«Τα κενά των κρατικών υπηρεσιών που υπάρχουν στο σύστημα στήριξης γυναικών θυμάτων βίας και στο σύστημα δικαιοσύνης, φάνηκαν έντονα στη διάρκεια της πανδημίας, τόσο στην Κύπρο, όσο και σε άλλες χώρες στην Ευρώπη και διεθνώς, ενώ αντίθετα οι μη κυβερνητικές εξειδικευμένες υπηρεσίες στήριξης θυμάτων βίας, ανταποκρίθηκαν στην αποστολή τους εκείνη τη δύσκολη περίοδο», επεσήμανε η διευθύντρια του Μεσογειακού Ινστιτούτου Μελετών Κοινωνικού Φύλου (MIGS) Σουσάνα Παύλου.

Μιλούσε την Πέμπτη 20 Ιουνίου 2024 σε εκδήλωση στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας  με τίτλο «Στρατηγικές ανθεκτικότητας των υπηρεσιών στήριξης θυμάτων βίας κατά των γυναικών»,  που το Ινστιτούτο συνδιοργάνωσε με τον Σύνδεσμο για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια (ΣΠΑΒΟ).

Το αναγνώρισε εξάλλου και ο ίδιος ο υπουργός Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης Μάριος Χαρτσιώτης, αναφέροντας σε χαιρετισμό του ότι «σε πολλές περιπτώσεις, θεσμικά και νομικά εμπόδια, οι χρονοβόρες και γραφειοκρατικές διαδικασίες λειτούργησαν αποτρεπτικά, παρακωλύοντας την πρόσβαση των γυναικών θυμάτων σε εξειδικευμένες υπηρεσίες προστασίας». Στη διάρκεια της εκδήλωσης  παρουσιάστηκαν στους ενδιαφερόμενους  φορείς, τα αποτελέσματα του διετούς ευρωπαϊκού προγράμματος  TRUST στο οποίο συμμετείχαν οι δύο οργανώσεις από την Κύπρο, μαζί με οργανώσεις εταίρους τους από την Αυστρία,  Ελλάδα, Βουλγαρία, Ιταλία, Πορτογαλία και Ισπανία. Το πρόγραμμα ανέλυσε τις διαφορετικές στρατηγικές ανθεκτικότητας των εξειδικευμένων υπηρεσιών στήριξης θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας και βίας κατά των γυναικών, για την προσαρμογή στην κατάσταση COVID-19 και τη δημιουργία νέων εργαλείων για την αντιμετώπιση στιγμών κρίσης στο μέλλον.

Απαραίτητη η συνεργασία για πρόσβαση σε υπηρεσίες

Όπως παρατήρησε στην παρέμβασή της η Σουσάνα Παύλου που παρουσίασε τα αποτελέσματα του TRUST μαζί με τη συντονίστρια του προγράμματος Χριστίνα Καϊλή για το MIGS, «έρευνες του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Ισότητας Φύλου και των Ηνωμένων Εθνών, έδειξαν σε διεθνές επίπεδο, όχι μόνο στην Κύπρο και στην Ευρώπη, ότι ενώ οι (μη κυβερνητικές) εξειδικευμένες υπηρεσίες στήριξης θυμάτων βίας ανταποκρίθηκαν στην αποστολή τους, οι κυβερνητικές υπηρεσίες δεν ήταν σε θέση να ανταποκριθούν άμεσα. Υπήρξε καθυστέρηση, συχνά τα καταφύγια  των κρατικών υπηρεσιών ήταν γεμάτα με γυναίκες θύματα, είχαν κλείσει, δεν απαντούσαν τα τηλέφωνα, ενώ οι υπηρεσίες στήριξης θυμάτων κάποιων χωρών, δεν θεωρήθηκαν απαραίτητες – και μερικές, όπως στη Βουλγαρία, δεν μπορούσαν καν, να λειτουργήσουν. Στη διάρκεια της πανδημίας, φάνηκαν έντονα τα κενά  στο σύστημα δικαιοσύνης και στο σύστημα στήριξης θυμάτων των κρατικών υπηρεσιών. Σε πολλές περιπτώσεις, παρόλο που οι εξειδικευμένες υπηρεσίες ανταποκρίθηκαν άμεσα, δεν είχαν τη σχετική χρηματοδότηση και στήριξη από τις κυβερνήσεις». Η κυρία Παύλου τόνισε ιδιαίτερα ότι «οι εξειδικευμένες υπηρεσίες στήριξης θυμάτων ανταποκρίθηκαν άμεσα στην αύξηση αναφορών διαδικτυακής βίας».

