Την ανάγκη για στήριξη από την πολιτεία και την κοινωνία, των συζύγων ή των παιδιών που φροντίζουν ασθενείς με άνοια/αλτσχάιμερ, ανέδειξε η Ιωάννα Κουντούρη, πρόεδρος της  επαρχιακής επιτροπής Λευκωσίας, του φιλανθρωπικού Συνδέσμου Στήριξης Ατόμων με Άνοια «Ιθάκη», στην ομιλία της στην εκδήλωση που ο Σύνδεσμος οργάνωσε στη Λευκωσία το Σάββατο 21 Σεπτεμβρίου 2024, ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας Αλτσχάιμερ. Η εκδήλωση με σύνθημα «Δεν ξεχνάμε αυτούς που ξεχνούν», έγινε υπό την αιγίδα του υπουργείου Υγείας και περιλάμβανε πορεία από την πλατεία Ελευθερίας στην εκκλησία Φανερωμένης, με τη συνοδεία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Αστυνομίας Κύπρου, όπου μετά τον εκκλησιασμό, απηύθυναν χαιρετισμούς εκτός από την κυρία Κουντούρη, η πρόεδρος της «Ιθάκης» Ισαβέλλα Καραολή, η εκπρόσωπος του υπουργείου Υγείας Χριστίνα Βασιλείου, ο δήμαρχος Λευκωσίας Χαράλαμπος Προύντζος, ο πρόεδρος του Παγκύπριου Συντονιστικού Συμβουλίου Εθελοντισμού Ηλίας Δημητρίου και εκ μέρους των οικογενειών των ασθενών, ο ηθοποιός Σώτος Σταυράκης, η μητέρα του οποίου νοσεί με Αλτσχάιμερ. Παρουσιαστής της εκδήλωσης, ήταν ο Λουκάς Χριστοδουλίδης.  

Η «Ιθάκη» ιδρύθηκε το 2011 και λειτουργεί δύο κέντρα ημέρας, ένα στη Λεμεσό και ένα στη Λευκωσία, ενώ σύντομα θα λειτουργήσει και στην Πάφο. Όπως ανέφερε η Ιωάννα Κουντούρη, τα δύο κέντρα ημέρας εξυπηρετούν περίπου 200 άτομα τον χρόνο, ενώ προσφέρουν στήριξη, καθοδήγηση και αξιολόγηση, σε περίπου 500 άτομα τον χρόνο. Υπολογίζεται ότι στις ελεύθερες περιοχές της Κύπρου, ζουν σήμερα περίπου 18.000 ασθενείς με άνοια, ενώ όπως αναφέρθηκε σε δημοσιογραφική διάσκεψη που οργάνωσε  ο Παγκύπριος Σύνδεσμος Αλτσχάιμερ και συναφών Ανοιών Μη-με-Λησμόνει, τη Δευτέρα 23 Σεπτεμβρίου 2024 στο υπουργείο Υγείας, στην παρουσία του υπουργού Μιχάλη Δαμιανού, «έχει διαπιστωθεί ότι αυξάνεται ο αριθμός των ατόμων νεαρής ηλικίας που νοσούν με άνοια».

Όπως ανέφερε σε ομιλία του ο Κώστας Καπιτανής, πρόεδρος της επαρχιακής επιτροπής Λάρνακας του Παγκύπριου Συνδέσμου Αλτσχάιμερ, «στο κέντρο ημερήσιας φροντίδας που ο Σύνδεσμος λειτουργεί στην επαρχία Λάρνακας, εξυπηρετούμε και άτομα κάτω των 50 ετών. Και είναι γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο – πρόσθεσε – που η κοινωνία μας, επιβάλλεται να ευαισθητοποιηθεί για την άνοια, ενώ παράλληλα οφείλει να υποστηρίξει τον γείτονα, τον φίλο, τον συγγενή που υποφέρει με άνοια, όσο και την οικογένεια του. Ως εκ τούτου, ευελπιστούμε στην κρατική ενίσχυση, αφού οι διάφοροι πόροι, συμβάλλουν και αναβαθμίζουν ποικιλοτρόπως το έργο του Συνδέσμου μας».

