Άλλαξαν τρόπο δράσης τα κυκλώματα της εμπορίας προσώπων ή αλλιώς, η εμπορία προσώπων άλλαξε μορφή. Αντί της σεξουαλικής εκμετάλλευσης γυναικών από χώρες της ανατολικής Ευρώπης κυρίως σε μπυραρίες, τώρα έχουμε τη μορφή της εμπορίας προσώπων μέσω της εξαπάτησης από «φίλους» του διαδικτύου.
Όπως αναφέρει στο «Φ», η υπεύθυνη του Γραφείου Καταπολέμησης της Εμπορίας Προσώπων της Αστυνομίας Ελένη Μιχαήλ, γυναίκες έρχονται στην Κύπρο επειδή τους υπόσχονται ότι θα τις παντρευτούν και θα τους διασφαλίσουν μια πλουσιοπάροχη ζωή και στη συνέχεια προωθούνται στην πορνεία. Πολλές οι περιπτώσεις που φτάνουν στο Γραφείο αφορούν νεαρές που βρίσκονται σε ευάλωτη θέση λόγω οικονομικής κατάστασης, οι οποίες και εξαπατούνται μέσω γνωριμιών στο διαδίκτυο.
Αυξημένες είναι και οι υποθέσεις εκμετάλλευσης στην αγορά εργασίας, υπηκόων από τρίτες χώρες. Η επαιτεία είναι μια άλλη μορφή εκμετάλλευσης, με τα κυκλώματα να φέρνουν στην Κύπρο ομάδες προσώπων, τους αναθέτουν χώρους που θα επαιτούν και στο τέλος κάθε ημέρας τους παραδίδουν τις εισπράξεις. Η υπεύθυνη του Γραφείου σχολιάζει στον «Φ» και την έκθεση των Αμερικανών που για τρίτη χρονιά αξιολογεί την χώρα μας στην κατηγορία υπ’αριθμόν ένα.
– Ποια είναι σήμερα η κατάσταση με την εμπορία προσώπων στην Κύπρο νοουμένου ότι το περιβάλλον αυτό μεταβάλλεται διαρκώς;
– Όπως πολύ ορθά επισημαίνετε, το αδίκημα της εμπορίας μεταβάλλεται συνεχώς, για πολλούς και διάφορους λόγους. Γι’ αυτό και η συνεχόμενη εκπαίδευση των μελών της Αστυνομίας ( της 1ης γραμμής) και των άλλων φορέων είναι απαραίτητη. Κάθε χρόνο η Αστυνομία διοργανώνει σειρά εκπαιδεύσεων για τα μέλη της και λαμβάνει μέρος στην εκπαίδευση άλλων φορέων π.χ. Αστυνομία των Βάσεων SBA, ΥΠΕΞ, ΥΚΕ, ΥΨΥ, Σχολεία Πανεπιστημιακά Ιδρύματα.
Στο ίδιο πλαίσιο συνεχίζουμε τις συνεργασίες μας στον εκπαιδευτικό τομέα και στην ανταλλαγή εμπειρογνωμοσύνης, με διεθνείς και ευρωπαϊκούς οργανισμούς/φορείς όπως EUROPOL, INTERPOL, FRONTEX, Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης IOM, Ευρωπαϊκή Υπηρεσία για το Άσυλο EUAA και ΟΑΣΕ.
Όσον αφορά τις πιο κοινές μορφές εμπορίας προσώπων που διερευνούμε στην Κύπρο είναι η εργασιακή και σεξουαλική εκμετάλλευση, επίσης έχει αυξηθεί και η μορφή του εξαναγκασμού στην διάπραξη ποινικών αδικημάτων, όπως της πλαστογραφίας, των εικονικών γάμων και της διακίνησης ναρκωτικών.
Σημειώνεται ότι Εθνικός Συντονιστής για θέματα εμπορίας προσώπων, είναι το Υφυπουργείο Μετανάστευσης & Διεθνούς Προστασίας και μέλη της Πολυθεματικής Συντονιστικής Ομάδας, διάφορα Υπουργεία (μεταξύ των οποίων το Υπουργείο Δικαιοσύνης Δημοσίας Τάξεως, Τμήματα, Υπηρεσίες και τέσσερις ΜΚΟ.
