Μερίδες φαγητού πετιούνται κάθε ημέρα σε απίστευτες ποσότητες στα σκουπίδια. Ποσότητες που κάποιοι άλλοι τις χρειάζονται. Η σπατάλη τροφίμων προκύπτει από απορρίμματα τα οποία προέρχονται από την παραγωγή, τη διανομή και την κατανάλωση τροφίμων. Η Κύπρος είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη σπατάλη τροφίμων σε όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης με 294 κιλά αποβλήτων τροφίμων ανά άτομο ετησίως, σύμφωνα με τα στοιχεία του 2022 και το μέσο όρο σε ευρωπαϊκό επίπεδο να ανέρχεται στα 132 κιλά ανά κάτοικο. Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, το 45% περίπου των συνολικών αποβλήτων που καταλήγουν στις ΟΕΔΑ, είναι οργανικά.

Ο κάθε κάτοικος παράγει 673 κιλά αποβλήτων τον χρόνο. Με βάση τα στοιχεία η σπατάλη τροφίμων έχει αντίκτυπο περίπου €600 ετησίως για κάθε νοικοκυριό. Κοστίζει σε όλους τους εμπλεκόμενους σε όλα τα στάδια (παραγωγή, μεταποίηση, διανομή, κατανάλωση) κυρίως όμως στον τελικό καταναλωτή.
Σύμφωνα με το Τμήμα Περιβάλλοντος, η σπατάλη τροφίμων αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα περιβαλλοντικά και κοινωνικοοικονομικά προβλήματα, που καλείται να αντιμετωπίσει ολόκληρη η ανθρωπότητα.

Σύμφωνα με τις εθνικές εκτιμήσεις των κρατών μελών της ΕΕ, για το έτος 2022, η μέση ετήσια σπατάλη τροφίμων ανήλθε στα 132 κιλά ανά άτομο. Συνολικά, η σπατάλη τροφίμων στην Ευρωπαϊκή Ένωση ανήλθε στους 59,2 εκατ. τόνους. Η σπατάλη αυτή μετατρέπεται και σε οικονομικό κόστος, της τάξης των €143 δισ. στην ευρωπαϊκή οικονομία κάθε χρόνο και παράλληλα ευθύνεται για το 16% περίπου, των εκπομπών αερίου του θερμοκηπίου, που σχετίζονται με την εφοδιαστική αλυσίδα. Όταν η τροφή υπόκειται σε απώλεια ή σπατάλη, όλοι οι πόροι, συμπεριλαμβανομένων του νερού, της γης, της ενέργειας, της εργασίας και του κεφαλαίου, που χρησιμοποιήθηκαν για την παραγωγή της, υπόκεινται σε αλυσιδωτή άσκοπη χρήση.

Αντίστοιχα στατιστικά δεδομένα σε παγκόσμιο επίπεδο, αναφέρονται σε 1,3 δισ. τόνους τροφίμων ετησίως, τα οποία καταλήγουν στα σκουπίδια, παρότι θα μπορούσαν να καταναλωθούν. Μεγάλες ποσότητες φρέσκων φρούτων και λαχανικών απορρίπτονται κάθε χρόνο, είτε λόγω αδικαιολόγητης αυξημένης παραγωγής, είτε άλλων εξωτερικών παραγόντων που δεν επηρεάζουν την ποιότητα τους.

Συνήθεις μη κατάλληλες πρακτικές, όπως οι τυποποιημένες μερίδες στα τουριστικά πακέτα «all inclusive», οι υπερβολικά μεγάλες συσκευασίες προϊόντων, καθώς και η σύγχυση στις «ενδείξεις ημερομηνίας λήξης ή ανάλωσης έως» στα τρόφιμα είναι ακόμη μερικές από τις αιτίες που οδηγούν σε περιττή σπατάλη.

Στην Κύπρο, τα αντίστοιχα στατιστικά δεδομένα σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του 2022 για την ετήσια σπατάλη τροφίμων ανέρχονται στους 269.000 τόνους. Όσον αφορά τα νοικοκυριά στην Κύπρο, η σπατάλη τροφίμων για το 2022, ανέρχεται στα 77 κιλά ανά κάτοικο, σε σύγκριση με μέσο τον όρο στην Ευρώπη Ένωση που ανέρχεται στα 72 κιλά ανά κάτοικο.

Στα πλαίσια της ευρωπαϊκής στρατηγικής για την Πράσινη Συμφωνία, τέθηκε ως προτεραιότητα, η μετάβαση σε βιώσιμα συστήματα τροφίμων. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, υιοθετήθηκε η στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο», που αποσκοπεί σε ένα δίκαιο, υγιές και φιλικό προς το περιβάλλον σύστημα παραγωγής, διάθεσης και κατανάλωσης τροφίμων. Μεταξύ άλλων, η στρατηγική στοχεύει στη μείωση, κατά το ήμισυ της κατά κεφαλήν σπατάλης τροφίμων έως το 2030, σύμφωνα με τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.

Μέτρα για τη μείωση της δημιουργίας αποβλήτων τροφίμων

Η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών όρισε την 29η Σεπτεμβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ευαισθητοποίησης για την απώλεια τροφίμων και τα απόβλητα τροφίμων (IDAFLW).

