Έντονα παράπονα από γονείς παιδιών με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα (ΔΕΠΥ), για απαξίωσή τους από τους εκπαιδευτικούς και το σχολικό σύστημα στην Κύπρο, ιδιαίτερα σε γυμνάσια και λύκεια, που σε πολλές περιπτώσεις καταλήγει σε κατ’ οίκον εκπαίδευση των παιδιών τους, σε κοινωνική απομόνωση τους, ή και σε εγκατάλειψη του σχολείου, εκφράστηκαν σε συζήτηση που ο Οργανισμός Κοινωνικής Πολιτικής και Δράσης (Social Policy and Action Organization -SPAO) συνδιοργάνωσε με τον Σύνδεσμο ΔΕΠΥ Κύπρου-ADHD Cyprus, την περασμένη Κυριακή 20 Οκτωβρίου 2024 στο Πολιτιστικό Κέντρο Στροβόλου.
Τη συζήτηση συντόνισε η διευθύντρια του Οργανισμού Ιφιγένεια Κάτσιη, ενώ εκδήλωση με το ίδιο θέμα, δηλαδή την προώθηση της συμμετοχής των νέων με ΔΕΠΥ, σε πρωτοβουλίες και ευκαιρίες για τη νεολαία, χρηματοδοτούμενες από την Ευρωπαϊκή Ένωση, στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής εκστρατείας «Time To Move Campaign», έγινε και χθες Σάββατο 26 τρέχοντος, στο συμβουλευτικό κέντρο του Συνδέσμου ΔΕΠΥ Κύπρου στη Λεμεσό.
Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά στον «Φ» η Πόπη Ξάνθου αντιπρόεδρος του Συνδέσμου ΔΕΠΥ Κύπρου, στα δημοτικά σχολεία είναι καλύτερη η κατάσταση για τα παιδιά με ΔΕΠΥ και γενικότερα με μαθησιακές και άλλες δυσκολίες, από τα σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης. «Υπάρχουν – είπε – πολύ καλοί εκπαιδευτικοί, που δίνουν σημασία σε αυτά τα παιδιά, πολλά από τα οποία είναι έξυπνα και ταλαντούχα, ιδιαίτερα στην τεχνολογία, αλλά αυτοί οι εκπαιδευτικοί είναι πολύ λίγοι και τους «τρώει» το σύστημα».
Πηγή του υπουργείου Παιδείας, αντέτεινε μιλώντας στην εφημερίδα μας, ότι «το υπουργείο στηρίζει τα παιδιά αυτά, με διάφορους τρόπους. Παρέχονται διευκολύνσεις μέσω των Επαρχιακών Επιτροπών Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, ενώ κανένα παιδί δεν πάει κατ’ οίκον εκπαίδευση, χωρίς να προηγηθεί η σύμφωνη γνώμη των γονιών και του παιδοψυχίατρου». Πρόσθεσε ότι «όλα τα παιδιά με ΔΕΠΥ, στηρίζονται και τελειώνουν το σχολείο και μόνο ένα μικρό ποσοστό, μετά το 15ο έτος της ηλικίας τους, όταν συντρέχουν και άλλοι λόγοι, όπως π. χ. δυσλειτουργικές οικογένειες που δεν μπορούν να στηρίξουν το παιδί τους, μπορεί να εγκαταλείψουν το σχολείο. Το υπουργείο προσφέρει το τελευταίο διάστημα, ένα καινοτόμο πρόγραμμα Προπαρασκευαστικής Μαθητείας, διάρκειας ενός χρόνου, σε έφηβους 14-16 χρόνων που δεν έχουν ολοκληρώσει το γυμνάσιο και τους δίνει ακόμα μια ευκαιρία να έρθουν πίσω στο εκπαιδευτικό σύστημα, προσφέροντάς τους εναλλακτικούς τρόπους μάθησης, με βάση τις εκάστοτε ανάγκες της αγοράς εργασίας».
