Με αφορμή τις προσπάθειες για ετοιμασία και συντονισμό της νέας Εθνικής Στρατηγικής για την Ισότητα των Φύλων 2024 – 2026 και τα όσα ζητήματα αναφύονται μέσα από αυτήν, βρήκαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε με την Επίτροπο Ισότητας των Φύλων, Τζόζη Χριστοδούλου.

 Στο πλαίσιο της συνέντευξης μας αυτής, η κ. Χριστοδούλου δεν εστιάζει μόνο στη νέα Εθνική Στρατηγική που εκπονείται, ούτε μόνο στις ενδιαφέρουσες δράσεις του Γραφείου της. Αναφέρεται και σε άλλα, ιδιαίτερα ενδιαφέροντα σημεία δίνοντας τη διάσταση που σήμερα πρέπει να επικρατήσει και στην πράξη πλέον, σχετικά με την ισότητα των φύλων. Κι αυτό διότι, έφτασε ο καιρός να αποδομηθούν στερεότυπα που… επιμένουν ακόμη και σήμερα να «θέλουν» επαγγέλματα μόνο για άνδρες αλλά και συγκεκριμένες σπουδές για κορίτσια.

 Προς αυτή την κατεύθυνση στρέφονται οι προσπάθειες του Γραφείου της αρμόδιας Επιτρόπου για να αλλάξουν απόψεις και νοοτροπίες, κάτι που απαιτεί την επιστροφή στις μικρές ηλικίες αλλά και την αγαστή συνεργασία με άλλους φορείς, Υπηρεσίες και Υπουργεία. Στις προσπάθειες αυτές περιλαμβάνονται και η προώθηση κοριτσιών σε κλάδους STEAM αλλά και στα γαλάζια επαγγέλματα, όπως επίσης και η επαγγελματική «καθιέρωση» γυναικών οδηγών.

-Γνωρίζουμε ότι αυτή την περίοδο γίνονται έντονες διεργασίες για τη νέα Εθνική Στρατηγική για την Ισότητα των Φύλων. Σε ποιο στάδιο βρίσκεται και ποιοι είναι οι βασικοί πυλώνες;

-Γίνεται μια προσπάθεια αναβάθμισης και ενίσχυσης του θεσμού του Γραφείου Επίτροπου Ισότητας των Φύλων, το οποίο αναλαμβάνει ρόλο, μεταξύ άλλων, για την ετοιμασία και συντονισμό της νέας Εθνικής Στρατηγικής για την Ισότητα των Φύλων 20024 – 2026, πάντοτε σε συνεργασία με όλα τα Υπουργεία και Υφυπουργεία.  Προς αυτή την κατεύθυνση υπήρξαν δυο πολύ σημαντικές αποφάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου. Η μια αφορά στην εξουσιοδότηση, στην Επίτροπο, για την ετοιμασία της νέας στρατηγικής για την ισότητα των φύλων 2024- 2026, το συντονισμό, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση της, σε συνεργασία με όλα τα Υπουργεία και τα Υφυπουργεία. Σκοπός είναι η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου στις πολιτικές της κυβέρνησης και στόχος είναι η εμπέδωση της κουλτούρας της ισότητας των φύλων μέσα από συγκεκριμένες και εφαρμόσιμες δράσεις. Η δεύτερη σημαντική απόφαση, η όποια είναι άμεσα συνδεδεμένη με την πρώτη, είναι ο ορισμός ατόμων, σε όλα τα υπουργεία και τα υφυπουργεία, ως σημεία επαφής και επικοινωνίας με το Γραφείο μας.  Με αυτά τα άτομα συνεργαζόμαστε για την εφαρμογή δράσεων που αφορούν στην ισότητα των φύλων στα Υπουργεία. Θεμελιώνουμε από κοινού τις θεσμικές βάσεις, για να προχωρήσουμε σε συντονισμένες δράσεις που προωθούν την Ισότητα των Φύλων.