Η Χριστίνα Καϊλή παρατήρησε σε σχέση με αυτό, ότι «στην πανδημία υπήρξε άμεση προσαρμοστικότητα των εξειδικευμένων υπηρεσιών στις νέες ανάγκες, με αντίκτυπο οι λειτουργοί των υπηρεσιών πρώτης γραμμής, να έχουν πολύ υψηλά ποσοστά «burn out», λόγω τεράστιου φόρτου εργασίας.

Έπρεπε – πρόσθεσε – πολλές φορές οι λειτουργοί να ανταποκριθούν για να στηρίξουν τα θύματα,  μέσω διαδικτύου, από τον δικό τους υπολογιστή, στο σπίτι τους. Ήταν τεράστιο το βάρος που επωμίστηκαν, όπως διαφάνηκε στη συζήτηση που υπήρξε μεταξύ των εταίρων σε όλες τις χώρες, αφού έπρεπε να ανταποκρίνονται συνεχώς σε αυτή την ανάγκη. Φάνηκε πάντως, πόσο αναγκαία είναι η διατμηματική συνεργασία, ώστε τα θύματα να έχουν άμεση πρόσβαση στις υπηρεσίες.

Πώς στηρίζουμε λοιπόν, τα άτομα που εργάζονται στις εξειδικευμένες υπηρεσίες πρώτης γραμμής, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεων; Ποιες είναι σήμερα, οι συστάσεις πολιτικής;

Σίγουρα σήμερα, έχουμε ένα ισχυρό νομοθετικό πλαίσιο, σημαντικά νομικά εργαλεία και είμαστε σε καλύτερη θέση για να γίνουν αυτές οι συνέργειες και να δρούμε πολύ πιο γρήγορα». Σημειώνουμε ότι στην εκδήλωση έδωσαν το παρόν τους, μαζί με εκπροσώπους μη κυβερνητικών οργανισμών, λειτουργοί κρατικών αρχών και θεσμικών οργάνων της ΕΕ, ερευνητές/τριες και ακαδημαϊκοί, φορείς χάραξης πολιτικής και εκπρόσωποι υπουργείων.

Μεταξύ αυτών ήταν ο ανώτερος υπαστυνόμος Ανδρέας Αναστασιάδης, διευθυντής της υποδιεύθυνσης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος στο Αρχηγείο Αστυνομίας που μίλησε για τη διαδικτυακή έμφυλη βία και τον αντίκτυπο της τεχνητής νοημοσύνης. Οι  παρευρισκόμενοι είχαν την ευκαιρία για προβληματισμό και διάλογο μεταξύ τους, αναγνωρίζοντας ότι «ο συνεργατικός χώρος είναι απαραίτητος για την προώθηση της συνεχούς προόδου στην ενίσχυση και προσαρμογή των υπηρεσιών για τη βία κατά των γυναικών και την έμφυλη βία», όπως υπογραμμίζεται σε ανακοίνωση των διοργανωτών. Ο διάλογος που ακολούθησε, ανέδειξε ότι υπάρχει ανάγκη συστηματικής συλλογής δεδομένων – ειδικά από την υποδιεύθυνση Ηλεκτρονικού Εγκλήματος στο Αρχηγείο Αστυνομίας – σχετικά με τον αριθμό καταγγελιών διαδικτυακής βίας, ανά φύλο και ηλικία και την έκβαση τους. Αυτό θα βοηθήσει όλα τα επαγγελματικά μέτωπα να ανταποκριθούν συνεργατικά στην αυξητική τάση αυτής της μορφής έμφυλης βίας.