Από τη δική του πλευρά ο πρόεδρος της οργάνωσης των καθηγητών Μέσης Εκπαίδευσης ΟΕΛΜΕΚ Δημήτρης Ταλιαδώρος, διευθυντής του Λυκείου Κύκκου Α΄, ανέφερε ότι «είναι άδικο να κατηγορούνται συλλήβδην οι εκπαιδευτικοί για τα ζήτημα αυτό, γιατί σε πολλές περιπτώσεις, όπως π. χ. ενδεχόμενης στασιμότητας των παιδικών αυτών, λόγω κακής σχολικής επίδοσης ή απουσιών, τόσο οι διευθύνσεις των σχολείων, όσο και οι καθηγητές, αντιμετωπίζουν με ενσυναίσθηση τα προβλήματα τους. Σημειώνω – πρόσθεσε – ότι το εκπαιδευτικό πλαίσιο που αφορά τη Μέση Εκπαίδευση, είναι διαφορετικό, πιο αυστηροποιημένο και συγκροτημένο, από αυτό της Δημοτικής, ενώ λειτουργεί βέβαια σύστημα αξιολόγησης των μαθητών (διαγωνίσματα και δελτία προόδου), που δεν ισχύει στη Δημοτική. Το σχολείο ενημερώνεται από το υπουργείο, για περιπτώσεις μαθησιακών δυσκολιών και όχι ειδικά για ΔΕΠΥ, ενώ οι διευκολύνσεις που έχουν αυτά τα παιδιά, π. χ. περισσότερος χρόνος σε διαγώνισμα ή τελική εξέταση, προβλέπονται στις αποφάσεις των Επαρχιακών Επιτροπών Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, τις οποίες υλοποιούμε. Σε κάθε περίπτωση, θα ήταν καλό για όλους, να δημιουργηθεί επιτέλους ο ηλεκτρονικός φάκελος του μαθητή, όπως εξάγγειλε το υπουργείο Παιδείας, ώστε η παρακολούθησή του και η μετάβαση του από τη μια βαθμίδα στην άλλη, να γίνεται πιο ομαλά, ενώ στις περιπτώσεις παιδιών με ειδικές ανάγκες, (σ. σ. όπως είπε πρόσφατα και η υπουργός Παιδείας), δεν θα χρειάζεται να ταλαιπωρούμε τους γονείς και τα παιδιά με συνεχείς αξιολογήσεις».
Διαγνωσμένα, αδιάγνωστα και αδήλωτα περιστατικά
Σε παρουσίασή της στην εκδήλωση της περασμένης Κυριακής, η αντιπρόεδρος της ΔΕΠΥ Κύπρου Πόπη Ξάνθου, ανέφερε ότι «δεν υπάρχουν στατιστικά δεδομένα για τη ΔΕΠΥ στην Κύπρο», προσθέτοντας ότι «σύμφωνα με στοιχεία του 2021, περίπου το 7% του μαθητικού πληθυσμού έχει διαγνωσθεί με ΔΕΠΥ. Δυστυχώς – συνέχισε – ο αριθμός αυτός αυξάνεται, αν αναλογιστούμε ότι η ΔΕΠΥ συνυπάρχει και με άλλες διαταραχές, καθώς και με τις μαθησιακές δυσκολίες». Στο σημείο αυτό υπενθυμίζουμε ότι τον Φεβρουάριο 2022, ο υπογράφων κάλυψα δημοσιογραφικά, συνεδρία της κοινοβουλευτικής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, με θέμα «Το δικαίωμα των παιδιών σε ισότιμες ευκαιρίες μάθησης – έγκαιρη διάγνωση μαθησιακών δυσκολιών (δυσλεξία και ΔΕΠΥ)», όπου δημοσιοποιήθηκαν από το υπουργείο Παιδείας, κάποια αριθμητικά στοιχεία για τη ΔΕΠΥ. Σύμφωνα με την επιθεωρήτρια Δημοτικής Εκπαίδευσης Άντρη Κοντού Νεοκλέους, σε σύνολο 65 χιλιάδων παιδιών που φοιτούσαν τη συγκεκριμένη περίοδο στη Δημοτική Εκπαίδευση στην Κύπρο, περίπου 7500 παιδιά ανήκουν στην Ειδική Εκπαίδευση. Είπε ότι τα 340 περίπου από αυτά, έχουν ειδική μαθησιακή δυσκολία και 525 έχουν ΔΕΠΥ.
