Πολλά εκατομμύρια που ξεπερνάνε μέχρι στιγμής τα €30 εκατ., ενώ υπάρχουν και δράσεις και έργα που δεν έχουν προϋπολογιστεί ακόμα, θα δαπανηθούν προκειμένου να εφαρμοστεί για πρώτη φορά στην Κύπρο ο θεσμός της πράσινης κοινότητας στον Κάτω Πύργο Τηλλυρίας.
Η εν λόγω κοινότητα επιλέγηκε στη βάση παραμέτρων που αφορούν κυρίως την απομόνωση της περιοχής και την ανάγκη αναζωογόνησης της μέσα από το Σχέδιο Αναζωογόνησης της Περιοχής Τηλλυρίας.
Για την πιλοτική εφαρμογή του θεσμού της πράσινης κοινότητας στον Κάτω Πύργο Τηλλυρίας, θα προωθηθεί η υλοποίηση σειράς δράσεων όπως η μερική ενεργειακή αυτονομία η οποία θα καλύψει σε πρώτη φάση 100 νοικοκυριά σε μια κοινότητα πέραν των 1.000 μόνιμων κατοίκων, η διαχείριση στερεών και υγρών αποβλήτων, η εγκατάσταση βασικών υποδομών για περιβαλλοντικούς σκοπούς, η διατήρηση και αύξηση πρασίνου κ.λπ., δράσεις δηλαδή που οδηγούν μακροπρόθεσμα στην κλιματική ουδετερότητα και στη μετάβαση σε μια βιώσιμη και πράσινη κοινότητα.
Τα έργα που προωθούνται σε πρώτη φάση, υπολογίζεται να έχουν συνολικό κόστος €7.697.000, με ορίζοντα υλοποίησης μέχρι τα μέσα του 2027. Σημειώνεται ότι τα €4.982.000 έχουν ήδη περιληφθεί στους προϋπολογισμούς των αρμόδιων υπουργείων, ενώ υπολείπονται €2.715.000. Για τα έργα που θα υλοποιηθούν σε δεύτερη φάση, το κόστος έχει εκτιμηθεί στα €20 εκατ. με ορίζοντα υλοποίησης το τέλος του 2028.
Παράλληλα, προωθούνται περαιτέρω παρεμβάσεις που θα συμβάλουν τόσο στην επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων και την αναζωογόνηση της περιοχής γενικότερα αλλά και την προώθηση του θεσμού της Πράσινης Κοινότητας ευρύτερα. Τέτοιες δράσεις αφορούν:
1) Εκπόνηση Προτύπου για «Κλιματικά Ουδέτερη και Πράσινη Κοινότητα», σε συνεργασία με τον Κυπριακό Οργανισμό Τυποποίησης (CYS) – Γραφείο Επιτρόπου Περιβάλλοντος.
2) Διευκόλυνση και καθοδήγηση μικρών τοπικών επιχειρήσεων για χρήση των υφιστάμενων σχεδίων χορηγιών όπως π.χ. το σχέδιο για την αξιοποίηση της Κυκλικής Οικονομίας στις επιχειρήσεις – Υπουργείο Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας.
3) Δημιουργία One-Stop Shop για παροχή υπηρεσιών προς τους κατοίκους του συμπλέγματος που αφορούν αιτήσεις αδειοδότησης (πολεοδομικής/ οικοδομικής), αιτήσεις σύνδεσης και αδειοδότησης (ύδρευση/αποχέτευση), αιτήσεις για σχέδια χορηγιών κ.λπ. – Επαρχιακός Οργανισμός Αυτοδιοίκησης Λευκωσίας.
Το έργο της πιλοτικής εφαρμογής του θεσμού της πράσινης κοινότητας στον Κάτω Πύργο Τηλλυρίας συντονίζεται από την υπουργό Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος και την υφυπουργό παρά τω Προέδρω, σε συνεργασία με τον υπουργό Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας, καθώς και την Επίτροπο Περιβάλλοντος.
Οι δράσεις που προωθούνται ήδη στο πλαίσιο της υλοποίησης της Πιλοτικής Πράσινης Κοινότητας Κάτω Πύργου από το υπουργείο Γεωργίας Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, είναι:
α) Εγκατάσταση αποχετευτικού συστήματος λυμάτων, το οποίο με τη μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αποτελεί πλέον αρμοδιότητα του ΕΟΑ. Το έργο αναμένεται να υλοποιηθεί σε δύο φάσεις. Η πρώτη φάση που αφορά τη σύναψη δημόσιας σύμβασης για την εκπόνηση των απαραίτητων μελετών, σχεδιασμού και εγγράφων διαγωνισμών για υλοποίηση των έργων, τα οποία θα καταδείξουν το μέγεθος και το συνολικό κόστος, αναμένεται το πρώτο τρίμηνο του 2025 και υπολογίζεται περί τις €400.000.
Η δεύτερη φάση που θα αφορά την υλοποίηση του σταθμού επεξεργασίας λυμάτων και του δικτύου συλλογής, αναμένεται να ξεκινήσει περί τα μέσα του 2026 με ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2028. Η προκαταρκτική εκτίμηση του κόστους υλοποίησης του αποχετευτικού έργου, ανέρχεται στα περίπου €10 εκατ.