Όπως είπε στον «Φ» η πρόεδρος του Συνδέσμου Αλτσχάιμερ και συναφών Ανοιών Μη-με-Λησμόνει, Νόνη Διάκου, «σημαντικά επιτεύγματα μετά από παρεμβάσεις του Συνδέσμου, ο οποίος ιδρύθηκε το 1996, είναι η παροχή από το 2001, δωρεάν ειδικής φαρμακευτικής αγωγής στους ασθενείς – μια υπηρεσία που μεταφέρθηκε στο ΓεΣΥ – η σύσταση, τον ίδιο χρόνο, με απόφαση του υπουργικού Συμβουλίου, πολυθεματικής επιτροπής για τα θέματα διαφόρων μορφών άνοιας στο υπουργείο Υγείας, όπου εκπροσωπούνται φορείς από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα και η δημιουργία του Εθνικού Σχεδίου Δράσης της Κυπριακής Δημοκρατίας για θέματα άνοιας».

Δεν υπάρχει ούτε μια κρατική δομή…

«Δεν νοείται η Κύπρος, χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να μην έχει ούτε μια κρατική δομή για τους ανθρώπους με άνοια», ανέφερε σε παρέμβαση του στην εκδήλωση της «Ιθάκης», ο γιος 92χρονου ασθενούς και πρόσθεσε: «Γνωρίζετε καλά ότι αυτή η ασθένεια εξελίσσεται σε πανδημία διεθνώς, αλλά και στον τόπο μας και αφορά κυρίως τους ηλικιωμένους, αλλά και  χιλιάδες άλλα άτομα, τους συγγενείς που τους φροντίζουν, πολλοί από τους οποίους, είναι…με ψυχοφάρμακα, λόγω του άγχους και της πίεσης που βιώνουν. Αναγκάζονται πολλοί και τους παίρνουν σε γηροκομεία, όπου δεν υπάρχουν εξειδικευμένες υπηρεσίες προς αυτούς, ή εργοδοτούν έμμισθη φροντίστρια, συνήθως αλλοδαπή. Γιατί λοιπόν το κράτος αφήνει το πρόβλημα στον εθελοντισμό και στην τοπική αυτοδιοίκηση και δεν αναλαμβάνει τις ευθύνες του;».

Μαζί του συμφώνησε και ο παρευρισκόμενος πρώην βουλευτής και πρώην υπουργός Άμυνας Μιχάλης Γιωργάλλας που πήρε αμέσως μετά τον λόγο και είπε ότι «ο εθελοντισμός και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, έχουν κάνει πάρα πολλά. Αυτό το κράτος, πρόσθεσε, έχει εθνική στρατηγική για το αλτσχάιμερ και πρέπει επιτέλους ν’ αρχίσει την υλοποίηση της και πρέπει ναι, να δημιουργήσει δομές για τα άτομα με άνοια. Είναι καθήκον της υφιστάμενης και της επόμενης κυβέρνησης, να ασχοληθεί με το θέμα». Στο ζήτημα των συγγενικών προσώπων που είναι φροντιστές των ασθενών, αναφέρθηκε και η Ιωάννα Κουντούρη, μιλώντας στον υπογράφοντα. «Υπάρχουν περιπτώσεις – μας είπε – που ο/η σύζυγος, πεθαίνει πριν τον/την ασθενή σύζυγο που φροντίζει, επειδή η υγεία του επιβαρύνεται από τη ψυχοφθόρο κατάσταση που βιώνει – μπορεί να μη μπορεί να κοιμηθεί από έγνοια μήπως ο ασθενής π. χ. βγει από το παράθυρο και φύγει, μπορεί να πάθει κατάθλιψη, γιατί βλέπει τον άνθρωπο του να φτάνει σε μια κατάσταση όπου δεν μπορεί να αυτοεξυπηρετηθεί, ακόμα και στις πιο βασικές του ανάγκες, της προσωπικής υγιεινής.

Πρόσφατο παράδειγμα, είναι ένα ανδρόγυνο που οι σύζυγοι ήταν πολύ συνδεδεμένοι μεταξύ τους. Η γυναίκα ήταν πολύ δυναμική και κοινωνική, αλλά ασθένησε με άνοια τα τελευταία χρόνια και τη φρόντιζε ο σύζυγός της. Όταν εκείνη πέθανε, ο άνδρας κλείστηκε στο σπίτι με κατάθλιψη και δεν μπορεί να τη ξεπεράσει…». Η κυρία Κουντούρη, που έχασε τον σύζυγο της από την ασθένεια το 2016, μας είπε ότι «οι φροντιστές ατόμων με άνοια, πρέπει να έχουν εξειδικευμένες γνώσεις και να μπορούν να επικοινωνούν μαζί τους.

