Το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ) διαπίστωσε πρώτο την παράβαση όρων της περιβαλλοντικής έγκρισης του Σχεδίου Αειφόρου Ανάπτυξης του Εθνικού Δασικού Πάρκου (ΕΔΠ) Ακάμα τον Οκτώβριο 2022.
Σύμφωνα με επιστολή του ΤΑΥ, ημερομηνίας 8/10/2022, για την υλοποίηση της Φάσης Α’ της βελτίωσης του κύριου οδικού δικτύου του ΕΔΠ Ακάμα, το Τμήμα Δασών (ΤΔ) και το Τμήμα Περιβάλλοντος (ΤΠ) γνώριζαν ότι οι όροι που είχαν τεθεί για την κατασκευή των υδραυλικών έργων (γεφυριών και οχετών), δεν ενσωματώθηκαν στα τελικά κατασκευαστικά σχέδια των κύριων δασικών δρόμων, οι οποίοι εμπίπτουν εντός των περιοχών του Δικτύου Natura 2000 Ειδική Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ) και Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) Χερσόνησος Ακάμα.
Όπως προκύπτει από την επιστολή του ΤΑΥ, το οποίο αποτελεί την καθ’ ύλην αρμόδια αρχή για την προστασία των υδατορεμάτων και τη διατήρηση της ιχθυοπανίδας, η παράβαση όρων της περιβαλλοντικής έγκρισης του Σχεδίου Αειφόρου Ανάπτυξης του ΕΔΠ Ακάμα και της Φάσης Α’ για τη βελτίωση του κύριου οδικού δικτύου στις προστατευόμενες περιοχές του Δικτύου Natura 2000, διαπιστώθηκε για πρώτη φορά τον Οκτώβριο 2022, δηλαδή ακριβώς έναν χρόνο πριν τις σχετικές καταγγελίες των περιβαλλοντικών οργανώσεων που υποβλήθηκαν στα τέλη Οκτωβρίου 2023.
Σημειώνεται ότι οι σχετικοί όροι που είχαν τεθεί από το ΤΑΥ τον Δεκέμβριο 2021 αφορούν την προστασία των υδατορεμάτων, κατά μήκος των κύριων δασικών δρόμων Άσπρος Ποταμός – Τοξεύτρα – Λάρα και Τοξεύτρα – Άβακας – Λίπατη. Στα υδατορέματα αυτά περιλαμβάνεται ο Αυγάς ποταμός, ο παραπόταμος Χαρτσιώτης και η εκβολή του ποταμού Τοξεύτρας, όπου έχουν εντοπιστεί σημαντικοί πληθυσμοί του Ευρωπαϊκού χελιού (Anguilla anguilla). Το συγκεκριμένο είδος χαρακτηρίζεται ως κρισίμως κινδυνεύον ανά το παγκόσμιο, στην Ευρώπη και στη Μεσόγειο, με βάση τον «Κόκκινο Κατάλογο των Απειλούμενων Ειδών της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης». Το είδος περιλαμβάνεται επίσης στους στόχους διατήρησης της περιοχής του Δικτύου Natura 2000 Ειδική Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ) Χερσόνησος Ακάμα.
Σύμφωνα με την Αιτιολογημένη Διαπίστωση για το έργο βελτίωσης μέρους του κύριου οδικού δικτύου του ΕΔΠ Ακάμα – Φάση Α’, ημερομηνίας 2/12/2021, μεταξύ άλλων, προνοούνται τα ακόλουθα:
«Να μην πραγματοποιούνται δραστηριότητες (όπως απόθεση μπάζων, αποβλήτων ή κατασκευαστικών υλικών) και διέλευσης/στάθμευσης οχημάτων στην κοίτη των ποταμών Άσπρος, Καλαμούλι, Αυγάς, Ελλήν Πέτρας και Μύχου, καθώς και στα αργάκια των Κουφών, Τρυπημένης και Κασκιάς, όπου απαντώνται σημαντικοί πληθυσμοί χελιού.
Να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στα σημεία όπου αναμένεται να κατασκευαστούν κιβωτιοειδείς αγωγοί στους ποταμούς Άσπρος, Καλαμούλι, Αυγάς, Ελλήν Πέτρας και Μύχου, καθώς και στα αργάκια των Κουφών, Τρυπημένης και Κασκιάς, με την εφαρμογή μέτρων όπως: μεταφορά και απόθεση ιλύος κατάντη του παλιού γεφυριού, μόνιμη παρουσία νερού και διατήρηση χαμηλής παραποτάμιας βλάστησης, καθώς και συλλογή πριν και επανατοποθέτηση ατόμων Ευρωπαϊκού χελιού μετά το πέρας των εργασιών.