Η Μαρία Ευριπίδου συντονίστρια Ειδικής Αγωγής Μέσης Εκπαίδευσης, πληροφόρησε ότι στη Μέση Γενική και Τεχνική Εκπαίδευση φοιτούσαν τη συγκεκριμένη περίοδο, 5845 μαθητές Ειδικής Αγωγής από τους οποίους 422 (7%) έχουν ΔΕΠΥ και 947 (17%) παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες, περιλαμβανομένων ειδικών μαθησιακών δυσκολιών όπως η δυσλεξία». Όπως σχολίασε στον «Φ» η πρόεδρος του Συνδέσμου ΔΕΠΥ Κύπρου Μαρίνα Γεωργίου, «οι αριθμοί αυτοί αφορούν μόνο τα διαγνωσμένα περιστατικά, καθώς υπάρχουν και πολλά αδιάγνωστα, ενώ σε άλλες περιπτώσεις, οι οικογένειες δεν τα δηλώνουν».
Η διαταραχή που επιμένει στο χρόνο
Όπως ανέφερε στην παρουσίασή της η Πόπη Ξάνθου, «η ΔΕΠΥ είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που εμφανίζεται κατά τη νηπιακή ηλικία, επιμένει στο χρόνο και στις διαφορετικές περιβαλλοντικές συνθήκες. Τα συμπτώματά της, είναι η δυσκολία στη διατήρηση της προσοχής και η υπερκινητικότητα-παρορμητικότητα και εμφανίζονται πριν την ηλικία των δώδεκα ετών. Τα συμπτώματα αυτά, επηρεάζουν αρνητικά τη λειτουργικότητα του ατόμου στην καθημερινότητά του, στις κοινωνικές, ακαδημαϊκές και επαγγελματικές δραστηριότητες. Η διάγνωση σε παιδιά και εφήβους, γίνεται από εγγεγραμμένους κλινικούς και εκπαιδευτικούς/σχολικούς ψυχολόγους, παιδοψυχίατρους, παιδονευρολόγους και γιατρούς αναπτυξιολόγους. Η διάγνωση σε ενήλικες, γίνεται από εγγεγραμμένους κλινικούς ψυχολόγους και ψυχίατρους. Η ΔΕΠΥ δεν θεραπεύεται, αλλά αντιμετωπίζεται! Η πολύμορφη παρέμβαση, η οποία είναι βασισμένη στις ανάγκες του παιδιού, είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος».
H ΤζακελίνΓιασιού (Jacqueline Yashouh) βοηθός γραμματέας του Συνδέσμου ΔΕΠΥ Κύπρου, παρουσίασε τα παγκύπρια προγράμματα στήριξης του υπουργείου Υγείας, όπως η τηλεφωνική γραμμή 1484 για ψυχολογική υποστήριξη και ενημέρωση για τη ΔΕΠΥ, παροχή ψυχολογικών πρώτων βοηθειών και άμεση αντιμετώπιση ψυχοσυναισθηματικών κρίσεων ατόμου με ΔΕΠΥ ή γονιού, παραπομπή σε άλλες υπηρεσίες, οργανισμούς ή ειδικούς και ψυχοεκπαίδευση οικογενειών ατόμων με ΔΕΠΥ. Οι κύριοι στόχοι του προγράμματος είναι η διαχείριση των δυσκολιών των γονέων ατόμων με ΔΕΠΥ, η στήριξη και διατήρηση της οικογενειακής ηρεμίας, η πρόληψη συζυγικών ή/και άλλων οικογενειακών κρίσεων, η επιδότηση εργοθεραπειών σε εγγεγραμμένα μέλη του Συνδέσμου, η παροχή μερικής επιδότησης θεραπειών εργοθεραπείας σε άτομα με ΔΕΠΥ και πρόγραμμα ενδυνάμωσης ομάδων εφήβων και ενηλίκων με ΔΕΠΥ. Οι ενήλικες με ΔΕΠΥ, χρειάζονται στήριξη σε ζητήματα ανεξαρτητοποίησης, εργοδότησης και διαχείρισης των οικονομικών τους πόρων, ανάπτυξης κοινωνικών σχέσεων (διαφυλικές και φιλικές σχέσεις), σταθερότητας σε ρουτίνες και δημιουργίας οικογένειας».
