Η καταστροφική πυρκαγιά στην ευρύτερη περιοχή Αρακαπά τον Ιούλιο του 2021 αποτέλεσε το έναυσμα για εκσυγχρονισμό του νομοθετικού πλαισίου που διέπει τα αδικήματα σε σχέση με το άναμμα φωτιάς και εμπρησμό. Μετά από τρία χρόνια, και κατόπιν διαβούλευσης, αποφασίστηκε η αναθεώρηση έξι συνολικά νομοθεσιών. Την περασμένη Δευτέρα εγκρίθηκαν από το Υπουργικό Συμβούλιο, έπειτα από κοινή πρόταση των Υπουργείων Γεωργίας, Εσωτερικών και Δικαιοσύνης.
Η Νομική Υπηρεσία, το 2021, επεσήμανε τα ακόλουθα επί του θέματος:
α) Αδικήματα που αφορούν εμπρησμό, άναμμα φωτιάς, πρόκληση πυρκαγιάς και άλλα συναφούς φύσεως αδικήματα βρίσκονται διάσπαρτα σε σειρά νομοθεσιών.
β) Κάποιες από τις υπό αναφορά αξιόποινες συμπεριφορές αλληλοκαλύπτονται ή απαντώνται σε περισσότερα του ενός νομοθετήματα.
γ) Υπάρχει ασυνέπεια αναφορικά με το ύψος των ποινών που προβλέπονται σε σχέση με τη σοβαρότητα της αξιόποινης συμπεριφοράς που ποινικοποιείται σε κάθε αδίκημα.
Στην επιστολή του Γενικού Εισαγγελέα Γιώργου Σαββίδη προς τους Υπουργούς Δικαιοσύνης, Εσωτερικών και Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος σημειώνεται ότι τα πιο πάνω προκαλούν προβλήματα τόσο στην εφαρμογή των υπό αναφορά νομοθεσιών, όσο και στη στοιχειοθέτηση ποινικών υποθέσεων στα δικαστήρια. Επιπλέον, θέτουν υπό αμφισβήτηση τη σαφήνεια και ασφάλεια δικαίου που θα πρέπει να διακρίνει ιδιαίτερα ποινικής φύσεως νομοθετικές ρυθμίσεις και υπονομεύουν την προληπτική λειτουργία που πρέπει να επιτελούν οι εν λόγω ρυθμίσεις. Περαιτέρω, η εμπλοκή διαφορετικών Υπηρεσιών και Τμημάτων με ευθύνη εφαρμογής των σχετικών νομοθεσιών και οι ποικίλες εξουσίες που το κάθε Τμήμα έχει ως προς την πρόληψη και καταστολή πυρκαγιών, απαιτεί μία συνολική θεώρηση της νομοθεσίας, έτσι ώστε όμοιες περιστάσεις να τυγχάνουν ομοιόμορφης ρύθμισης και διακριτές περιστάσεις να τυγχάνουν της ανάλογης διαφοροποιημένης ρύθμισης.
Ακολούθως συστάθηκε Ομάδα Εργασίας με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων Υπουργείων / Τμημάτων και τη συνδρομή της Νομικής Υπηρεσίας και της Επιτρόπου Νομοθεσίας, η οποία εργάστηκε για την ετοιμασία δέσμης νομοθετημάτων για αναθεώρηση και εκσυγχρονισμό του νομοθετικού πλαισίου για τις πυρκαγιές.