Για την κατασκευή γεφυριών να εφαρμοστούν οι ακόλουθες πρακτικές, προκειμένου να περιορίζονται οι επιπτώσεις σε βαθμό που να εξασφαλίζουν τη διαβίωση και ευημερία των ψαριών. Τέτοιες πρακτικές αφορούν μεταξύ άλλων:
Στις περιπτώσεις κατασκευής γεφυριών, να κατασκευάζονται τύποι που δεν σφραγίζουν την κοίτη (π.χ. με ακροβάθρα και δοκούς).
Στις περιπτώσεις κατασκευής γεφυριών που για καθαρά τεχνικούς ή περιβαλλοντικούς λόγους δεν μπορεί να αποφευχθεί η χρήση κιβωτιοειδών οχετών ή τσιμεντοσωλήνων (κιούγκια), θα πρέπει το κάτω μέρος τους (θεμέλια) να βυθίζεται εντός της κοίτης. Η βύθιση τους θα είναι σε επαρκές βάθος που θα καθοριστεί από το ΤΑΥ, λαμβάνοντας πάντοτε υπόψη την δυναμική του εκάστοτε υδατικού σώματος, ώστε να διασφαλίζεται ότι σε περίπτωση πλημμύρας δεν θα αποκαλύπτονται τα θεμέλια τους και επομένως δεν θα δημιουργούνται κατακόρυφες/απότομες υψομετρικές διαφορές κατά μήκος της κοίτης.
Γενικότερα, στις περιπτώσεις κατασκευής οποιουδήποτε άλλου είδους έργου σε ποταμούς, να επιλέγονται τύποι που μακροπρόθεσμα δεν θα δημιουργούνται κατακόρυφες/απότομες υψομετρικές διαφορές, ακόμα και στην περίπτωση που δεν γίνεται καθόλου συντήρηση του έργου.
Όπου, για καθαρά τεχνικούς ή περιβαλλοντικούς λόγους, δεν μπορεί να αποφευχθεί η δημιουργία κατακόρυφης/απότομης υψομετρικής διαφοράς εντός της κοίτης (δήμματα, κλπ.), θα πρέπει να κατασκευάζεται ράμπα στα ανάντη και κατάντη τμήματα των, με μέγιστη κλίση 30 μοίρες και με τραχείες επιφάνειες (π.χ. μεγάλες γωνιώδεις κολυμπητές πέτρες που εξέχουν σημαντικά από την επιφάνεια), ή να προνοείται η δημιουργία ιχθυοπεράσματος, το οποίο θα πρέπει να κατασκευάζεται βάσει συγκεκριμένων προτύπων που εφαρμόζονται στο εξωτερικό, ενώ τα λεπτομερή σχέδια του να υποβληθούν μαζί με τη σχετική περιβαλλοντική μελέτη και την αίτηση πολεοδομικής άδειας για να εγκριθούν εκ των προτέρων από το ΤΑΥ.
Ειδικά στην περίπτωση του ποταμού Αυγά και Καλαμούλι να κατασκευάζεται ράμπα στα ανάντη και κατάντη τμήματα των, με μέγιστη κλίση 30 μοίρες και με τραχείες επιφάνειες (π.χ. μεγάλες γωνιώδεις κολυμπητές πέτρες που εξέχουν σημαντικά από την επιφάνεια). Ειδικά για τον ποταμό Αυγά, να κατεδαφιστεί άμεσα πρόσφατη κατασκευή με τοίχο αντιστήριξης εντός της κοίτης και κάθετα στη ροή του ποταμού, η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία εμποδίου ύψους πέραν των 2 μέτρων που παρεμποδίζει την αμφίδρομη μετακίνηση των υδρόβιων οργανισμών και κυρίως την ανοδική πορεία των χελιών από τη θάλασσα προς το φαράγγι, σε συνεννόηση με το ΤΑΥ.
Να γίνει ο λιγότερος δυνατός επηρεασμός της κοίτης και της παρόχθιας ζώνης των ποταμών/υδατορεμάτων και του ποτάμιου οικοσυστήματος και ιζήματος».