Η νέα στρατηγική βρίσκεται στο τελικό της στάδιο, αφού πρώτα προηγήθηκε ένα κύκλος επαφών με όλους/ες τους/ τις Υπουργούς και Υφυπουργούς και τις/τους συνεργάτιδες/ ες – σημεία επαφής των Υπουργείων. Στη συνέχεια, πραγματοποιήθηκε ευρεία δημόσια διαβούλευση, στην οποία συμμετείχαν περισσότερα από 200 άτομα, εμπειρογνώμονες, μέλη του Εθνικού Μηχανισμού για τα Δικαιώματα της Γυναίκας, γυναικείες πολιτικές και συνδικαλιστικές οργανώσεις, ακαδημαϊκά ιδρύματα, ΜΚΟ, άτομα από τον επιχειρηματικό κόσμο, οργανώσεις εργοδοτών, και άτομα από το χώρο των ΜΜΕ και του αθλητισμού. Αφού έχουμε καταγράψει και επεξεργαστεί εισηγήσεις, ετοιμάσαμε το προσχέδιο, το όποιο έχει σταλεί στα άτομα- σημεία επαφής για τελικά σχόλια και έγκριση. 

Εντός της επόμενης εβδομάδας προχωράμε στο στάδιο της τυπικής διαβούλευσης, δηλαδή την ανάρτηση, της Στρατηγικής, στην ιστοσελίδα για σχόλια από την ευρύτερη κοινωνία των πολιτών. Στόχος είναι η έναρξη υλοποίησης της στρατηγικής την 1Η Ιανουαρίου 2024 ως και η υποχρέωση της χώρας μας προς την ΕΕ.

Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο στόχος της νέας στρατηγικής είναι η ενσωμάτωση της διάστασης του Φύλου σε όλα τα Υπουργεία και Υφυπουργεία, η νέα στρατηγική αποτελείται από πυλώνες πολιτικών που αφορούν όλα τα Υπουργεία. Είναι σημαντικό να αναφέρω επίσης ότι η νέα στρατηγική περιλαμβάνει πυλώνες που για πρώτη φορά προγραμματίζονται στοχοθετημένες δράσεις που αφορούν, μεταξύ άλλων, το φύλο και τον αθλητισμό, τον πολιτισμό, τις μεταφορές, την εξωτερική πολιτική.  

–Βρίσκεστε σε συνεργασία με το υπουργείο Παιδείας για την εστίαση σε μικρές ηλικίες, στην προώθηση και κοριτσιών σε STEAM καθώς επίσης και στη σωστή ενημέρωση καθηγητών Συμβουλευτικής. Αυτό πώς θα βοηθήσει τους στόχους για ισότητα;

-Η συνεργασία με το υπουργείο Παιδείας, Νεολαίας και Αθλητισμού, ώστε να δημιουργήσουμε ένα έμφυλο περιβάλλον και κουλτούρα από την παιδική ηλικία είναι ζωτικής σημασίας. Είναι γι’ αυτό το λόγο που η εκστρατεία «Ιστορίες γυναικών – The Steam Edition” θα προβληθεί και στα σχολεία, σε όλες τις βαθμίδες. Είναι σημαντικό να ενημερώνονται αγόρια και κορίτσια, ότι οι γυναίκες δεν περιορίζονται στα λεγόμενα «γυναικοκρατούμενα» επαγγέλματα. Ζητούμενο είναι η κατάρριψη μύθων και στερεοτύπων, ώστε να κανονικοποιηθεί η κουλτούρα ότι το κάθε άτομο μπορεί να επιλέξει το μέλλον του στη βάση των ικανοτήτων του και όχι στη βάση του φύλου του. Με την Υπουργό Παιδείας, Νεολαίας και Αθλητισμού Αθηνά Μιχαηλίδου, εφαρμόζουμε ολιστικές προσεγγίσεις και προχωράμε σε εκπαιδεύσεις συμβούλων επαγγελματικού προσανατολισμού, που αφορούν στην αποδόμηση των στερεοτύπων και στην καθοδήγηση των παιδιών μας μακριά από στερεότυπα και έμφυλες προκαταλήψεις.   Με αφορμή την εκστρατεία STEAM, αλλά και γενικότερα στο πλαίσιο της εμπέδωσης της  κουλτούρας της ισότητας, επισκέφθηκα σχολεία και μέσα από ένα δια -δραστικό διάλογο με τα παιδιά συζητάμε πώς τα έμφυλα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις επηρεάζουν επίσης την καθημερινότητα τους. Προγραμματίζονται κι άλλες επισκέψεις σε συνεργασία με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο.

