τρίτης Ηλικίας Κύπρου Δήμος Αντωνίου, προσθέτοντας ότι «αν δεν ληφθούν μέτρα σήμερα, ώστε να αναχαιτίσουμε τον ηλικιακό ρατσισμό, αλλά και να λύσουμε τα προβλήματα της κακοποίησης και της αδρανοποίησης των ηλικιωμένων, οι επόμενες γενιές ηλικιωμένων, τις οποίες τα Ηνωμένα Έθνη χαρακτηρίζουν ως «ασημένιο τσουνάμι», θα βρουν «καμένη γη» και θα κληθούν να κουβαλήσουν στις πλάτες τους, ένα δυσβάσταχτο βάρος».

Παρούσα στην εκδήλωση ήταν και η Επίτροπος Ισότητας Τζόζη Χριστοδούλου, που επεσήμανε μεταξύ άλλων σε χαιρετισμό της, ότι «ο έμφυλος ηλικιακός ρατσισμός, έχει ως αποτέλεσμα, γυναίκες συχνά να υφίστανται αποκλεισμό από την αγορά εργασίας, ή να υποαπασχολούνται με χαμηλές αποδοχές, με κοινωνική απομόνωση, με περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες περίθαλψης ή κοινωνικής υποστήριξης και, βεβαίως, με προβλήματα ψυχικής υγείας, ως αποτέλεσμα των πιο πάνω».

Τα «παλιά μυαλά» και το χάσμα γενεών

Σημειώνουμε ότι η έρευνα διενεργήθηκε σε όλες τις πόλεις της ελεύθερης Κύπρου, από την εταιρία ερευνών και συμβούλων Prime Market Research and Consulting Ltd,  με τη μέθοδο της συλλογής πληροφοριών, μέσω ομαδικών συζητήσεων, με εισηγητή τον Γιώργο Σολωμού. Συντονιστής του έργου ήταν ο Γιώργος Βρίκκης. Οι συζητήσεις στο πλαίσιο της έρευνας, έγιναν διαδικτυακά, τον  Σεπτέμβρη – Οκτώβρη 2024, με 3 ομάδες, με 8 άτομα ανά ομάδα και με συμμετέχοντες άτομα ηλικίας 18 χρόνων και άνω.

Όπως ανέφερε στην εκδήλωση της 29ης Οκτωβρίου ο Γιώργος Σολωμού, παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα της έρευνας, «διερευνήθηκαν τα θέματα της ποιότητας  ζωής, της οικογένειας, της ιατρικής περίθαλψης, της τεχνολογίας και του ρατσισμού στην τρίτη ηλικία, η οποία, αν και δεν καθορίζεται δημογραφικά ή βιολογικά με αυστηρούς όρους, έχει γίνει αποδεκτό κυρίως για στατιστικούς λόγους, ότι αφορά άτομα πέραν του 65ου έτους». Πρόσθεσε ότι στην ομάδα 1 συμμετείχαν άτομα 18 – 50 ετών, από τη Λευκωσία, Λεμεσό και Λάρνακα, ενώ στις ομάδες 2 και 3, άτομα 60 χρόνων και άνω, από τη Λευκωσία, Λεμεσό, Πάφο και Λάρνακα».

Όπως είπε ο Γ. Σολωμού, «στην ομάδα με νεότερα άτομα ηλικίας 18-50, επικρατεί η αντίληψη ότι πολλά άτομα τρίτης ηλικίας είναι αγενείς, ξεροκέφαλοι, απότομοι, απρόθυμοι να αποκτήσουν νέες γνώσεις και δεξιότητες, «παλιά μυαλά» που διαθέτουν εμπειρίες, αλλά έχουν έλλειψη σεβασμού στους νεότερους (υποτίμηση)». Είπε επίσης ότι «οι συμμετέχοντες στην ομάδα 1, δήλωσαν ότι στην Κύπρο υπάρχει χάσμα γενεών και ανέφεραν χαρακτηριστικά ότι ακούν τους μεγαλύτερους να επαναλαμβάνουν συχνά τις φράσεις «τον καιρό μας…» και «μεγαλωμένοι διαφορετικά». Οι νέοι της ομάδας αυτής, αναφέρουν ότι στην Κύπρο υπάρχει σεβασμός απέναντι στους μεγαλύτερους».