Στη δική μας περίπτωση, η έμμισθη φροντίστρια που εργοδοτήσαμε για τον σύζυγο μου, παρόλο που ήταν πανέξυπνη, πέρασε καιρός για ν’ αντιληφθεί ότι  ο σύζυγος μου είχε πρόβλημα, γιατί δεν του φαινόταν. Κι αυτό συμβαίνει συχνά σε πολλές οικογένειες, γιατί οι ασθενείς σε κάποιο στάδιο…προσποιούνται ότι καταλαβαίνουν και ότι επικοινωνούν. Όμως, όταν προχωρήσει η άνοια, διαπιστώνεις ότι δεν μπορούν να κάνουν μόνοι τους ούτε ένα καφέ, γιατί θα κινδυνεύσουν να καούν, ούτε να κάνουν μόνοι τους μπάνιο, γιατί μπορεί να βάζουν πολύ ζεστό ή πολύ κρύο νερό και να μην το αντιλαμβάνονται…».

Πρόληψη, σωματική και πνευματική άσκηση

«Πολύ συχνά επικρατεί στο ευρύ κοινό σύγχυση των όρων «άνοια» και «Αλτσχάιμερ», αναφέρεται μεταξύ άλλων σε πληροφοριακό σημείωμα του Συνδέσμου «Ιθάκη».

Προστίθενται τα εξής:  «Η άνοια είναι περιγραφικός, γενικός όρος, ενώ η νόσος Αλτσχάιμερ είναι συγκεκριμένη ασθένεια, η οποία ωστόσο ευθύνεται για περισσότερες από τις μισές περιπτώσεις άνοιας. Η συχνότητα της νόσου, αυξάνει με την ηλικία. Εμφανίζεται στο 5% – 10% των ατόμων άνω των 65 ετών, ειδικά δε μετά την ηλικία των 85 ετών η πιθανότητα εμφάνισης είναι 1 στα 3 άτομα. Επομένως, η συχνότητα στο γενικό πληθυσμό είναι αρκετά μεγάλη. Η φυσική πορεία της νόσου Αλτσχάιμερ, οδηγεί τελικά στον θάνατο.

Η εκφύλιση του εγκεφάλου, αρχικά περιορίζεται σε δομές που σχετίζονται με τη μνήμη και τις νοητικές λειτουργίες γενικότερα. Στη συνέχεια όμως, επεκτείνεται σταθερά σε ευρύτερες περιοχές του εγκεφάλου, επηρεάζοντας σταδιακά όλες τις λειτουργίες και τα συστήματα του σώματος. Η προσωπικότητα αποδιοργανώνεται και στο τελικό στάδιο της νόσου, το άτομο είναι κλινήρες, άλαλο και τελικά καταλήγει συνηθέστερα από λοιμώξεις. Υπάρχει πρόληψη για τη νόσο Αλτσχάιμερ και την άνοια γενικότερα;

Πρέπει να τονισθεί ότι ο έλεγχος των αγγειακών παραγόντων κινδύνου, συμβάλλει σημαντικά στην πρόληψη της άνοιας. Πρόσφατες σχετικές μελέτες, δείχνουν ότι η υγιεινή μεσογειακή διατροφή και ο έλεγχος της αρτηριακής πίεσης, του σωματικού βάρους, των επιπέδων σακχάρου και χοληστερόλης στο αίμα, ωφελούν τόσο τον εγκέφαλο, όσο και το καρδιαγγειακό σύστημα. Επιπλέον, η συστηματική σωματική, αλλά και πνευματική άσκηση, καθώς και η συμμετοχή σε κοινωνικές δραστηριότητες, φαίνεται ότι προστατεύουν από την άνοια. Άτομα υψηλού μορφωτικού επιπέδου, με απαιτητικά επαγγέλματα που ασκούν συστηματικά το μυαλό τους, παρουσιάζουν νόσο Αλτσχάιμερ σε μεγαλύτερη ηλικία και σε ηπιότερη μορφή, σε σχέση με άτομα που κρατούν το μυαλό τους σε αδράνεια. Δραστηριότητες όπως το διάβασμα, τα πνευματικά παιχνίδια (χαρτιά, σκάκι) ή ακόμη και πιο απλές δραστηριότητες, όπως η λύση σταυρόλεξου, μπορούν να κρατήσουν ζωντανές τις νοητικές λειτουργίες των ηλικιωμένων και να βοηθήσουν στη διατήρηση της μνήμης τους».