-Η συμμετοχή γυναικών σε επαγγέλματα που θεωρούνται ως «ανδροκρατούμενα» απαιτεί προσπάθειες και συνεργασίες και με άλλα Υπουργεία αλλά και διάφορους φορείς. Σε ποιο στάδιο βρίσκεστε σε αυτό το θέμα;

–Πέραν από τη συνεργασία με το υπουργείο Μεταφορών, Συγκοινωνιών και Έργων για τις γυναίκες οδηγούς, θα πρέπει να προχωρήσουμε σε συνεργασία και με τον ιδιωτικό τομέα ώστε να δημιουργηθεί ένα εργασιακό περιβάλλον που να είναι φιλόξενο σε άντρες και γυναίκες οδηγούς. Την ίδια στιγμή, άλλες δράσεις που προωθούνται και μέσα από την στρατηγική είναι ο επαρκής φωτισμός σε νέες στάσεις λεωφορείων και σε χώρους στάθμευσης για να ενισχυθεί το αίσθημα της ασφαλείας των πολιτών, αντρών και γυναικών, με τη συμβολή και των τοπικών αρχών.

Ένας από τους πιο σημαντικούς τομείς της οικονομίας μας είναι φυσικά η Ναυτιλία και η έμφυλη διάσταση δεν μπορεί να απουσιάζει από το χώρο αυτό. Σε συνεννόηση με την υφυπουργό Ναυτιλίας Μαρίνα Χατζημανώλη έχουμε συμφωνήσει να περιληφθεί στη νέα Στρατηγική, δράση που αφορά στην ποσοτική (στους αριθμούς γυναικών και ανδρών στα επαγγέλματα της ναυτιλίας) και ποιοτική χαρτογράφηση (στις διαφορετικές ανάγκες των γυναικών και των ανδρών στο επάγγελμα) στη βάση και της σχετικής έμφυλης  χαρτογράφησης που έγινε από τον ΙΜΟ (Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός).

Ο στόχος είναι πρώτα να έχουμε μια ολοκληρωμένη (ποιοτική και ποσοτική) εικόνα, ώστε να προχωρήσουμε σε συγκεκριμένες έμφυλες πολιτικές στο χώρο της Ναυτιλίας. Σε αυτό το χώρο όπως και στο χώρο των STEAM, σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσει η εκπαίδευση, κάτι που έχουμε φυσικά εξετάσει και με την υπουργό Παιδείας και οι δράσεις, με το υπουργείο Παιδείας, που ανέφερα πιο πάνω ενισχύουν την όλη προσπάθεια.

 Σημαντική είναι και η συνεργασία μας με το υπουργείο Οικονομικών, με το οποίο δρομολογούνται ενέργειες για υιοθέτηση ενός έμφυλου κρατικού προϋπολογισμού. Δηλαδή μετά από τη συλλογή των έμφυλων στατιστικών στοιχείων με τη στήριξη και της Στατιστικής Υπηρεσίες, τα οποία θα μας κατευθύνουν προς τις πιο στοχοθετημένες  πολιτικές στη βάση των έμφυλων αναγκών που υπάρχουν, να καταρτίζεται ο προϋπολογισμός, μέσω του οποίου να γίνεται ισότιμος καταμερισμός στη βάση των στοιχείων, τα οποία μας δείχνουν τις ανάγκες του πληθυσμού μας στη βάση και του φύλου. Προς αυτή την κατεύθυνση, η Κυπριακή Δημοκρατία ζήτησε τεχνική στήριξη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ευελπιστούμε να αρχίσει η δράση το 2024.