Για μια κοινωνία πλήρους ισότητας…

Στην ανάγκη συνεργασίας όλων των αρμόδιων φορέων, κρατικών και μη, αναφέρθηκε στον χαιρετισμό του στην εκδήλωση ο υπουργός Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως Μάριος Χαρτσιώτης, που διαβάστηκε από τον Άριστο Τσιάρτα, υπεύθυνο του Τομέα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Σωφρονιστικής Πολιτικής, Ισότητας των Φύλων και Έμφυλης Βίας του υπουργείου Δικαιοσύνης. Διαβεβαίωσε ότι «σε εθνικό επίπεδο, το ζήτημα πρόληψης και καταπολέμησης της έμφυλης βίας βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα προτεραιοτήτων της παρούσας κυβέρνησης», αναγνώρισε όμως ότι «παρά τα σημαντικά βήματα προόδου, ο δρόμος προς την εξάλειψη της έμφυλης βίας παραμένει ακόμη μακρύς».

Πρόσθεσε τα εξής: «Χρειάζεται να επικεντρώσουμε τις προσπάθειές μας στη συνεχή ευαισθητοποίηση της κοινωνίας γύρω από το πρόβλημα της έμφυλης βίας, να επενδύσουμε στην επιμόρφωση και ευαισθητοποίηση των νέων ανθρώπων, να ενισχύσουμε τη δι-επαγγελματική συνεργασία και τον συντονισμό μεταξύ όλων των συναρμόδιων κρατικών φορέων και υπηρεσιών, να συστηματικοποιήσουμε τις εκπαιδεύσεις επαγγελματιών πρώτης γραμμής, να εγκαθιδρύσουμε μηχανισμούς συλλογής δεδομένων για την έμφυλη βία και τη γυναικοκτονία, να κτυπήσουμε βαθιά στη ρίζα τους παρωχημένα κοινωνικά στερεότυπα και προκαταλήψεις και να ενισχύουμε το πλέγμα προστασίας των πλέον ευάλωτων ομάδων γυναικών.

Χρειάζεται ακόμη να στηρίξουμε και να ενισχύσουμε ακόμη περαιτέρω, μέσω πιο αποτελεσματικών τρόπων και εργαλείων, τους μη κυβερνητικούς οργανισμούς που παρέχουν υπηρεσίες προστασίας στα θύματα βίας, δημιουργώντας ισχυρά δίκτυα συνεργασιών και ανταλλαγής καλών πρακτικών. Ως αρμόδιος υπουργός για τα ζητήματα έμφυλης ισότητας, βίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σας διαβεβαιώνω ότι οι προσπάθειές μας θα είναι συνεχείς και εντατικές, όπως και η προσήλωσή μας στη δημιουργία των απαραίτητων συνθηκών για μια κοινωνία πλήρους και ουσιαστικής ισότητας, συμπερίληψης και αδιαπραγμάτευτου σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

Γυναίκες στον δημόσιο βίο, στόχοι «cyber-violence»

Συμμετέχοντας σε πάνελ με θέμα συζήτησης τη διαχείριση της διαδικτυακής βίας κατά των γυναικών και το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο και πολιτικές, ο πρόεδρος του Εθνικού Συντονιστικού Φορέα για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών Άριστος Τσιάρτας, είπε ότι στην Κύπρο υπάρχει ένα πλούσιο νομοθετικό πλαίσιο σε ό,τι αφορά στην ποινικοποίηση της έμφυλης και της ενδοοικογενειακής βίας, που ποινικοποιεί όλες τις μορφές βίας κατά των γυναικών που περιέχονται στη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης.