Η ΠΣΟ της οποίας προεδρεύει ο Υφυπουργός Μετανάστευσης & Διεθνούς Προστασίας, προβλέπεται από το Άρθρο 64 του Ν.60(Ι)/2014 και λειτουργεί θεσμικά από το 2007.
-Συνεχίζεται η εμπορία για σκοπούς σεξουαλικής εκμετάλλευσης ή από τα στοιχεία σας, έχουν αλλάξει τρόπους δράσης τα κυκλώματα;
-Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, είναι μία από τις συνηθισμένες μορφές εκμετάλλευσης και σίγουρα ο τρόπος δράσης και εκμετάλλευσης των θυμάτων έχει αλλάξει από αυτόν που γνωρίζαμε τα προηγούμενα χρόνια. Ειδικά στο αδίκημα της σεξουαλικής εκμετάλλευσης δεν είναι πλέον εμφανής η βία και η απειλή ως μέσο για την επίτευξη της εκμετάλλευσης, αλλά στις μέρες μας εντοπίζουμε περισσότερο την εξαπάτηση.
Δηλαδή έρχεται μια κοπέλα στην Κύπρο μετά από μια γνωριμία κυρίως με συμπατριώτη της, τής υπόσχεται γάμο, σπίτια και αυτοκίνητα αλλά διαπιστώνει ότι τίποτε απ’ όλα αυτά υπάρχουν. Τότε ο «φίλος» της λέει ότι δεν τον πειράζει αν εκπορνεύεται μέχρι να τα αποκτήσουν και έτσι ούτε εξαναγκασμός αλλά εξαπάτηση. «Είχαμε αρκετές περιπτώσεις τέτοιες το τελευταίο διάστημα και μάλιστα ο «φίλος» ήταν και παντρεμένος.
– Για πρώτη φορά -και αυτό επισημαίνεται στην έκθεση των Αμερικανών- έχει καταδικαστεί και πελάτης. Υπάρχουν και άλλες παρόμοιες υποθέσεις που εκκρεμούν;
– Από τον Ιούλιο 2021 έχουμε 15 καταδίκες για διάφορες μορφές εμπορίας προσώπων. Σημείο αναφοράς, είναι η καταδίκη σε υπόθεση επαιτείας, που εμπίπτει στο πλαίσιο της εκμετάλλευσης, όπου για πρώτη φορά στοιχειοθετήθηκε το αδίκημα και υπήρξε καταδικαστική απόφαση για όλα τα μέλη του οργανωμένου κυκλώματος.
Το 2023 σημειώθηκε αύξηση στις καταδίκες για υποθέσεις σεξουαλικής, εργασιακής εκμετάλλευσης και εξαναγκασμό στην διάπραξη ποινικών αδικημάτων. Επίσης, για πρώτη φορά είχαμε καταδίκη «πελάτη» μετά την τροποποίηση της Νομοθεσίας το 2019 και επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης 3 χρόνων στο πρόσωπο που έκανε χρήση υπηρεσιών από θύμα.
Υπό εκδίκαση βρίσκονται ενώπιον Δικαστηρίου, άλλες περίπου 30 υποθέσεις εμπορίας προσώπων.
– Πόσες υποθέσεις εμπορίας προσώπων διερευνήθηκαν τα τελευταία χρόνια, καταδίκες, θύματα;
– Το 2021 τα πιθανά θύματα ήταν 169, το 2022 ήταν 265, το 2023 ήταν 542 και το 2024 μέχρι την 01/07 ήταν 197. Τα αναγνωρισμένα θύματα ήταν τα τελευταία τέσσερα χρόνια 76 και προέρχονταν από διάφορες χώρες, κυρίως πρώην ανατολικές και Βαλκανίων. Λιγότερες είναι οι υποθέσεις που απασχόλησαν τις αρχές και ακόμα λιγότερες οι καταδίκες που επιτεύχθηκαν στα δικαστήρια, γεγονός που δείχνει τη μεγάλη δυσκολία να φτάσει μια υπόθεση στις δικαστικές αίθουσες και ακόμα πιο δύσκολο να επιτευχθεί καταδίκη των παρανόμων.