Της «ΔΕΠΥ-δημίας» το ανάγνωσμα…
Το δοκίμιο του με τίτλο «ΔΕΠΥ-δημία, Επιστήμη και Ιδεολογία», εξέδωσε στην Αθήνα και αναμένεται να κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες στην Κύπρο, ο αφυπηρετήσας εκπαιδευτικός ψυχολόγος δρ Μιχάλης Παπαδόπουλος. Όπως γράφει μεταξύ άλλων σε αυτό το «ανατρεπτικό» βιβλίο του, «την τελευταία εικοσαετία ενέσκηψε, τόσο στην Ελλάδα όσον και στην Κύπρο, η μόδα της ΔΕΠΥ (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητα), ως επιδημία που διασπείρει στο σχολείο την παρουσία του «ΔΕΠΥ-ιού». Γονείς και δάσκαλοι, βλέπουν σχεδόν σε κάθε παιδί που αποκλίνει από το «κανονικό», σύμφωνα με αυτούς, ότι προσβλήθηκε από τον «ΔΕΠΥ-ιό».
Με αυτό τον τρόπο και τη δημιουργηθείσα «ΔΕΠΥ-δημία», απεκδύονται των οποιωνδήποτε πραγματικών ή φανταστικών ευθυνών τους». Προσθέτει ότι «η ΔΕΠΥ δεν μπορεί να θεωρηθεί ψυχική νόσος ή διαταραχή και δεν βρέθηκε ούτε μια ένδειξη γι’ αυτό. Τα παιδιά που διαγνώστηκαν σε μια συγκεκριμένη στιγμή και φέρουν την ταμπέλα ως πάσχοντα από ΔΕΠΥ, είναι παιδιά που αποκλίνουν από το θεωρούμενο «κανονικό» κοινωνικο- εκπαιδευτικό κατεστημένο. Ζητείται από αυτά τα παιδιά να υπακούουν και να είναι υποταγμένα στο κοινωνικο- εκπαιδευτικό σύστημα και σε ό,τι απαιτούν από αυτά οι ενήλικες. Ο διαχωρισμός και η διάκριση, έχουν σοβαρές συνέπειες στην ανάπτυξη τους. Η ΔΕΠΥ υπακούει στην εμποτισμένη με ιδεολογία, επιστήμη. Έτσι, διάτρητη από ιδεολογικούς ΔΕΠΥ-ιούς, χαρακτηρίζει ένα μεγάλο αριθμό παιδιών με τα αντιεπιστημονικά κριτήριά της. Ένα παιδί που εισέρχεται στο σχολείο, φέροντας την ετικέτα της ΔΕΠΥ, ή έχοντας μετά από λίγους μήνες, δυσκολίες να ακολουθήσει το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, περιθωριοποιείται και βιώνει τον ψυχικό πόνο».
Η ανακοίνωση της κυκλοφορίας αυτού του βιβλίου, συμπίπτει χρονικά με τη συζήτηση που ο Οργανισμός Κοινωνικής Πολιτικής και Δράσης συνδιοργάνωσε σε συνεργασία με τον Σύνδεσμο ΔΕΠΥ Κύπρου, την περασμένη Κυριακή 20 Οκτωβρίου 2024 στο Πολιτιστικό Κέντρο Στροβόλου, με θέμα την προώθηση της συμμετοχής των νέων με ΔΕΠΥ, σε πρωτοβουλίες και ευκαιρίες για τη νεολαία. Συμμετείχα στη συζήτηση και αναφέρθηκα στο βιβλίο αυτό και στις βασικές θέσεις του συγγραφέα του.