Στόχοι της Ομάδας Εργασίας ήταν η συγγραφή νέας, σύγχρονης νομοθεσίας για αντικατάσταση του περί Πρόληψης των Πυρκαγιών στην Ύπαιθρο Νόμου του 1988, ο έλεγχος όλων των υφιστάμενων νομοθεσιών που σχετίζονται με φωτιές και πυρκαγιές οι οποίες έχρηζαν εκσυγχρονισμού, καθώς και η βελτίωση τους και η ευθυγράμμιση τους ως προς την πρόληψη, αντιμετώπιση και πάταξη των αδικημάτων. Παράλληλα, η αναθεώρηση της νομοθεσίας σκόπευε στην αυστηροποίηση των προνοιών νόμων που προέβλεπαν ελαφρύτερες ποινές με απώτερο σκοπό την αποτροπή, την ευθυγράμμιση των ποινών σε όλες τις σχετικές νομοθεσίες, την αντιμετώπιση των αδικημάτων με βάση τη διακινδύνευση και το αποτέλεσμα, την συμπερίληψη αδικημάτων σε νόμους όπου δεν υπήρχε σχετική πρόβλεψη και τη δυνατότητα εξώδικης ρύθμισης εκεί όπου δεν υπήρχε. Τέλος, με την αναθεώρηση γίνεται και ρητή αναφορά στις περιπτώσεις όπου επιτρέπεται το άναμμα φωτιάς με πρόβλεψη των εξαιρέσεων και των μέτρων που πρέπει να λαμβάνονται για την αποφυγή πυρκαγιών.
Συγκεκριμένα, ετοιμάστηκαν και εγκρίθηκαν από το Υπουργικό Συμβούλιο έξι νομοσχέδια:
(1)O Περί Δασών (τροποποιητικός) Νόμος του 2024
(2)Ο Περί Πρόληψης και κατάσβεσης πυρκαγιών στην ύπαιθρο Νόμος του 2024
(3)Ο Περί Κοινοτήτων (τροποποιητικός νόμος αρ.
(4)Νόμος 2024 (4) Ο Περί Δήμων (τροποποιητικός αρ.5) Νόμος 2024
(5)Ο Περί Εξωδίκου ρυθμίσεων αδικημάτων (τροποποιητικός αρ. 2) Νόμος 2024
(6)Ο περί Ποινικού κώδικα (τροποποιητικός αρ. 2) Νόμος του 2024.
Στις υφιστάμενες νομοθεσίες υπάρχουν διάφορες και διαφορετικές ποινές, οι οποίες σε κάποιες περιπτώσεις δεν είναι καθόλου αποτρεπτικές. Στα τροποποιητικά νομοσχέδια που έχουν εγκριθεί, αναθεωρείται και εκσυγχρονίζεται το νομοθετικό πλαίσιο και γίνεται διαχωρισμός των αδικημάτων διακινδύνευσης από τα αδικήματα με καταστροφικό αποτέλεσμα. Συγκεκριμένα, υπάρχουν αρκετά υψηλότερες ποινές, ειδικά για τα αδικήματα με αποτέλεσμα, σε σχέση με τις υφιστάμενες πρόνοιες. Oι ποινές αυστηροποιούνται ως ακολούθως:
➤ Δάση: 12 έτη φυλάκιση ή/και €100.000 χρηματική ποινή (από 10 έτη ή/και €50.000 που ισχύει στην υφιστάμενη νομοθεσία)
➤ Ύπαιθρος: 10 έτη φυλάκιση ή/και €75.000 χρηματική ποινή (από 5 έτη ή/και €20.000 που ισχύει στην υφιστάμενη νομοθεσία)
➤ Δήμοι/Κοινότητες: 8 έτη φυλάκιση ή/και €50.000 χρηματική ποινή (από 3 μήνες ή/και €860 -για καύση εντός δημοτικών ορίων- που ισχύει στην υφιστάμενη νομοθεσία).
Για τον καθορισμό των πιο πάνω ποινών, λήφθηκαν υπόψη οι πρόνοιες του Ποινικού Κώδικα (αρ.315), Κεφ. 154, έτσι ώστε να μην αντίκεινται στην αρχή της αναλογικότητας.
