Πενήντα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα από την εκτέλεση τεσσάρων Ελληνοκυπρίων εθνοφρουρών από τους Τούρκους στις 7 Αυγούστου 1974. Οι συλληφθέντες, την ιστορία των οποίων παρουσίασε στον παρελθόν το Philenews οδηγήθηκαν στην Λεωφόρο Πραξάνδρου στη Λάπηθο και συγκεκριμένα στην τοποθεσία Ασπρόβρυσες (στην Ακτή Κανάρη) όπου και δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ από εκτελεστικό απόσπασμα.
Ο 63χρονος εργολάβος το 1974, Σάββας Θεοδούλου Μαστραππά, κατέθεσε τα ακόλουθα στις Αρχές της Δημοκρατίας: «Πέντε-έξι μέρες μετά την κατάληψη της Λαπήθου, εγώ και ο συγχωριανός μου Λαζαρής Κότσαπας βρήκαμε τέσσερις νεκρούς Ε/κ στρατιώτες κοντά στο κέντρο της Αϊρκώτισσας, στην τοποθεσία «Ασπρόβρυσες», δίπλα από τα φυλάκια της Εθνοφρουράς και τους θάψαμε επί τόπου».
Όπως προκύπτει και από το σχετικό υλικό, οι τέσσερις δεν έφεραν στρατιωτικά ρούχα και όπως διαβεβαιώνει ο ερευνητής Οδυσσέας Χρίστου, η φωτογράφηση τους έγινε στο σημείο στο οποίο αναφέρεται και ο μάρτυρας. Όπως προκύπτει και από άλλη φωτογραφία που εντόπισε ο κ. Χρίστου, στο βάθος, πίσω από τους τέσσερις διακρίνεται κτήριο το οποίο φαίνεται να είναι το ξενοδοχείο Celebrity της Λαπήθου.
Το θέμα ήρθε στην επιφάνεια ύστερα από προσπάθειες του κ. Χρίστου, ο οποίος με τη συμπλήρωση μισού αιώνα από τότε, μας εξηγεί πώς οδηγήθηκε στους στρατιώτες που εκτελέστηκαν.
Ο Οδυσσέας Χρίστου εντόπισε φωτογραφίες μέσω του διαδικτύου και άλλων πηγών που διαθέτει και αφού τις επεξεργάστηκε, κατέληξε ότι δεν προκύπτει κάτι ουσιαστικό, υπό την έννοια ότι δεν συνδέονταν με το χώρο που διαδραματίστηκαν τα γεγονότα ή την ταυτότητα των εικονιζομένων.
Τότε αναζήτησε τους αγνοούμενους κατά περιοχή στις βόρειες περιοχές, δηλαδή πίσω από τον Πενταδάκτυλο, που όπως εκτίμησε, τραβήχτηκαν οι φωτογραφίες. Παράλληλα, εφάρμοσε σύστημα αναγνώρισης προσώπων. Ένας από τους εικονιζόμενους είχε κάποια ομοιότητα με κάποιον αγνοούμενο ο οποίος χάθηκε στον Άγιο Επίκτητο. Ούτε και τότε προέκυψε κάτι, οπόταν στην πορεία εντόπισε περισσότερες φωτογραφίες και προέκυψε ότι η περιοχή ήταν η Λάπηθος.
Καταβλήθηκε προσπάθεια ταξινόμησης των φωτογραφιών με βάση τη σκιά που φαινόταν σε αυτές, να τοποθετηθούν σε χρονοσειρά και αν είναι δυνατόν να αναγνωριστούν οι εικονιζόμενοι. Καταρτίστηκε κατάλογος από όσους αγνοούνταν από την περιοχή Καραβά-Λαπήθου. Ακολούθως, μελετήθηκαν οι πολεμικές επιχειρήσεις που έλαβαν χώρα στις 6 Αυγούστου, με δεδομένο πως υπήρχαν πληροφορίες ότι τις επόμενες δύο μέρες διενεργήθηκαν εκτελέσεις από τους Τούρκους. Έτσι εξηγείται και ο σημαντικός αριθμός αγνοουμένων.