Πρόσθεσε ότι στο πλαίσιο αυτό, ποινικοποιείται για πρώτη φορά η διάδοση υλικού πορνογραφικού ή σεξουαλικού περιεχομένου χωρίς τη συγκατάθεση του θύματος, που επισύρει ποινή φυλάκισης μέχρι 14 χρόνια, όπως και η απειλή εναντίον γυναίκας για τη δημοσίευση ή αναπαραγωγή τέτοιου υλικού με ηλεκτρονικά, ψηφιακά ή άλλα μέσα. Πρόσθεσε ότι την τελευταία πενταετία ψηφίστηκε επίσης η νομοθεσία για ποινικοποίηση της παρενόχλησης και της παρενοχλητικής παρακολούθησης (stalking), που περιλαμβάνει και την παρακολούθηση της χρήσης του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή/και οποιασδήποτε άλλης ηλεκτρονικής επικοινωνίας, ή την αποστολή αναρτήσεων σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης που αφορούν στην προσωπική ζωή του θύματος, ή ακόμη και την παρέμβαση σε αναρτήσεις του θύματος στο διαδίκτυο. Επεσήμανε ότι «το φαινόμενο αυτό πλήττει σε δυσανάλογο βαθμό τις γυναίκες που βρίσκονται στη δημοσιότητα» και αναφέρθηκε σε έρευνα που έγινε το 2018, «όπου το 46,5 % των βουλευτριών δήλωσαν ότι έχουν δεχτεί απειλές κατά της ζωής τους ή απειλές βιασμού ή ξυλοδαρμού κατά των ίδιων ή των μελών των οικογενειών τους και ότι έλαβαν τις περισσότερες από αυτές, στο διαδίκτυο.  Αποδεδειγμένα – τόνισε – η διαδικτυακή βία πλήττει εντονότερα τις γυναίκες που δραστηριοποιούνται στον δημόσιο βίο, όπως είναι οι γυναίκες πολιτικοί, δημοσιογράφοι και υπερασπίστριες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

Κλιμάκωση και συνδυασμός μορφών βίας…

«Είναι σημαντικό να προσεγγίσουμε την ηλεκτρονική και διαδικτυακή βία με έναν ολιστικό  και συνεκτικό τρόπο σε επίπεδο κατανόησης και διαχείρισης της, αφού αποτελεί συνέχεια των διαφορετικών μορφών βίας κατά των γυναικών, που επηρεάζει και επιδεινώνει τις εμπειρίες των γυναικών», υπογράμμισε η προϊστάμενη του Κέντρου Άμεσης Βοήθειας του ΣΠΑΒΟ Ηρώ Μιχαήλ, μιλώντας με θέμα την πιλοτική εφαρμογή του προγράμματος TRUST για τη διαχείριση περιστατικών διαδικτυακής βίας.

«Η ψηφιακή βία – είπε – δεν αποτελεί ανεξάρτητη μορφή βίας, ενώ συχνά σχετίζεται με τη φυσική βία (offline violence). Ωστόσο η χρήση της τεχνολογίας έχει αλλάξει τον τρόπο, το χώρο αλλά και τις  συνθήκες υπό τις οποίες ασκείται βία κατά των γυναικών». Επεσήμανε μεταξύ άλλων ότι «το cyber-violence» ορίζεται ως οποιαδήποτε µορφή βίας, η οποία στοχεύει στην αποπλάνηση (grooming), στον εκφοβισµό (cyber bullying) ή στην παραβίαση της ιδιωτικότητας, µέσω της χρήσης του διαδικτύου, με αυξημένο κίνδυνο κυρίως προς γυναίκες στον δημόσιο βίο, ακτιβίστριες, influencers, γυναίκες με μεταναστευτική δημογραφία, έφηβες και νέες». Η κυρία Μιχαήλ παρέθεσε και κάποια στατιστικά στοιχεία του ΣΠΑΒΟ, στις Γραμμές Βοήθειας του οποίου, είχε αναφερθεί κλιμάκωση της βίας στο 51% των κλήσεων (Γραμμή Βοήθειας 1440, Live Chat, Γραμμή SMS). Αντίστοιχα, σημείωσε ότι η συμβουλευτική υπηρεσία του ΣΠΑΒΟ,  κατέγραψε για το 2022 ψυχολογική βία 44%, (ωστόσο όλες οι μορφές βίας περιλαμβάνουν ψυχολογική βία), σωματική-ψυχολογική βία 36%, οικονομική βία 32%, παρενοχλητική παρακολούθηση 31%, ηλεκτρονική βία 30%, σεξουαλική βία 7%, όλες οι μορφές βίας 6%.