Απαιτούνται αλλαγές στα υδραυλικά έργα
Σύμφωνα την Έκθεση ΕΟΑ για τη Φάση Α’ του Οδικού Δικτύου του ΕΔΠ Ακάμα, η οποία εκδόθηκε τον Μάρτιο 2024: «Τα υδραυλικά έργα με ιδιαίτερη έμφαση αυτά στην περιοχή του Άβακα να εξεταστούν από το ΤΑΥ για αλλαγές σχετικά με τη λειτουργικότητά τους σε σχέση με τη διακίνηση των χελιών. Να προταθούν τα απαραίτητα μέτρα στο διάστημα 15 ημερών από την έκδοση της παρούσας Έκθεσης και να επανέλθουν για ενημέρωση και συζήτηση στην Ad-hoc Επιτροπή». Σύμφωνα με επιστολή της Διευθύντριας ΤΑΥ προς τον Γενικό Διευθυντή Περιβάλλοντος (ΓΔΠ) του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος (ΥΓΑΑΠ), ημερομηνίας 2/4/2024, με θέμα «Επανεξέταση έργων και υποδομών ΕΔΠ Ακάμα»:
«Στα πλαίσια της συμμετοχής του ΤΑΥ στην Ομάδα Έργου για το Σχέδιο Αειφόρου Ανάπτυξης του ΕΔΠ Ακάμα, λειτουργοί του Τμήματος μου έχουν εξετάσει επί τόπου τα υδραυλικά έργα που έχουν υλοποιηθεί μέχρι σήμερα στα πλαίσια της Φάσης Α’ του οδικού δικτύου στο ΕΔΠ Ακάμα, για τα οποία προκύπτει σημαντική ανησυχία ως προς την ορθή υδραυλική λειτουργία τους και τις επιπτώσεις που αναμένεται να επιφέρουν στην υδρομορφολογία των υδατορεμάτων και τους πληθυσμούς του Ευρωπαϊκού χελιού που διαβιούν στον ποταμό Αυγά (Άβακα).
Πιο συγκεκριμένα από την εξέταση των έργων διαπιστώθηκε ότι:
- Οι οχετοί που έχουν κατασκευαστεί σε μεγάλα υδατορέματα της περιοχής παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα λειτουργίας, τα οποία αναμένεται να οδηγήσουν σε εκτροπή νερού από την υφιστάμενη κοίτη και διάβρωση πρανών του δρόμου ή/και παρακείμενων τεμαχίων.
- Σε υδατορέματα, στα οποία έχουν κατασκευαστεί μεγάλοι τετραγωνικοί οχετοί), έχουν ήδη προκληθεί σοβαρές υδρομορφολογικές αλλοιώσεις, λόγω των εκτεταμένων χωματουργικών εργασιών, οι οποίες εκτιμάται ότι θα επιτείνουν το πρόβλημα εκτροπής υδάτων εκτός της κοίτης και διάβρωσης πρανών του υπό κατασκευή δρόμου ή/και παρακείμενων τεμαχίων.
- Παρά την υιοθέτηση τροποποιήσεων από τον μελετητή, στους τετραγωνικούς οχετούς που κατασκευάστηκαν στον ποταμό Αυγά (Άβακα – Τοξεύτρας), όπου φιλοξενούνται πληθυσμοί του Ευρωπαϊκού χελιού, το οποίο αποτελεί είδος χαρακτηρισμού της περιοχής Natura 2000, εντούτοις, με τις πρώτες χειμερινές πλημμύρες, φάνηκε ότι οι τροποποιήσεις αυτές δεν επέφεραν τα αναμενόμενα αποτελέσματα για τη διατήρηση της συνέχειας του ποταμού και την ανεμπόδιστη διακίνηση των χελιών.
Για τα πιο πάνω σημεία, επισυνάπτεται λεπτομερές ενημερωτικό σημείωμα. Βάσει των συμπερασμάτων που προέκυψαν, το ΤΑΥ προτείνει όπως επανεξεταστούν από τον μελετητή του έργου το συντομότερο δυνατό, όλα τα υδραυλικά έργα της Φάσης Α’ του έργου και να προταθούν λύσεις, οι οποίες θα επιλύσουν τα πιο πάνω προβλήματα. Αν και όπου κριθεί αναγκαίο, να απομακρυνθούν τετραγωνικοί οχετοί, να επανασχεδιαστούν και να κατασκευαστούν διαβάσεις με γνώμονα την ορθή λειτουργία για την αποφυγή φαινομένων διάβρωσης, εκτροπής και υδρομορφολογικής αλλοίωσης, τη διασφάλιση της συνέχειας του ποταμού για τη διακίνηση των χελιών και την επίτευξη των στόχων διατήρησης του ΕΔΠ Ακάμα».