Σύμφωνα με την έρευνα, τα περισσότερα άτομα 18-50 χρόνων που συμμετείχαν σε αυτήν, «δεν έχουν εμπειρία ή γνώση για κακοποίηση και το θεωρούν κάπως «ακραίο σενάριο» για τα δεδομένα της Κύπρου, ωστόσο γνωρίζουν για τέτοια περιστατικά στο εξωτερικό. Σε κάθε περίπτωση, πιστεύουν ότι οι ηλικιωμένοι, είναι οικονομικά αδύνατοι και παραμελημένοι από την πολιτεία. Τα ίδια άτομα 18-50 χρόνων, θεωρούν μέτρια προς καλή, την ποιότητα ζωής της τρίτης ηλικίας και υποστηρίζουν ότι στην Κύπρο, είναι ισχυρός ο θεσμός της οικογένειας κι αυτό βοηθά όλους».

Θέλουν στη ζωή τους περισσότερες επιλογές

Ο Γιώργος Σολωμού ανέφερε ότι τα άτομα άνω των 60 στις ομάδες 2 και 3 της έρευνας, θεωρούν ότι «η τρίτη ηλικία είναι φυσιολογική εξέλιξη της ζωής, ότι υπάρχει σεβασμός από τους νεαρότερους σε γενικές γραμμές, ενώ χρειάζονται περισσότερες επιλογές, για να περνούν το χρόνο τους. Οι άνω των 60, δεν είναι ικανοποιημένοι από τις εκάστοτε κυβερνητικές πολιτικές, διαπιστώνουν απουσία υποδομών για την τρίτη ηλικία, ενώ έχουν την επιθυμία να είναι χρήσιμοι και σημαντικοί. Εκφράζουν  την πεποίθηση ότι ο ηλικιακός ρατσισμός, είναι ιδιαίτερα έντονος στο επαγγελματικό περιβάλλον και τον βίωσαν κάποιοι από αυτούς, όταν π. χ. αποτάθηκαν για εργασία. Περαιτέρω, ιδιαίτερα εκείνοι που είναι άνω των 75, δηλώνουν την έντονη αγωνία τους για τις νέες γενιές και αποκαλύπτουν ότι νιώθουν φόβο και ανασφάλεια. Αναφέρουν ότι το επίπεδο ποιότητας της ζωής τους είναι μέτριο, ότι η πολιτεία οφείλει να προσφέρει περισσότερα για την τρίτη ηλικία, ότι τα σοβαρότερα προβλήματά τους, είναι οικονομικά και υγείας και ότι οι ισχυροί οικογενειακοί δεσμοί στον τόπο μας, προστατεύουν γενικά τους ηλικιωμένους. Δηλώνουν δε ότι οι στέγες ευγηρίας, είναι η τελευταία επιλογή τους, αφού κοστίζουν, χωρίς να προσφέρουν καλή ποιότητα ζωής. Νιώθουν ανησυχίες και φοβίες, σε σχέση με το παρελθόν τους (σκέφτονται π. χ. ότι κάποια ενδεχόμενα παλιά, λάθη τους, μπορεί να τα «πληρώνουν», καθώς μεγαλώνουν) και διαβεβαιώνουν ότι όταν νιώθουν χρήσιμοι και αισθάνονται αγάπη από τα μέλη της οικογένειας τους, δεν νιώθουν βάρος στα παιδιά τους».