Διαφοροποιούνται τα εξώδικα
Στα νομοσχέδια καθορίζονται σταθερά ποσά εξώδικου συμβιβασμού για τα αδικήματα διακινδύνευσης και ανάλογα με το αδίκημα και την εποχή που διαπράχθηκε, τα ποσά διαφοροποιούνται και καθίστανται πιο αυστηρά σε σχέση με τις υφιστάμενες διαδικασίες. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στους περί Δασών Νόμους του 2012 και 2018 (Ν. 25(Ι)/2012) δεν υπάρχει σταθερό ποσό εξώδικου συμβιβασμού, αλλά επαφίεται στη διακριτική ευχέρεια του Διευθυντή του Τμήματος Δασών ο καθορισμός του ύψους του εξώδικου, με περιορισμό του μεγίστου ποσού στις €2.000. Με την τροποποίηση της νομοθεσίας, το ελάχιστο ποσό εξώδικου συμβιβασμού καθορίζεται στα €500 και το μέγιστο στις €3.000 για τα αδικήματα διακινδύνευσης και δεν επαφίεται πλέον στη διακριτική ευχέρεια του Διευθυντή του Τμήματος Δασών. Πλέον υπάρχει πίνακας με καθορισμένα ποσά εξώδικης ρύθμισης ανάλογα με την περίοδο που διαπράχθηκε το αδίκημα, λαμβάνοντας υπόψιν τον κίνδυνο έναρξης και επέκτασης πυρκαγιάς. Ο πίνακας αυτός πλέον είναι κοινός σε ύπαιθρο, κοινότητες, δήμους. Στον πίνακα γίνεται διαχωρισμός σε 3 περιόδους:
Α. Ιούνιος, Ιούλιος, Αύγουστος, Σεπτέμβριος.
Β. Απρίλιος, Μάιος, Οκτώβριος, Νοέμβριος.
Γ. Δεκέμβριος, Ιανουάριος, Φεβρουάριος, Μάρτιος
Οι εξώδικες ρυθμίσεις είναι σε ποσά από €500 μέχρι €3000: για άναμμα φωτιάς χωρίς άδεια (€500-€2500), χρήση μηχανημάτων συγκόλλησης ή άλλου εξοπλισμού για την περίοδο 1 Ιουνίου -30 Σεπτεμβρίου (€2000), μη τήρηση όρων για άδεια ανάμματος φωτιάς ή χρήσης εργαλείων (€500-€1000), εγκατάλειψη άσβεστης φωτιάς που έχει ανάψει (€500-€2000), απόρριψη άσβεστου σπίρτου ή τσιγάρου ή άλλους αντικειμένου που μπορεί να προκαλέσει πυρκαγιά (€500-€1000), πρόκληση πυρκαγιάς χωρίς ζημιά (€750-€3000), παρασκευή ή ζέσταμα φαγητού χωρίς τήρηση προϋποθέσεων (€500-€1000), άρνηση ή παράλειψη παρουσίας άδειας για τα πιο πάνω (€500-€1000), απόπειρα διάπραξης των πιο πάνω στα μισά πρόστιμα. Διευκρινίζεται πως τα εξώδικα ισχύουν νοουμένου ότι δεν προκαλείται ζημιά σε δάσος ή δασώδη έκταση ή ακίνητη περιουσία. Εάν προκαλείται τότε καταχωρείται ποινική υπόθεση.
10+1 αναθεωρήσεις και αλλαγές
1. Αναθεωρείται και εκσυγχρονίζεται το νομοθετικό πλαίσιο
2. Γίνεται προσθήκη νέων αδικημάτων (π.χ. χρήση γεωργικών εργαλείων)
3. Γίνεται καθολικός διαχωρισμός των αδικημάτων σε αδικήματα διακινδύνευσης και σε αδικήματα με αποτέλεσμα και αδικήματα χωρίς πρόθεση άλλα εξαιτίας αλόγιστης ή αμελούς ενέργειας, συμπεριφοράς ή παράλειψης να ληφθούν οι αναγκαίες προφυλάξεις (χωρίς να προκαλείται ζημιά σε περιουσία)
4. Γίνεται ταύτιση ποινών στους διάφορους νόμους για να μην υπάρχει διαφορετική αντιμετώπιση ιδίων ή παρόμοιων αδικημάτων μέσα από διαφορετικές νομοθεσίες αναλόγως και του χώρου π.χ. οι πιο σοβαρές ποινές είναι στον περί Δασών.
5. Ο περί Δασών Νόμος που ήταν ο πιο επικαιροποιημένος και αυστηρός με αλλαγές που έγιναν το 2018, έγινε η βάση για τις αλλαγές των υπολοίπων Νόμων, πάντα όμως σε συνάρτηση με το τί προνοεί ο ποινικός κώδικας (ο οποίος προνοεί για εμπρησμό φυλάκιση μέχρι 14 χρόνων και στην περίπτωση που είναι σε δάσος φυλάκιση μέχρι 20 χρόνων).