Ο παρευρισκόμενος ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής δρ Πέτρος Αντωνίου, επιστημονικός συνεργάτης του Συνδέσμου ΔΕΠΥ Κύπρου, σχολίασε αρχικά ότι την άποψη πως «η ΔΕΠΥ είναι το παράδειγμα μιας κατασκευασθείσας ασθένειας», την εξέφρασε ο Αμερικανός ψυχίατρος Leon Eisenberg, (1922-2009) καθηγητής Παιδοψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Harvard, στην τελευταία συνέντευξη που έδωσε λίγο πριν πεθάνει, στο γερμανικό περιοδικό «Der Spiegel», η οποία δημοσιεύτηκε το 2012, τρία χρόνια μετά τον θάνατο του.
Πρόσθεσε τα εξής, ο δρ Αντωνίου: «Πιστεύω ότι αυτή η συζήτηση, τέλειωσε πλέον. Υπάρχουν οι έρευνες, τα ευρήματα, οι άνθρωποι. Μήπως όλοι οι γιατροί, συμφώνησαν μια μέρα να πουν ψέματα και να περιπαίζουν τον κόσμο; Υπάρχουν δημοσιευμένες έρευνες, υπάρχουν βιολογικές αποδείξεις για τη ΔΕΠΥ, υπάρχουν αναλύσεις, υπάρχουν SMRI (Structural Magnetic Resonance Imaging) που αποδεικνύουν ότι ο εγκέφαλος ενός ατόμου με ΔΕΠΥ, είναι διαφορετικός από τον εγκέφαλο ενός ατόμου χωρίς ΔΕΠΥ…Αυτό δεν είναι προσωπική μου άποψη, είναι η επιστημονική αλήθεια και αυτήν μεταφέρω τώρα. Η ΔΕΠΥ είναι μια νευρο-αναπτυξιακή διαταραχή, η διάγνωσή της οποίας, βρίσκεται στη σφαίρα της ιατρικής επιστήμης, της ψυχιατρικής. Η ψυχολογία, δεν είναι ιατρική, είναι ανθρωπιστική επιστήμη…Η ιδιότητα του δρα Μιχάλη Παπαδόπουλου ως εκπαιδευτικού ψυχολόγου, έχει να κάνει με τα παιδαγωγικά και τη ψυχολογία και δεν έχει σχέση με κλινικές διαγνώσεις.
Εξάλλου, το ίδιο το υπουργείο Παιδείας της Κύπρου, όπου εργάστηκε για τόσα πολλά χρόνια ως εκπαιδευτικός ψυχολόγος, αναγνωρίζει με τις οδηγίες και τις εγκυκλίους του τη ΔΕΠΥ και τρόπους αντιμετώπισης στα σχολεία»… Υπογραμμίζω στο σημείο αυτό, ότι στον επίλογο του βιβλίου του ο δρ Παπαδόπουλος, τονίζει ότι «η περιήγηση στα δύσκολα μονοπάτια της ΔΕΠΥ, διέλυσε πολλούς μύθους που αφορούν στη σχέση επιστήμης, ιδεολογίας, κοινωνίας και Αγορών. Διέλυσε τους μύθους ότι η ΔΕΠΥ αποτελεί μια ψυχική διαταραχή γενετικά καθορισμένη, ότι αντιμετωπίζεται και θεραπεύεται με φαρμακευτική αγωγή, ότι αντιμετωπίζεται στο σχολείο με προσεγγίσεις ειδικής αγωγής (ειδικές μονάδες ή ώρες στήριξης). Τέλος, διέλυσε τον μύθο ότι επιστήμη είναι αντικειμενική και δεν επιδέχεται αμφισβήτηση»…
Εκφοβισμός, απομόνωση, στοχοποίηση και ματαίωση…
Ενδεικτικά αναφέρουμε σε συντομία τις παρεμβάσεις άλλων γονέων στη συζήτηση. Η Β. Α. μητέρα 16χρονου αγοριού μαθητή της Α΄ λυκείου, μίλησε για «bullying» σε βάρος του από το ίδιο το σχολείο του, για επανειλημμένες αποβολές του, απομόνωσή του και στοχοποίησή του από καθηγητές, για στασιμότητα στη Β΄ γυμνασίου, για αλλαγή σχολείου στη συνέχεια, «όπου η χρονιά πήγε καλά, γιατί η βοηθός διευθύντρια ήταν πολύ καλή και ανθρώπινη».