β) Εγκατάσταση πράσινου περιπτέρου κόστους €65.000.
γ) Δημιουργία πράσινου σημείου και σημείου ανακύκλωσης για τη διαχείριση στερεών αποβλήτων. Το έργο έχει προϋπολογιστεί στις €600.000 και αναμένεται να ολοκληρωθεί περί το τέλος του 2026.
δ) Εγκατάσταση κοινοτικού κομποστοποιητή για την επεξεργασία οργανικών αποβλήτων και παραγωγής κομπόστας. Το έργο χρηματοδοτείται από το Θ.Αλ.Ε.Ι.Α. και έχει ορίζοντα υλοποίησης το 2026 με προϋπολογισμό €600.000.
ε) Εφαρμογή συστήματος «Πληρώνω όσο Πετώ». Η σύμβαση για την μελέτη υπογράφηκε τον Μάρτιο του 2024. Υπολογίζεται υλοποίηση μέσα του 2025.
στ) Έργα καθαρισμού και συντήρησης του φράγματος κόστους €3 εκατ. Αναμένεται μέχρι τον Μάρτιο του 2025 η εκπόνηση τεχνοοικονομικής μελέτης που θα καταδείξει τις ανάγκες εργασιών στο φράγμα, ενώ η υλοποίηση του θα χρηματοδοτηθεί από την Κοινή Αγροτική Πολιτική.
ζ) Επιδιορθωτικά έργα στο αλιευτικό καταφύγιο κόστους €717.000. Αναμένεται η ολοκλήρωση των μελετών περί τα μέσα του 2025, οπότε και θα γίνει η προκήρυξη για την εκτέλεση των εργασιών. Ο εργασίες αναμένεται να ολοκληρωθούν περί τα μέσα του 2026.
Ενεργειακή ανεξαρτησία συμπλέγματος Τηλλυρίας
Το υπουργείο Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας προχωρεί στη μερική ενεργειακή αυτονόμηση της κοινότητας με Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας. Για την υλοποίηση του έργου, η Τεχνική Επιτροπή για την πράσινη κοινότητα είχε επαφές με τις κοινότητες της περιοχής Τηλλυρίας και το Ενεργειακό Γραφείο Κύπρου (ΕΓΚ), το οποίο έχει ήδη εκκινήσει την εκπόνηση σχεδίου δράσης για την αειφόρο ενέργεια και το κλίμα για το σύμπλεγμα Τηλλυρίας, περιλαμβανομένης και της κοινότητας Κάτω Πύργου. Το εν λόγω σχέδιο δράσης, που χρηματοδοτείται από το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΣΑΑ), θα καθορίζει τις δράσεις που απαιτούνται για υλοποίηση του έργου ενεργειακής κοινότητας, με ενδεικτικό χρονοδιάγραμμα και προκοστολόγηση των δράσεων που αφορούν την ενέργεια. Στόχος η κλιματική ουδετερότητα της κοινότητας μέχρι το 2030.
Στο πλαίσιο των επαφών το ΕΓΚ, υπέβαλε ολοκληρωμένη πρόταση, για υλοποίηση του έργου σε δυο φάσεις. Η πρώτη φάση αφορά την υλοποίηση παρεμβάσεων ενεργειακής απόδοσης, ηλεκτροπαραγωγής από ηλιακή ενέργεια και αποθήκευσης ενέργειας σε 100 υποστατικά (κοινοτικά, κατοικίες και επιχειρήσεις) και η δεύτερη φάση αφορά την υλοποίηση παρεμβάσεων ενεργειακής απόδοσης, ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και αποθήκευσης ενέργειας σε μεγαλύτερο αριθμό υποστατικών (κατοικίες και επιχειρήσεις), την υλοποίηση έργων ΑΠΕ από άλλες πηγές πέραν της ηλιακής ενέργειας και την υλοποίηση κοινωφελών έργων όπως χρήση ηλεκτρικών λεωφορείων, ηλεκτρικών ποδηλάτων, εγκατάσταση σταθμών φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων και λοιπές επεμβάσεις ενεργειακής απόδοσης και ευφυΐας σε δημόσιες υποδομές.
Για την υλοποίηση της πρώτης φάσης, το ΕΓΚ αναλαμβάνει την ενημέρωση και εμπλοκή των τοπικών Αρχών, των πολιτών και των επιχειρήσεων της περιοχής, καθώς και τη σύσταση νομικής οντότητας και του καταστατικού της με βάση το σχετικό ρυθμιστικό πλαίσιο της ΡΑΕΚ. Σημειώνεται ότι στη νομική οντότητα δεν δύναται να συμμετέχει το κράτος.
Θα απαιτηθεί η αναβάθμιση του δικτύου της ΑΗΚ, και πιθανόν η εγκατάσταση νέου υποσταθμού, καθώς ο πλησιέστερος βρίσκεται στην Πόλη Χρυσοχούς. Τυχόν αναβάθμιση του δικτύου για την εξυπηρέτηση των έργων της πρώτης φάσης, έχει ορίζοντα ολοκλήρωσης περί το τέλος του 2025. Το υπουργείο Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων ανέλαβε την εγκατάσταση δημόσιων σημείων φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων, καθώς και διαχείριση των μεταφορών από και προς την κοινότητα.