ΤΑΥ: Αντίθεση στο σχεδιασμό των κατασκευαστικών σχεδίων
Όπως αναφέρεται στο συνημμένο ενημερωτικό σημείωμα με τις απόψεις του ΤΑΥ για τα υδραυλικά έργα, στα πλαίσια της Φάσης Α για τη βελτίωση του κύριου οδικού δικτύου στο ΕΔΠ Ακάμα, το οποίο επισυνάπτεται στην επιστολή της Διευθύντριας ΤΑΥ προς τον ΓΔΠ ΥΓΑΑΠ, ημερομηνίας 2/4/2024:
«Στις 9/11/2021, το ΤΑΥ είχε στείλει τις απόψεις του για τη Βελτίωση οδικού δικτύου προς υλοποίηση του Σχεδίου Αειφόρου Ανάπτυξης του ΕΔΠ Ακάμα – Φάση Α’ στο ΤΠ. Για την εξέταση του έργου, σχέδια για τα προτεινόμενα υδραυλικά έργα δεν ήταν διαθέσιμα. Οι απόψεις του ΤΑΥ ενσωματώθηκαν στην σχετική περιβαλλοντική γνωμάτευση που εκδόθηκε στις 2/12/2021 και επικαιροποιήθηκε στις 30/3/2022.
Το φθινόπωρο του 2022, το ΤΑΥ εντόπισε τα κατασκευαστικά σχέδια του έργου, όπως αυτά περιλήφθηκαν στο διαγωνισμό εκτέλεσης του έργου και απέστειλε στις 8/10/2022 σχετική επιστολή στο ΤΔ, εκφράζοντας την αντίθεση του στο σχεδιασμό, καθώς δεν εφαρμόστηκαν οι όροι της περιβαλλοντικής γνωμάτευσης για τις διαβάσεις επί των υδατορεμάτων.
Στις 16/12/2022, κατόπιν συνάντησης του ΤΑΥ με το ΤΔ και τον μελετητή του έργου, συζητήθηκαν θέματα που αφορούσαν στο σχεδιασμό του έργου και τις διαφωνίες που είχε το ΤΑΥ, αφού δεν λήφθηκαν υπόψη οι όροι που τέθηκαν από το τμήμα και περιλήφθηκαν στην περιβαλλοντική γνωμάτευση.
Οι βασικές ανησυχίες του ΤΑΥ αφορούσαν την υποβάθμιση στην υδρομορφολογία υδατορεμάτων και τη δημιουργία εμποδίων σε συγκεκριμένα υδατορέματα, στη διακίνηση του ευρωπαϊκού χελιού που αποτελεί είδος χαρακτηρισμού της περιοχής Natura 2000. Κατά τη συνάντηση, το ΤΔ ενημέρωσε ότι δεν μπορούσε να προβεί σε σημαντικές αλλαγές επί των κατασκευαστικών σχεδίων καθώς τυχόν εφαρμογή των απαιτήσεων του ΤΑΥ θα δημιουργούσε επιπρόσθετο κόστος, ανάγκες για απαλλοτρίωση γης και μεγάλη καθυστέρηση στο έργο, με κίνδυνο να χαθεί η συγχρηματοδότηση του έργου. Βάσει των πιο πάνω, και υπό τις περιστάσεις, το ΤΔ αποδέχτηκε μικρές μόνο βελτιωτικές τροποποιήσεις στον σχεδιασμό σε σχέση με τα αρχικά κατασκευαστικά σχέδια, όπως η δημιουργία αυλακώσεων στους οχετούς των υδραυλικών σημείων και η κατασκευή ράμπας ιχθυοπεράσματος στον προτεινόμενο αναβαθμό εντός της κοίτης του ποταμού Αυγά.