Ο συντονισμός φέρνει αποτελέσματα
-Πρόσφατα σε έκθεσή του το Στέιτ Ντιπάρτμεντ αναφέρει ότι η Κύπρος παραμένει για τρίτη χρονιά στην βαθμίδα 1 σε σχέση με θέμα καταπολέμησης της εμπορίας προσώπων. Τι σημαίνει αυτό για τη χώρα μας;
– Στις 24/06/2024 δημοσιεύθηκε η έκθεση αξιολόγησης του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ, για την καταπολέμηση της εμπορίας προσώπων, για το έτος 2023. Η έκθεση αφορά αξιολόγηση των κρατών, με βάση τις δράσεις τους στον τομέα αυτό και περιλαμβάνει σχετικές επισημάνσεις και συστάσεις. Σημειώνεται, ότι σε κάθε αξιολόγηση, λαμβάνεται υπ’ όψη ο βαθμός υλοποίησης των εν λόγω συστάσεων.
Με βάση την έκθεση, η Κυπριακή Δημοκρατία παραμένει αναβαθμισμένη για 3η συνεχόμενη χρονιά, στην υψηλότερη βαθμίδα TIER (1), καθ’ ότι πληροί τα ελάχιστα πρότυπα εξάλειψης της εμπορίας προσώπων.
Όπως επισημαίνεται, έχουν γίνει σοβαρές προσπάθειες και επιτεύγματα, που οδήγησαν σε αυτή την αναβάθμιση. Αυτό το αποτέλεσμα, αντανακλά την αποτελεσματικότητα των δράσεων μας, την ορθή συνεργασία/συντονισμό όλων των συναρμόδιων υπηρεσιών, του κυβερνητικού και μη κυβερνητικού τομέα και τέλος την ορθή στήριξη των θυμάτων, τα οποία δίνουν απρόσκοπτα την μαρτυρία τους, ενώπιον του Δικαστηρίου.
-Σημαίνει επίσης πως γίνονται δράσεις για την καταπολέμηση του φαινομένου που τείνει να εξελιχθεί σε μάστιγα;
– Αυτό ακριβώς αναφέρεται στην επεξήγηση του κάθε επιπέδου αξιολόγησης. Όσον αφορά την βαθμίδα Ι, σε αυτό το επίπεδο απαιτείται η τήρηση των ελάχιστων προτύπων για την καταπολέμηση της εμπορίας προσώπων. Σίγουρα περιθώρια βελτίωσης πάντα υπάρχουν, γι’ αυτό και γίνονται εισηγήσεις και συστάσεις με απώτερο σκοπό τον εκσυγχρονισμό και την ευελιξία των διαδικασιών. Από την Αστυνομία λαμβάνονται σοβαρά υπόψη, οι εισηγήσεις /συστάσεις που μας αφορούν και αναλόγως αναπροσαρμόζονται οι δράσεις μας.
-Τι προβλέπει το Εθνικό Σχέδιο Δράσης 2023-2026 για το θέμα της εμπορίας προσώπων;
– Το νέο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την καταπολέμηση της εμπορίας προσώπων που καλύπτει τις χρονιές 2023-2026, καταρτίστηκε από τα μέλη της Πολυθεματικής Συντονιστικής Ομάδας (ΠΣΟ) και εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο. Συνοπτικά περιέχει όλες τις δράσεις των εμπλεκόμενων υπηρεσιών, που στοχεύουν στην πρόληψη, καταστολή της εμπορίας προσώπων και στην ορθή στήριξη, προστασία και επανένταξη των θυμάτων στην κοινωνία.
Επίσης στο σχέδιο δράσης είναι καταγραμμένες οι πρόσφατες τάσεις που φαινομένου στην Κύπρο, με βάση τα στατιστικά στοιχεία. Δέον να σημειωθεί ότι η οποιαδήποτε αναγνώριση των θυμάτων, η ενημέρωση για τα δικαιώματα τους και η στήριξη τους, είναι ανεξάρτητα από οποιαδήποτε άλλη διαδικασία, ποινική ή δικαστική. Με βάση την Νομοθεσία, οι δύο διαδικασίες είναι ανεξάρτητες και δεν επηρεάζει η μία την άλλη.