Το κλειδί βρίσκεται στην αλλαγή κουλτούρας…

Η Επίτροπος Ισότητας των Φύλων Τζόζη Χριστοδούλου διαβεβαίωσε στον χαιρετισμό της, ότι «τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής, θα αποτελέσουν χρήσιμο εργαλείο για την επέκταση, ενίσχυση και προσαρμογή πολιτικών και δράσεων που ήδη εφαρμόζουμε στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής για την Ισότητα των Φύλων, έτσι ώστε να καταστούν πιο στοχευμένες και αποτελεσματικές». Πρόσθεσε μεταξύ άλλων, τα εξής: «Το γεγονός ότι η ανισότητα ανδρών και γυναικών σε όλα τα επίπεδα, χαρακτηρίζει την παγκόσμια κοινωνία εδώ και αιώνες, καθιστά τις πιθανότητες δυσμενούς μεταχείρισης και διακρίσεων σε βάρος ηλικιωμένων γυναικών, μεγαλύτερες. Για την εξάλειψη, τόσο της έμφυλης ανισότητας, όσο και του ηλικιακού ρατσισμού, το κλειδί βρίσκεται στην αλλαγή κουλτούρας. Η προσπάθεια θα πρέπει να επικεντρωθεί στην αποδόμηση εδραιωμένων προκαταλήψεων και στερεοτύπων για τους ρόλους που γυναίκες και άνδρες θα «πρέπει» να εκτελούν, καθώς και για τη δυνατότητα των ανθρώπων όλων των ηλικιών, να συμβάλλουν στην πρόοδο της κοινωνίας. Σήμερα, οι γυναίκες δεν απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα και ευκαιρίες και αυτό αντανακλάται, μεταξύ άλλων, στο χάσμα αμοιβών, το οποίο σχετίζεται άμεσα με τις άνισες συνθήκες και ευκαιρίες στην αγορά εργασίας για γυναίκες και άντρες. Το χάσμα στις αμοιβές, μοιραία έχει ως αποτέλεσμα το χάσμα στις συντάξεις, με τις γυναίκες να υφίστανται οικονομική ανισότητα και μετά τη λήξη της επαγγελματικής τους δραστηριότητας, σε μια φάση μάλιστα της ζωής τους που χαρακτηρίζεται από αυξημένες ανάγκες. Θα πρέπει λοιπόν να επιδιώξουμε οικονομική ισότητα ανδρών και γυναικών από το στάδιο της επαγγελματικής τους δραστηριοποίησης. Για τον σκοπό αυτό, έχουμε περιλάβει στην Στρατηγική για την Ισότητα των Φύλων, ειδικές δράσεις και για το χάσμα αμοιβών και συντάξεων. Επίσης, η εφαρμογή του έμφυλου κρατικού προϋπολογισμού, η οποία έχει αρχίσει με τη στήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε συνδυασμό με πιο στοχευμένες έμφυλες στατιστικές που ήδη συλλέγουμε, θα βοηθήσει στη χάραξη πιο στοχευμένων πολιτικών, για την ηλιακή ομάδα που σήμερα συζητάμε».

Αναγκαία εξειδικευμένη δομή

 Σε αυτή τη πτυχή του ζητήματος, αναφέρθηκε στη διάρκεια  συζήτησης στο πλαίσιο της εκδήλωσης, η επιστημονική διευθύντρια του Συνδέσμου Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Βίας στην Οικογένεια (ΣΠΑΒΟ) δρ Άντρη Ανδρονίκου, αναφέροντας ότι «αυτή τη στιγμή, περίπου το 20% των ατόμων που φιλοξενούμε στα καταφύγια του Συνδέσμου, είναι κακοποιημένες ηλικιωμένες γυναίκες. Οι δομές στα καταφύγια – πρόσθεσε – δεν μπορούν να ανταποκριθούν επαρκώς, στις ανάγκες της τρίτης ηλικίας. Πρέπει λοιπόν να δημιουργηθεί μια εξειδικευμένη δομή γι’ αυτή την κατηγορία ανθρώπων, που χρήζουν μιας διαφορετικής προσέγγισης». Η δρ Ανδρονίκου είπε επίσης ότι «υπάρχει στην Κύπρο ένας μεγάλος αριθμός ενήλικων παιδιών που κακοποιούν τους γονείς τους και κάποιοι από αυτούς τους ενήλικες, είναι στη χρήση ουσιών». Πρόσθεσε ότι ο ΣΠΑΒΟ «χειρίζεται πολλές περιπτώσεις σωματικής, ψυχολογικής, αλλά και οικονομικής κακοποίησης ηλικιωμένων από τα ενήλικα παιδιά τους», αναφέροντας χαρακτηριστικά, ότι «σε κάποιες περιπτώσεις, πρόσβαση στις συντάξεις των ηλικιωμένων, έχουν τα παιδιά τους και όχι οι ίδιοι!».