6. Στον περί Δασών προστέθηκε η υποχρέωση το άτομο που προκάλεσε πυρκαγιά να καταβάλλει ολόκληρο ή μέρος του ποσού που δαπανήθηκε για την καταστολή, επιπρόσθετα της ποινής που θα αποφασίσει το δικαστήριο.
7. Ενώ προηγουμένως μόνο στον περί Δασών προβλεπόταν η εξώδικη ρύθμιση, τώρα υπάρχει η δυνατότητα της εξώδικης ρύθμισης σε όλους του νόμους (εξαίρεση τα σοβαρά αδικήματα όπου καταχωρούνται ποινικές υποθέσεις).
8. Προσθήκη πρόνοιας για έκδοση κανονισμών για ίδρυση και λειτουργία εθελοντικών σωμάτων δασοπυρόσβεσης.
9. Εισάγεται το αδίκημα της πρόκλησης πυρκαγιάς στον Περί κοινοτήτων διότι δεν υπήρχε πριν καμία πρόβλεψη. Προβλέπονται απαγορεύσεις σε σχέση με το άναμμα φωτιάς και το πότε αυτό επιτρέπεται (για την παρασκευή ή το ζέσταμα φαγητού μέσα σε ειδικά διαρρυθμισμένο για το σκοπό αυτό χώρο ή τόπο, ή σε αδειούχα από το Υφυπουργείο Τουρισμού κέντρα εστίασης ή αναψυχής, ή για σκοπούς άσκησης επαγγέλματος και εντός του χώρου που ασκείται το επάγγελμα, ή για σκοπούς θέρμανσης σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους εντός της οικίας ή του κέντρου αναψυχής και της αυλής ή του περιβόλου αυτών, ή κατόπιν ειδικής άδειας του Κοινοτικού Συμβουλίου, η οποία δίδεται σε εξαιρετικές περιπτώσεις), και νοουμένου ότι το πρόσωπο λαμβάνει επαρκείς προφυλάξεις για την παρεμπόδιση εξάπλωσης της φωτιάς και έχει πάντοτε στη διάθεση του τα αναγκαία μέσα για την πλήρη κατάσβεση της φωτιάς. Προβλέπονται κάποια αδικήματα με ποινή 5 χρόνια και τα σοβαρότερα με ποινή 6 και άλλα με 8 χρόνια π.χ. αλόγιστη ή αμελής ενέργεια, συμπεριφορά ή παράλειψη ή παράλειψής να ληφθούν όλες τις αναγκαίες προφυλάξεις.
10. Αύξηση της ποινής στον Περί Δήμων για άναμμα φωτιάς. Στον περί Δήμων Νόμο του 1985 (όχι του 2022) υπήρχε αδίκημα για άναμμα φωτιάς με ποινή €850 πρόστιμο. Τώρα οι ποινές αρχίζουν από 5 χρόνια φυλάκιση και τα σοβαρότερα με ποινή 6 και άλλα με 8 χρόνια φυλάκιση όταν υπάρχει π.χ. αλόγιστη ή αμελής ενέργεια, συμπεριφορά ή παράλειψη να ληφθούν όλες τις αναγκαίες προφυλάξεις.