Σημειώνεται ότι στις πλείστες περιπτώσεις, υπήρξε συνδυασμός μορφών βίας. Εξάλλου, η λειτουργός του Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου Κύπρου– CyberSafety, στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου Αθηνά Κοντού, πληροφόρησε ότι από την 1η Ιανουαρίου 2024 έως την 31η Μαρτίου 2024, απευθύνθηκαν στη Γραμμή Βοήθειας 1480 του Κέντρου, συνολικά 519 άτομα. Υπενθύμισε ότι το Κέντρο λειτουργεί από την 1η Ιουλίου 2016 αξιοποιώντας ευρωπαϊκή χρηματοδότηση στο πλαίσιο του προγράμματος «Καλύτερο Διαδίκτυο για τα Παιδιά» («Better Internet for Kids»). Εκ μέρους του Οργανισμού Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων και Πολιτιστικών Σχέσεων και του Εθνικού Σημείου Επαφής «Πολίτες, Ισότητα, Δικαιώματα και Αξίες» («Citizens, Equality, Rights and Values» – CERV) όπως και του  Γραφείου «Δημιουργική Ευρώπη» Κύπρου,  η Παντέλια Βυρίδη υπενθύμισε ότι ο Οργανισμός ιδρύθηκε το 2020 και έχει ως στόχο την προώθηση και διάδοση της σύγχρονης κυπριακής καλλιτεχνικής δημιουργίας και τη συμβολή με κάθε πρόσφορο δυνατό τρόπο, στην ευρωπαϊκή και διεθνή πολιτιστική δικτύωση. Είπε ότι «το πρόγραμμα CERV διαθέτει για την προκαταρκτική περίοδο 2021-2027 συνολικό προϋπολογισμό 1,5 δις ευρώ». Πρόσθεσε ότι «το έργο TRUST πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της ενότητας «Daphne» του 2021 και σύμφωνα με τα αποτελέσματα, κατατέθηκαν 154 προτάσεις, από τις οποίες επιλέχθηκαν οι 40». Είπε ακόμα ότι «σύμφωνα με τα αποτελέσματα της χρηματοδότησης σε κάθε κράτος μέλος, η Κύπρος έχει προσελκύσει την περίοδο 2021-2022, 2,35 εκατομμύρια ευρώ και η Ελλάδα 7,96 εκατομμύρια ευρώ. Αυτό – πρόσθεσε – σημαίνει ότι η απορρόφηση χρηματοδότησης από την Ευρώπη μέσα σε 2 χρόνια, ξεπερνά τα 10 εκατομμύρια ευρώ για Κύπρο και Ελλάδα. Για το 2023 υπάρχουν ενδείξεις για άνοδο του ποσού απορρόφησης».

* Σημειώνουμε ότι η Συμβουλευτική Επιτροπή για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας στην Οικογένεια (ΣΕΠΚΒΟ), πρόεδρος της οποίας είναι η Σουσάνα Παύλου, ανακοίνωσε ότι  στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της για εκπαίδευση των επαγγελματιών, πραγματοποίησε με μεγάλη επιτυχία τη διεθνή εξειδικευμένη εκπαίδευση «Safe and Together Model TM CORE Training», με εκπαιδεύτρια την εμπειρογνώμονα από το Ηνωμένο Βασίλειο  Nicola Douglas στις 10-13 Ιουνίου 2024, στο Πανεπιστήμιο Frederick. Στην εκπαίδευση συμμετείχαν πέραν των 40 επαγγελματιών πρώτης γραμμής, όπως λειτουργοί των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας και μέλη του προσωπικού του Σπιτιού της Γυναίκας και του Σπιτιού του Παιδιού.