Στο σημείωμα γίνεται αναφορά και στους φροντιστές των ασθενών, που καλούνται «να αναγνωρίσουν τα όρια τους και να βρουν χρόνο για τον εαυτό τους». Επισημαίνονται μεταξύ άλλων τα ακόλουθα: «Η αναγνώριση των ορίων της αντοχής σας, είτε σωματικής είτε ψυχολογικής, ως φροντιστές, είναι σημαντική, αφού με αυτό τον τρόπο, μπορείτε να αναζητήσετε έγκαιρα βοήθεια. Δώστε προσοχή στα σημάδια που σας προειδοποιούν ότι η κόπωση έχει συσσωρευτεί και βρείτε χρόνο να φροντίσετε τον εαυτό σας. Οι κοινωνικές επαφές, οι ευχάριστες δραστηριότητες, η διατήρηση των ενδιαφερόντων σας, θα βοηθήσουν την υγεία σας και τελικά θα σας επιτρέψουν να φροντίζετε καλύτερα τον άνθρωπό σας».

Απόκρυψη και ανεπαρκής καταγραφή

«Οι ασθενείς χρειάζονται 24ωρη φροντίδα, αλλά χρειάζονται και οι φροντιστές τους στήριξη από εξειδικευμένα άτομα», είπε στην ομιλία της στην εκδήλωση η Ιωάννα Κουντούρη. «Τι μπορούμε να κάνουμε; Πρέπει – είπε – να δημιουργηθούν περισσότερα κέντρα ημέρας, τα οποία να επιχορηγεί το κράτος, για την απασχόληση των ασθενών και την ταυτόχρονη ανακούφιση των φροντιστών.

Το ποσόν της επιχορήγησης του κράτους, πρέπει να καλύπτει τους μισθούς του μόνιμου προσωπικού στα υφιστάμενα κέντρα ημέρας, ώστε οι εθελοντές να καλύπτουν όλα τα υπόλοιπα. Πρέπει να δημιουργηθούν δομές που θα φιλοξενούν τους ασθενείς, είτε προσωρινά, είτε σε πιο μόνιμη βάση, για να ανασαίνουν οι φροντιστές. Πρέπει να οργανωθούν σε μόνιμη βάση, επισκέψεις κατ’ οίκον, για στήριξη όλων. Πρέπει να ευαισθητοποιηθεί περισσότερο η γειτονιά, η κοινότητα, η εκκλησία και να ενημερωθεί για τους ασθενείς της περιοχής της, για να προσφέρει τη στήριξη της. Π. χ. πρέπει οι πολίτες να ειδοποιούν τα κέντρα ημέρας, για ασθενείς με άνοια που χάνονται.

Οι ιερείς μπορούν να προσκαλούν στην εκκλησία, μια φορά τον μήνα, ασθενείς για κοινωνικοποίηση. Αλλά δεν υπάρχει δυστυχώς καταγραφή των ατόμων αυτών, υπάρχει απόκρυψη από τις οικογένειες, μέχρι να φτάσουν στο σημείο που δεν μπορούν να διαχειριστούν την κατάσταση. Αν γίνουν πρωτόκολλα για να δηλώνεται η ασθένεια, τότε θα έχουμε στοιχεία, πιθανόν ένα αρχείο και καλύτερη διαχείριση, γνωρίζοντας σε ποιες περιοχές βρίσκονται οι ασθενείς. Πρέπει οι δήμοι και οι κοινότητες να εμπλακούν περισσότερο και να δραστηριοποιηθούν περισσότεροι εθελοντές.

Το κέντρο ημέρας της «Ιθάκης» στη Λευκωσία, λειτουργεί στην ανατολική πλευρά της πόλης (στην ενορία Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης σε πάροδο της λεωφόρου Καλλιπόλεως), σε χώρο που διέθεσε ο Δήμος Λευκωσίας, τον οποίο και ευχαριστούμε. Υπάρχει τεράστια ανάγκη και χρειάζεται να λειτουργήσει και δεύτερο κέντρο ημέρας στη δυτική Λευκωσία, στην περιοχή Έγκωμης, Λακατάμιας, Στροβόλου. Είμαστε στο στάδιο της αναζήτησης κατάλληλου χώρου. Η βοήθεια των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης, είναι απαραίτητη. Ως κράτος της Ευρώπης έχουμε τα εργαλεία, ειδικούς και κονδύλια για να δημιουργηθούν ειδικές υποδομές για τις ανάγκες των ασθενών. Μέχρι τότε, ας φροντίσουμε εμείς όσο μπορούμε, αυτούς που δεν μπορούν να φροντίσουν τον εαυτό τους».