Ενεργοποίηση, νέες δεξιότητες, ενσωμάτωση

Ο Δήμος Αντωνίου τόνισε στην ομιλία του ότι «η δημογραφία της Κύπρου, αλλά και της Ευρώπης, αλλάζει σε ανησυχητικό βαθμό και στα επόμενα χρόνια το ένα τρίτο του πληθυσμού, θα είναι άνω των 65 ετών – κι αυτό θα δημιουργήσει φοβερές πιέσεις, τόσο στα δημοσιονομικά του κράτους, όσο και στο σύστημα υγείας και στον κοινωνικό ιστό. Ο ηλικιακός ρατσισμός – πρόσθεσε – είναι η αρχή όλων των δεινών για τους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας. Από εκεί ξεκινούν όλα, όπως π.χ. η κακοποίηση, η παραμέληση, η οικονομική εκμετάλλευση, η λεκτική και ψυχολογική βία.

 Το Παρατηρητήριο Τρίτης Ηλικίας – συνέχισε – έχει παραδώσει, σε πρόσφατη συνάντηση με την υπουργό Παιδείας, υπόμνημα προτάσεων για γεφύρωση του χάσματος των γενεών, αρχίζοντας από την προδημοτική εκπαίδευση, ώστε να δημιουργηθεί κουλτούρα και ενσυναίσθηση για τους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας. Ο ηλικιακός ρατσισμός, δεν είναι όμως πάντοτε διαπροσωπικός, αλλά και θεσμικός. Δηλαδή υπάρχει διάχυτος και έντονος, τόσο στον δημόσιο τομέα, όσο και στον ιδιωτικό. Γι΄αυτό, η Πολιτεία θα πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες της, να δημιουργήσει εκείνες τις συνθήκες όπου οι ηλικιωμένοι θα λαμβάνουν υπηρεσίες από ανθρώπους, που η συμπεριφορά τους δεν εμπεριέχει στερεοτυπικές συμπεριφορές, στη βάση της ηλικίας. Η ενεργοποίηση ηλικιωμένων, θα τους δώσει τα εφόδια, μεταξύ άλλων, να βελτιώσουν τη φυσική και νοητική τους κατάσταση, να μειώσουν τα συναισθήματα μοναξιάς, να ενσωματωθούν στην κοινωνία και να αποκτήσουν νέες δεξιότητες. Οι ενεργοί ηλικιωμένοι, μπορούν να συμβάλουν, σε μεγάλο βαθμό στην οικονομία του τόπου, με την εργασία τους σε τομείς που επιθυμούν και μπορούν να υποστηρίξουν, αλλά και ως μέντορες σε νεαρότερους, αλλά και σε επιχειρήσεις».

 Για τους οίκους ευγηρίας, ο Δήμος Αντωνίου είπε ότι «θα πρέπει να κάνουν γενναία βήματα μπροστά, ώστε να μπορούν να ανταπεξέλθουν στις σύγχρονες απαιτήσεις, αλλά και στα «θέλω» των ηλικιωμένων που φιλοξενούν. Όχι μόνο από θέμα εγκαταστάσεων, αλλά και προγραμμάτων ψυχαγωγίας, ενδυνάμωσης και δραστηριοποίησης. Ως Παρατηρητήριο, στηρίζουμε σθεναρά την ανεξάρτητη υποβοηθούμενη διαβίωση, ώστε οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας να γηράσκουν σε ένα ασφαλές περιβάλλον, χωρίς περιορισμούς, με εξατομικευμένη φροντίδα και προγράμματα ενεργοποίησης και κοινωνικοποίησης. Γι΄αυτό, καλέσαμε το κράτος να δώσει κίνητρα σε ιδιωτικές πρωτοβουλίες, ώστε να δημιουργηθούν δομές που θα μπορούν να εξυπηρετούν χιλιάδες ηλικιωμένους. Δεν υπάρχουν δομές για κακοποιούμενους ηλικιωμένους και υπάρχει ανάγκη για δημιουργία τέτοιων δομών, που θα τους δίνει την επιλογή να διαμένουν σε ένα ασφαλές περιβάλλον, μακριά από κακοποιητικές συμπεριφορές, αλλά και τη δυνατότητα να μπορούν να καταγγείλουν τους θύτες, χωρίς φόβο και εξαρτήσεις».