Μίλησε στη συνέχεια για πολλά προβλήματα στην Γ΄ γυμνασίου, που μας ανάγκασαν να τον βάλουμε σε κατ’ οίκον εκπαίδευση. Στο λύκειο φέτος – συνέχισε – έχουμε την ίδια αντιμετώπιση και σκέφτομαι να μπει ξανά κατ’ οίκον, αν είναι ο μόνος τρόπος να τον σώσω από την ανεπάρκεια των καθηγητών, αλλά από την άλλη, δεν είναι καλό να απομονωθεί. Από το πρώτο τετράμηνο, φορτώνουν τα παιδιά με τόσες πολλές αποβολές, που τους ματαιώνουν και ουσιαστικά τους «αναγκάζουν» να εγκαταλείψουν το σχολείο. Μετά τις καταγγελίες του γονιού, το υπουργείο Παιδείας δεν κάνει έρευνα και ουσιαστικά καλύπτει τον εκπαιδευτικό και δεν αποδίδει ποτέ ευθύνες σ’ αυτόν. Ο πειθαρχικός κανονισμός του υπουργείου, χρησιμοποιείται άτυπα, για να εκδιώχνονται μαθητές που θεωρούνται παραβατικοί ή ανεπαρκείς. Μόνο στην Κύπρο αποβάλλονται οι μαθητές μέχρι και για 6 ολόκληρες μέρες, με αποτέλεσμα οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες, να αποσυνδέονται από το σχολείο, με υπαιτιότητα του σχολείου».
Παρόμοιες απόψεις εξέφρασε πατέρας 14χρονου με ΔΕΠΥ, μαθητή Α΄ γυμνασίου, αναφέροντας ότι «από την πρώτη μέρα στο σχολείο, είναι στοχοποιημένος. Πρέπει οι καθηγητές – πρόσθεσε – να είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τη διαταραχή αυτή και να τη διαχειριστούν σωστά. Κάθε άτομο με αναπηρία, δικαιούται να ανήκει σε ένα ενιαίο, συμπεριληπτικό εκπαιδευτικό σύστημα που να του παρέχει εύλογες προσαρμογές, ανάλογα με την αναπηρία του. Το πρώτο που πρέπει να γίνεται, είναι να βοηθούνται οι γονείς να αναγνωρίζουν τη ΔΕΠΥ».
Η Ο. Ε. μητέρα αγοριού με ΔΕΠΥ, μαθητή Στ΄ δημοτικού σχολείου, ανέφερε ότι «για εμάς, το μεγάλο πρόβλημα, είναι η άγνοια των εκπαιδευτικών και η απόρριψη που βίωσε το παιδί μου, από τους συμμαθητές του, από την προδημοτική, για έξι χρόνια. Μόνο φέτος, που είναι ο τελευταίος του χρόνος, νιώθει καλύτερα γιατί έκανε φίλους. Δάσκαλοι και διευθυντές, συχνά έριχναν φταίξιμο στο παιδί, το έβαζαν στην άκρη και μου έλεγαν ότι «είναι άτακτος» και ότι δεν πρέπει «να βρίσκω δικαιολογία τη ΔΕΠΥ»…