11. Στον περί Πρόληψης Πυρκαγιών στην Ύπαιθρο για τα αδικήματα ανάμματος φωτιάς στην ύπαιθρο ή εγκατάλειψης άσβεστης φωτιάς την οποία άναψε στην ύπαιθρο ή για την απόρριψη αναμμένου σπίρτου ή τσιγάρου ή άλλου αντικείμενου το οποίο δυνατόν να προκαλέσει πυρκαγιά στην ύπαιθρο ή πρόκλησης πυρκαγιάς στην ύπαιθρο εξαιτίας-(i) αλόγιστης ή αμελούς χρήσης σπίρτου, τσιγάρου ή άλλης εύφλεκτης ύλης ή μη λήψης των αναγκαίων προφυλάξεων σχετικά με αυτά ή (ii) πλημμελούς ή ελαττωματικής λειτουργίας οποιουδήποτε μηχανοκίνητου οχήματος ή άλλου μηχανήματος το οποίο χρησιμοποιεί η ποινή πέντε έτη ή σε χρηματική ποινή όχι μεγαλύτερη των είκοσι χιλιάδων λιρών ή και στις δύο αυτές ποινές. Τώρα η ποινή για κάποια αδικήματα γίνεται πέντε χρόνια φυλάκιση και για τα σοβαρότερα δέκα, ενώ στον περί κοινοτήτων δεν υπήρχε καθόλου. Τώρα είναι 10 χρόνια φυλάκιση ή €50.000 ή και τα 2 μαζί.
Στον περί Πρόληψης και Κατάσβεσης Πυρκαγιών στην Ύπαιθρο Νόμο προστέθηκε πρόνοια που υπήρχε στους άλλους νόμους σε σχέση με τη δυνατότητα ανάμματος φωτιάς κατόπιν άδειας αρμόδιας αρχής («με γραπτή άδεια από τον Έπαρχο και τηρουμένων των όρων που αναφέρονται στην εν λόγω άδεια»). Όσον αφορά το αδίκημα της πρόκλησης πυρκαγιάς με ζημιά, παρατηρήθηκε ότι αντίκεινται στην αρχή της αναλογικότητας και της αναλογίας των ποινών αλλά και του χώρου που τα αδικήματα διαπράττονται.
Αδίκημα και για τη χρήση εργαλείων που προκαλούν φλόγα ή σπινθήρα
Το προτεινόμενο νομοσχέδιο των περί Δασών νόμων του 2012 και 2018 εντάσσεται στο πακέτο νομοθετημάτων που έχει ετοιμαστεί, για την αναθεώρηση του νομοθετικού πλαισίου για τις πυρκαγιές. Η προτεινόμενη τροποποίηση προτίθεται να καλύψει την ανάγκη για επανακαθορισμό των ποινών για αδικήματα διακινδύνευσης και αδικήματα με αποτέλεσμα, προσθήκη του αδικήματος της χρήσης εργαλείων που κατά τη χρήση τους προκαλούν θερμότητα, φλόγα ή σπινθήρα και δύναται να προκαλέσουν πυρκαγιά σε ανοικτό υπαίθριο χώρο, δυνατότητα ρύθμισης με εξώδικο συμβιβασμό, ανάκτηση του κόστους κατάσβεσης και καταβολή αποζημιώσεων για ζημιές, προσθήκη πρόνοιας για έκδοση κανονισμών για ίδρυση και λειτουργία εθελοντικών σωμάτων δασοπυρόσβεσης. Σκοπός είναι η βελτίωση της προληπτικής λειτουργίας της εν λόγω νομοθεσίας και η ανταπόκριση στις σύγχρονες ανάγκες και δεδομένα.
Σε σχέση με τον εκσυγχρονισμό του υφιστάμενου νομικού πλαισίου με την αντικατάσταση του περί Προλήψεως Πυρκαϊών στην Ύπαιθρο Νόμου του 1988 ο οποίος κρίνεται ανεπαρκής. Ρυθμίζονται τα θέματα της επίταξης οχημάτων για σκοπούς κατάσβεσης πυρκαγιών στην ύπαιθρο, της έκδοσης διαταγμάτων απαγόρευσης στην ύπαιθρο, εργαλείων, μηχανημάτων, συσκευών ή άλλου εξοπλισμού, διάφορων απαγορεύσεων σε σχέση με το άναμμα φωτιάς, αδικημάτων, ποινών, διακανονισμών πληρωμής εξώδικων προστίμων, καθώς επίσης ο σχετικός πίνακας στον οποίο τα αδικήματα χωρίζονται σε αδικήματα που αφορούν παράνομες πράξεις με ζημιογόνες συνέπειες. Με το νομοσχέδιο αυτό επιτυγχάνεται αναλογικότητα, αλλά και αυστηροποίηση των ποινών.