Με την υλοποίηση του έργου και κατόπιν επί τόπου επισκέψεων λειτουργών του ΤΑΥ στις 6/2/2024 και 1/3/2024, και εξέτασης των υδραυλικών έργων στο ΕΔΠ Ακάμα, διαπιστώθηκαν προβλήματα που αφορούν την υδραυλική λειτουργία τετραγωνικών οχετών στα μεγάλα υδατορέματα (ποταμός Αυγάς και παραπόταμος Χαρτσιώτης), για τα οποία το ΤΑΥ εκφράζει σοβαρές ανησυχίες, καθώς λόγω των εκτεταμένων επεμβάσεων στην κοίτη και τα πρανή των υδατορεμάτων, η επί τόπου μορφολογία έχει αλλάξει σε σχέση με τα κατασκευαστικά σχέδια, κάτι που ενδέχεται να οδηγήσει σε διάβρωση των πρανών του υπό κατασκευή δρόμου και εκτροπή υδατορεμάτων σε παρακείμενα τεμάχια. Παράλληλα, οι τροποποιήσεις που έγιναν για βελτίωση της συνέχειας του ποταμού για τη διακίνηση των χελιών φαίνεται να μην λειτουργούν ικανοποιητικά και δεν εξασφαλίζουν την ανεμπόδιστη διακίνησή τους.
Υπό το φως των τελευταίων εξελίξεων και την τροποποίηση τμημάτων του έργου προκειμένου να μειωθεί ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος, δίνεται η δυνατότητα να αντιμετωπιστούν έγκαιρα, τα σημαντικά προβλήματα υδραυλικής λειτουργίας των έργων που διαπιστώθηκαν με την κατασκευή των οχετών, της υδρομορφολογικής αλλοίωσης των υδατορεμάτων, αλλά και να βρεθεί βέλτιστη λύση που να ικανοποιεί τις ανησυχίες του ΤΑΥ για τη διασφάλιση της συνέχειας του ποταμού, που λόγο της πίεσης για την υλοποίηση του έργου, δεν αντιμετωπίστηκαν επαρκώς.
Παράλληλα, το ΤΑΥ θεωρεί, ότι οι υποδομές που θα κατασκευαστούν στο ΕΔΠ Ακάμα θα πρέπει, ακριβώς επειδή πρόκειται για ΕΔΠ, να αποτελούν υπόδειγμα για μελλοντικά έργα, μη εξαιρουμένου των διαβάσεων επί υδατορεμάτων, αλλά και για τον τρόπο διαχείρισης σημαντικών ειδών και ως εκ τούτου θα πρέπει να εφαρμοστεί ο βέλτιστος σχεδιασμός».
Οχετοί υδατορεμάτων καλύφθηκαν με αποθέσεις
Στο συνημμένο ενημερωτικό σημείωμα του ΤΑΥ σημειώνονται τα ακόλουθα:
«Περιορισμός της παροχετευτικότητας οχετών λόγω απόθεσης φερτών υλικών:
1. Το ΤΑΥ εξέφρασε σε τηλεφωνική επικοινωνία με τον μελετητή, αλλά και στη συνάντηση της 16/12/2022, την άποψη ότι ο σχεδιασμός των οχετών, ενδεχομένως να δημιουργούσε πρόβλημα στη παροχετευτικότητα τους, λόγω της μεταφοράς ιζήματος, που σε συνδυασμό με το υψόμετρο τοποθέτησης τους σε σχέση με το υψόμετρο της κοίτης του ποταμού, μπορεί να οδηγήσει σε κάποιες περιπτώσεις στην πλήρωση τους με ίζημα και επακόλουθη υπερχείλιση και διάβρωση του δρόμου, και σε άλλες περιπτώσεις στη δημιουργία υψομετρικής διαφοράς εντός της κοίτης. Ήδη, από τους πρώτους μήνες λειτουργίας τους, οχετοί μεγάλων υδατορεμάτων έχουν καλυφθεί σε σημαντικό βαθμό με αποθέσεις.
2. Στις περιπτώσεις αυτές, ο μελετητής δήλωσε επανειλημμένα ότι ο οχετοί θα πρέπει να καθαρίζονται συστηματικά από τα φερτά υλικά, κάτι που το ΤΑΥ δεν θεωρεί αποδεκτή πρακτική, ούτε και σωστή προσέγγιση για τον σχεδιασμό και κατασκευή διαβάσεων επί υδατορεμάτων Επιπρόσθετα, η συχνή είσοδος μηχανημάτων και διατάραξη της κοίτης και του οικοσυστήματος για τον καθαρισμό των οχετών και των ιζημάτων ανάντη και κατάντη θα έχει περιβαλλοντικές συνέπειες σε μία τόσο ευαίσθητη περιβαλλοντικά περιοχή. Υπάρχουν λύσεις για διαβάσεις ποταμών που δεν χρειάζονται καθόλου ή χρειάζονται πολύ σπάνια συντήρηση και τέτοιες λύσεις θα πρέπει να επιλέγονται ειδικά σε ευαίσθητες περιοχές».