-Τί γίνεται με τους εικονικούς γάμους, νοουμένου ότι πολλοί θέλουν να εξασφαλίσουν παραμονή σε ευρωπαϊκή χώρα, άρα και στην Ευρώπη;
– Είναι σημαντικό να γίνει μία διευκρίνηση γιατί δεν εμπίπτουν στις αρμοδιότητες του γραφείου (εμπορία προσώπων) όλες οι περιπτώσεις εικονικών γάμων, καθότι στις πλείστες περιπτώσεις όλοι οι εμπλεκόμενοι είναι κατηγορούμενοι στις υποθέσεις, χωρίς να υπάρχουν θύματα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, διερευνώνται άλλα αδικήματα που Ποινικού Κώδικα. Όμως, πριν από 3 χρόνια άρχισε η διερεύνηση με την συνδρομή ξένων κρατών, υποθέσεων που αφορούν τους εικονικούς γάμους όπου είχαμε σε μία από αυτές τις υποθέσεις, καταδίκη των δύο δραστών. Οι αστυνομικές εξετάσεις συνεχίζονται για τις υπόλοιπες υποθέσεις.
-Η επαιτεία είναι ένα είδος εμπορίας προσώπων και φαίνεται πως πλέον έχει τεθεί σε οργανωμένα πλαίσια. Πώς έχουν τα πράγματα;
– Η επαιτεία όπως και στην περίπτωση των εικονικών γάμων δεν εμπίπτει στις αρμοδιότητες του γραφείου, πλην των περιπτώσεων όπου έχουμε θύματα δηλαδή κάποιος εκμεταλλεύεται οικονομικά άλλο πρόσωπο. Οι υπόλοιπες υποθέσεις διερευνώνται ως αδίκημα του ποινικού κώδικα Άρθ.189 (αλήτες και περιπλανώμενοι) από τους κατά τόπους Αστυνομικούς Σταθμούς. Όπως προαναφέρθηκε, το 2021 είχαμε την πρώτη καταδίκη για το αδίκημα της εμπορίας προσώπων με σκοπό τον εξαναγκασμό σε επαιτεία. Πρόσφατα στις 14/06/2024 στην επαρχία Λάρνακας είχαμε ακόμα μία καταδίκη για υπόθεση επαιτείας, όπου το Δικαστήριο επέβαλε ποινή φυλάκισης 2 ½ χρόνων στον κατηγορούμενο.
-Πρόσφατα βρισκόταν στην Κύπρο η Ευρωπαία Συντονίστρια για θέματα εμπορίας προσώπων. Τί συζητήθηκε και τι ζητά η Ευρώπη στο θέμα αυτό;
– Σίγουρα είναι μία από τις σημαντικότερες επισκέψεις που είχαμε σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης και που αφορά αποκλειστικά θέματα εμπορίας προσώπων. Η Ευρωπαία συντονίστρια για θέματα εμπορίας προσώπων Diana Schmitt είχε την ευκαιρία να συναντηθεί με μέλη της Πολυθεματικής Συντονιστικής Ομάδας και να συζητήσει την πρόσφατη κατάσταση στην Κύπρο. Όσον αφορά την Αστυνομία, η Συντονίστρια είχε συνάντηση με τον Αρχηγό Αστυνομίας και άλλους αξιωματικούς και συζήτησαν θέματα που άπτονται της εμπορίας προσώπων, όπως τις αρμοδιότητες του Γραφείου Καταπολέμησης Εμπορίας Προσώπων, τις δράσεις του γραφείου, την αναγνώριση των θυμάτων, τη συνεργασία με συναρμόδιες υπηρεσίες και τη διερεύνηση των υποθέσεων.
Επίσης της υποδείχθηκε ο χώρος όπου διεξάγονται οι συνεντεύξεις με τα θύματα και πιθανά θύματα της εμπορίας, ένας χώρος φιλικός και άνετος, όπου ενθουσιάστηκε ιδιαίτερα καθότι έχει δημιουργηθεί με ευρωπαϊκά κονδύλια και κάτι παρόμοιο δεν ξαναείδε σε άλλες χώρες. Οι εντυπώσεις που αποκόμισε ήταν θετικές για την αποτελεσματικότητα των δράσεων της Αστυνομίας. Από πλευράς της, ενημέρωσε για τις πρόσφατες τροποποιήσεις που υιοθετήθηκαν στην Ευρωπαϊκή Οδηγία 2011/36, που αφορά την εμπορία προσώπων και την περαιτέρω συνεργασία που επιδιώκεται μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ για την πάταξη του αδικήματος.