Αφού εντοπίστηκαν οι φωτογραφίες των αγνοουμένων της περιοχής, επιχειρήθηκε ταυτοποίηση τους μέσω της μεθόδου «αναγνώρισης προσώπου». Παρόλα αυτά, υπήρχαν αμφιβολίες, οπόταν ο κ. Χρίστου άρχισε να αναρτά φωτογραφίες στο διαδίκτυο ζητώντας από όσους παρακολουθούν την ιστοσελίδα του [https://www.facebook.com/groups/Cyprus1974.EyeWitnesses.Evidences] να δηλώσουν αν αναγνωρίζουν οποιονδήποτε.
Στις 15 Αυγούστου 2023, γυναίκα δήλωσε πως αναγνωρίζει τον πατέρα της και της ζητήθηκε να στείλει τυχόν παλιές φωτογραφίες του για σκοπούς σύγκρισης. Κατόπιν σχετικής επεξεργασίας ο κ. Χρίστου οδηγήθηκε στην αναγνώριση του πρώτου από τους τέσσερις στρατιώτες.
Ακολούθησε αναζήτηση και σύγκριση των πληροφοριών και ντοκουμέντων και ο κ. Χρίστου θεωρεί ότι και οι τέσσερις στρατιώτες έχουν αναγνωριστεί.
Ανάμεσα στους τέσσερις υπήρχε και ένας ανθυπολοχαγός. Στην ομάδα του εκτιμάται πως υπήρχαν 30-35 άτομα τα οποία, μετά την υποχώρηση, επιχείρησαν να διασωθούν από τους Τούρκους φορώντας πολιτικά ρούχα. Οι στρατιώτες χωρίστηκαν σε μικρότερες ομάδες ώστε να μην γίνονται εύκολα αντιληπτοί και κάποιες από τις ομάδες αυτές ή μεμονωμένα μέλη τους διασώθηκαν, περνώντας στις περιοχές που εξακολουθούσε να ελέγχει η Εθνική Φρουρά. Άλλοι συνελήφθησαν μεν από Τούρκους και έτυχαν μεταχείρισης ως αιχμάλωτοι, ενώ άλλοι συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν.
Όπως μας εξήγησε άνθρωπος ο οποίος ασχολήθηκε με το θέμα των αγνοουμένων, η σωτηρία ή ο θάνατος των στρατιωτών που υπεράσπιζαν τη Λάπηθο ήταν και ζήτημα τύχης, υπό την έννοια πως κάποιοι ακολούθησαν σωτήρια πορεία, άλλοι στην προσπάθειά τους να διαφύγουν βρέθηκαν υπό τουρκικά πυρά κοκ.
Ο τότε ανθυπολοχαγός Δώρος Κλεάνθους είχε αναφέρει στον «Φιλελεύθερο», πως το σκηνικό της φωτογράφισης των τεσσάρων στρατιωτών συνδέεται με την περιοχή στην οποία διεξήχθησαν οι μάχες της Λαπήθου. Είχε αναφέρει επίσης, πως στρατιώτες είχαν εκφράσει, τότε, πρόθεση να φορέσουν πολιτικά ρούχα και να προσπαθήσουν να διαφύγουν.
Μια από τις τραγικές πτυχές της τότε εποχής, αφορά και το γεγονός ότι κάποιοι νεκροί δηλώθηκαν ως αγνοούμενοι. Ο κ. Κλεάνθους είχε αναφέρει στον «Φ», πως ο ίδιος είχε προσωπικά 8-10 νεκρούς αλλά επειδή η σορός τους δεν μεταφέρθηκε στις ελεύθερες περιοχές, δηλώθηκαν ως αγνοούμενοι.
Εικάζει ότι επειδή οι Τούρκοι περισυνέλλεξαν πρώτα τους δικούς τους νεκρούς, οι εθνοφρουροί αφέθηκαν εκτεθειμένοι μερικές μέρες πριν τους θάψουν