Στόχος είναι η ευαισθητοποίηση σχετικά με τη σημασία του προβλήματος και τις πιθανές λύσεις του σε όλα τα επίπεδα, αλλά και η προώθηση σε παγκόσμιο επίπεδο, συλλογικών δράσεων για την επίτευξη του Στόχου Αειφόρου Ανάπτυξης του ΟΗΕ και μείωση της απώλειας τροφίμων σε όλο το εύρος της αλυσίδας παραγωγής και ανεφοδιασμού.

Προς επίτευξη του στόχου αυτού, τα κράτη-μέλη θα πρέπει να λάβουν μέτρα για τη μείωση της δημιουργίας αποβλήτων τροφίμων σε μια σειρά από τομείς και διαδικασίες, όπως είναι η πρωτογενής παραγωγή, η επεξεργασία και η μεταποίηση, το λιανικό εμπόριο και άλλες μορφές διανομής τροφίμων, εστιατόρια και υπηρεσίες εστίασης καθώς και τα νοικοκυριά.

Κίνητρο στους πολίτες για μείωση και κατάλληλη διαλογή αποβλήτων

Η ορθολογική διαχείριση των οργανικών αποβλήτων προωθείται στην Κύπρο μέσα από το Σχέδιο Διαχείρισης Δημοτικών Αποβλήτων 2022-2028. Σημαντική παράμετρο αποτελεί η αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου για τις υποχρεώσεις των τοπικών Αρχών, μέσω Κανονισμών που ψηφίστηκαν στις 22/7/2022, για τη διαχείριση των δημοτικών αποβλήτων από τις Αρχές Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Κ.Δ.Π. 292/2022, «Οι περί Αποβλήτων (Διαχείριση Δημοτικών Αποβλήτων από τις Αρχές Τοπικής Διοίκησης) Κανονισμοί του 2022. Η εγκαθίδρυση συστήματος διαλογής στην πηγή και χωριστής συλλογής δημοτικών αποβλήτων, περιλαμβανομένων και των οργανικών, και η εφαρμογή του συστήματος «Πληρώνω όσο Πετώ», είναι οι κυριότερες από τις υποχρεώσεις αυτές, οι οποίες αναμένεται να δώσουν κίνητρο στους πολίτες για μείωση και κατάλληλη διαλογή των αποβλήτων τους προς επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση.

Στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Εβδομάδας Πρόληψης Δημιουργίας Αποβλήτων, πραγματοποιούνται δράσεις που στοχεύουν στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση, μεταξύ άλλων για τη σπατάλη τροφίμων. Στην Κύπρο συντονιστής για την Εβδομάδα Πρόληψης Δημιουργίας Αποβλήτων είναι το Τμήμα Περιβάλλοντος του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος. Για το 2024 έχει οριστεί η εβδομάδα 16 Νοεμβρίου – 24 Νοεμβρίου 2024 με θέμα τα Απόβλητα Τροφίμων και σύνθημα «Food Waste is out of Taste» – «Μη δίνεις τροφή στη σπατάλη».

Εκστρατεία για ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των πολιτών

Για να μειωθεί η σπατάλη τροφίμων, καθοριστική παράμετρο αποτελεί και η ορθή ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών.

Η εκστρατεία για την ορθολογική διαχείριση αποβλήτων τροφίμων μέσω του έργου «LIFE FoodPrint» https://www.foodprintcy.eu/el/, η οποία ολοκληρώθηκε το 2023, συνέβαλε σημαντικά στην προσπάθεια αυτή. Το έργο «LIFE FoodPrint» απευθυνόταν σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στους τομείς των τροφίμων, του τουρισμού, στους καταναλωτές και στα νοικοκυριά της Κύπρου. Στόχος ήταν η ευαισθητοποίηση των καταναλωτών και η προώθηση πρακτικών λύσεων και χρήσιμων συμβουλών για τους επαγγελματίες των κλάδων εστίασης και φιλοξενίας.

Το έργο ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 2020 με συνολικό προϋπολογισμό να ξεπερνάει το ένα εκατομμύριο ευρώ και διάρκεια 32 μήνες.

Στα πλαίσια των δράσεων του έργου μεταξύ άλλων, δημιουργήθηκε ο «Υπολογιστής Σπατάλης Τροφίμων» https://foodprintcy.eu/calculator/, ετοιμάστηκε εκπαιδευτικό και ενημερωτικό υλικό, οδηγός καλών πρακτικών, εγχειρίδιο για το πώς να μειώσουμε τη σπατάλη τροφίμων και πλατφόρμα συνεργασίας για ανταλλαγή τροφίμων.

Παράλληλα, στα πλαίσια του έργου Life IP CY Zero WASTE, για το οποίο επικεφαλής είναι το Τμήμα Περιβάλλοντος, με εκτιμώμενο προϋπολογισμό τα €15 εκατ., περιλαμβάνονται δράσεις για τη μείωση της σπατάλης τροφίμων. Συγκεκριμένα, προωθείται η ανάπτυξη μιας πλατφόρμας υπό την σκέπη της οποίας θα φιλοξενούνται συναφείς άλλες πλατφόρμες και εγχειρήματα που είναι σχετικά με τη δωρεά και την πρόληψη των αποβλήτων τροφίμων, ενώ παράλληλα ενθαρρύνεται και η δωρεά πλεοναζόντων τροφίμων.