Η Κύπρος στις χώρες πρότυπα για καταπολέμηση εμπορίας προσώπων
«Η Κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας πληροί στο ακέραιο τα ελάχιστα πρότυπα για την εξάλειψη της εμπορίας ανθρώπων», αναφέρει το Στέιτ Ντιπάρτμεντ στην ετήσια έκθεσή του για την εμπορία ανθρώπων που κυκλοφόρησε πρόσφατα, επισημαίνοντας ότι η χώρα συνέχισε να καταβάλλει σοβαρές και συνεχείς προσπάθειες κατά την περίοδο που διεξήχθη η έκθεση και, ως εκ τούτου, παρέμεινε στη Βαθμίδα 1.
Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ προσθέτει ότι οι παραπάνω προσπάθειες της ΚΔ περιλάμβαναν την καταδίκη περισσότερων διακινητών και για πρώτη φορά την καταδίκη ενός δράστη για «λήψη υπηρεσιών από θύμα εμπορίας».
Σημειώνεται ότι η Βαθμίδα 1, στην οποία βρίσκεται η Κυπριακή Δημοκρατία, αφορά σύμφωνα με τıς ΗΠΑ χώρες πρότυπα, οι οποίες δεν είναι απαραίτητα απαλλαγμένες από την εμπορία ανθρώπων, αλλά θεωρείται ότι είναι πλήρως ευθυγραμμισμένες με τον νόμο για την προστασία των θυμάτων εμπορίας, αλλά και για την εξάλειψη αυτής.
Μαζί με την Κύπρο στην βαθμίδα 1 βρίσκονται ακόμα 29 χώρες, μεταξύ των οποίων η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Γερμανία.
Σύμφωνα με το αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών, η κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας την περίοδο που διεξήχθη η έκθεση αύξησε ελαφρώς τις προσπάθειες πρόληψης, προσθέτοντας ότι η Διεπιστημονική Συντονιστική Ομάδα (MCG) για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, η οποία αποτελείται από αρμόδιους κυβερνητικούς φορείς και ΜΚΟ, εφάρμοσε και παρακολούθησε τις προσπάθειες κατά της εμπορίας ανθρώπων και συναντήθηκε τρεις φορές (δύο φορές το 2022).
«Η κυβέρνηση συνέταξε και ενέκρινε το Εθνικό Σχέδιο Δράσης 2023-2026 και η Διεπιστημονική Συντονιστική Ομάδα συνέχισε να διεξάγει εκστρατείες ευαισθητοποίησης που στοχεύουν θύματα και πιθανά θύματα μέσω φυλλαδίων και αφισών γραμμένων σε 10 γλώσσες», αναφέρεται στην έκθεση.
Παράλληλα, η έκθεση του αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών δίνει μια εντελώς διαφορετική εικόνα για τα κατεχόμενα εδάφη, στα οποία αναφέρεται ως «περιοχή που διοικείται από Τουρκοκύπριους».
Σύμφωνα με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ οι Τουρκοκύπριοι εκπρόσωποι δεν ερεύνησαν, δεν άσκησαν δίωξη, ούτε καταδίκασαν κανέναν διακινητή το 2023. Οι Τουρκοκύπριοι εκπρόσωποι δεν εντόπισαν κανένα θύμα εμπορίας ανθρώπων και δεν παρείχαν προστασία στα θύματα, συμπεριλαμβανομένης της στέγης, ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και οικονομικής ή νομικής βοήθειας.
Οι Τουρκοκύπριοι εκπρόσωποι δεν διέθεσαν χρηματοδότηση, ούτε εφάρμοσαν προσπάθειες πρόληψης για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων», σημειώνει το Στέιτ Ντιπάρτμεντ. Συμπληρώνει επίσης ότι «οι Τουρκοκύπριοι εκπρόσωποι κατάσχεσαν διαβατήρια αλλοδαπών γυναικών που εργάζονταν σε νυχτερινά κέντρα και τους έβγαλαν βίζα για υποδοχή σε νυχτερινό κέντρο κατά την είσοδό τους στην περιοχή που διοικείται από Τουρκοκύπριους. Επίσης οι Τουρκοκύπριοι εκπρόσωποι δεν επέτρεψαν στις γυναίκες να αλλάξουν εργοδότες έστω μια φορά βάσει της σύμβασης σε νυχτερινό κέντρο και απέλασαν τακτικά θύματα που εξέφρασαν δυσαρέσκεια για τη μεταχείρισή τους». «Συνολικά οι Τουρκοκύπριοι εκπρόσωποι απέλασαν 805 γυναίκες αφού περιόρισαν τις συμβάσεις τους.