Το κρίσιμο βήμα προς την έξοδο

Ναι, στη διάρκεια της πανδημίας και του περιορισμού των πολιτών στο σπίτι τους, υπήρξε αύξηση αναφορών βίας κατά των γυναικών και αυξημένη ζήτηση υπηρεσιών στήριξης από θύματα στην Κύπρο και σε πλείστες ευρωπαϊκές χώρες, αναφέρθηκε στην εκδήλωση με τίτλο «Στρατηγικές ανθεκτικότητας των υπηρεσιών στήριξης θυμάτων βίας κατά των γυναικών», που συνδιοργάνωσαν στις 20 Ιουνίου 2024 στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, το Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου (MIGS) και ο Σύνδεσμος για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια (ΣΠΑΒΟ).

 «Οι γυναίκες και τα παιδιά βρέθηκαν σε εγκλεισμό εκτεταμένου χρόνου με τον κακοποιητικό σύζυγο και πατέρα, σε εκείνες τις περιπτώσεις που υπάρχει σχέση εξουσίας, κακοποίησης και παρενοχλητικού ελέγχου», μου είπε η ανώτερη ερευνήτρια και συντονίστρια προγραμμάτων του MIGS Χριστίνα Καϊλή, όταν συζητήσαμε για λίγο κάποιες πτυχές του θέματος, μετά την εκδήλωση.

 «Σε συνθήκες ενδοοικογενειακής βίας – πρόσθεσε – οι γυναίκες και τα παιδιά «κανονίζουν» να λείπουν από το σπίτι, για να μειώνονται οι πιθανότητες της σύγκρουσης – λείπουν στο σχολείο, στη δουλειά, σε άλλες δραστηριότητες – αλλά την περίοδο του COVID 19, ήταν αναπόφευκτα, συνεχώς μαζί του». Τη ρώτησα κατά πόσο ο εγκλεισμός, μπορεί να λειτούργησε καταλυτικά, ώστε κάποιες γυναίκες να αποφάσισαν να φύγουν επιτέλους από τη σχέση; Μου είπε ότι δεν υπάρχουν στατιστικά για το συγκεκριμένο ζήτημα, παρατήρησε όμως ότι λογικά, κάποιες θα το έκαναν αυτό, δεδομένου ότι αυξήθηκαν οι αναφορές για αιτήματα για φιλοξενία σε καταφύγια θυμάτων. Μπήκε στη συζήτηση και η Νικολέττα Ρένκω, διοικητική λειτουργός της Συμβουλευτικής Επιτροπής για την Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας στην Οικογένεια (ΣΕΠΚΒΟ).

«Ο εγκλεισμός στη διάρκεια της πανδημίας – ανέφερε – κλιμάκωσε την επικινδυνότητα της έμφυλης βίας και ενδοοικογενειακής βίας, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία ως προς το τι «έσπρωξε» τις γυναίκες αυτές να φύγουν. Εκείνη την περίοδο ζητήσαμε από την Αστυνομία, να εξαιρέσει τα θύματα βίας στο θέμα της μετακίνησης, ώστε να μπορούν να κυκλοφορήσουν χωρίς περιορισμούς και να πάνε να καταγγείλουν τη βία. Είναι γεγονός ότι ο εγκλεισμός της πανδημίας κλιμάκωσε την κατάσταση, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι τα θύματα βίας είχαν παράλληλα και ευκαιρίες να κάνουν την έξοδο από την κακοποιητική σχέση». Οι συνομιλήτριες μου, επανέλαβαν πάντως ότι δεν υπάρχουν τεκμηριωμένες πληροφορίες, αν τα θύματα βίας, έκαναν το βήμα εξόδου αυτή τη χρονική στιγμή που βρέθηκαν όσο ποτέ άλλοτε, τόσο…κοντά με τους κακοποιητές τους – όταν ένιωσαν προφανώς, όσο ποτέ άλλοτε, πόσο…μακριά τους θέλουν να βρεθούν!