Παράλληλα σε συνεργασία με το υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, το υφυπουργείο Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής και το Γραφείο Επίτροπου Περιβάλλοντος προχωράμε σε εφαρμογή δράσεων που αφορούν στην ενίσχυση των γυναικών της υπαίθρου, μέσω εκπαιδεύσεων που αφορούν χρηματοοικονομικές και ψηφιακές ικανότητες.  Αυτή η δράση έχει ήδη αρχίσει μέσα από τη χρηματοδότηση του Εθνικού Μηχανισμού για τα Δικαιώματα της Γυναίκας στο Δίκτυο Κοινωνικής Στήριξης Ορεινών Περιοχών.  Την ίδια στιγμή μια δράση συμβολικού χαρακτήρα, η οποία έχει τη σημασία της είναι το γεγονός ότι μετά από εισήγηση μας προς τον Υπουργό Γεωργίας, το λογότυπο του στρατηγικού σχεδίου κοινής αγροτικής πολιτικής 2023- 2027 προβάλει έναν άντρα και μια γυναίκα, αναγνωρίζοντας τη συμβολή και των γυναικών στο συγκεκριμένο τομέα της οικονομίας,  που για χρόνια βρίσκονται στην αορατότητα. 

–Τον τελευταίο καιρό γίνεται έντονη συζήτηση γύρω από τον συμπεριληπτικό λόγο (τους/τις μαθητές/μαθήτριες, βουλευτές/βουλεύτριες κ.α.). Ποια είναι η θέση σας επ΄αυτού; Είναι τόσο σημαντικός ο ρόλος του λόγου στην προώθηση της ισότητας;

-Συνδέεται άμεσα με το τελευταίο σημείο της προηγούμενης ερώτησης σας. Ο λόγος, γραπτός και προφορικός, έχει τη δική του σημασία στην ανάδειξη θεμάτων ισότητας των φύλων, αλλά και στην αναγνώριση ότι η κοινωνία μας αποτελείται από άντρες και γυναίκες. Για κάθε αλλαγή υπάρχει αντίδραση τόσο από γυναίκες όσο και από άντρες. Πολλές γυναίκες ίσως το αισθάνονται ή το βιώνουν υποτιμητικά. Το ίδιο μπορεί να ισχύει και για τους άντρες, οι οποίοι πολλές φορές σε συζητήσεις, μάς ρωτάνε αν είναι υποτιμητικό για τις ίδιες τις γυναίκες. 

Νομίζω προκύπτει το ερώτημα «γιατί»;  Ίσως η λέξη π.χ. βουλευτής που αφορά το αρσενικό παραπέμπει σε περισσότερη εξουσία, έστω εάν το άρθρο που προηγείται είναι αρσενικό ή θηλυκό;  Φυσικά αναγνωρίζουμε ότι ο προφορικός και γραπτός λόγος έχει δημιουργηθεί μέσα από τους αιώνες σε ένα συγκεκριμένο   κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο, στον οποίο αποκλειστική πρόσβαση στα κοινά είχαν οι άντρες. Δεν είναι τυχαίο που, για παράδειγμα, γυναίκες καλλιτέχνες σε προηγούμενους αιώνες χρησιμοποιούσαν αντρικά ονόματα σε έργα και βιβλία τους, ώστε να γίνουν αποδεκτά και γνωστά . Άρα το ερώτημα είναι γιατί το θηλυκό να είναι αυτόματα υποτιμητικό;  Ένα παράδειγμα, το οποίο χρησιμοποιώ συχνά αφορά τους αγρότες. Έχουμε την τάση, όταν συζητάμε πολιτικές που αφορούν τον πρωτογενή τομέα, να αναφερόμαστε σε αγρότες και κτηνοτρόφους, κάνοντας τις γυναίκες αόρατες στο συγκεκριμένο τομέα, ενώ έχουν συνεισφέρει εξίσου, αλλά η συμβολή τους δεν έχει αναγνωριστεί στον ίδιο βαθμό. Ο λόγος, άρα, προφορικός και γραπτός, έχει τη δική του σημασία.   

Προώθηση γυναίκων προτύπων σε διάφορους χώρους

Στο πλαίσιο της συζήτησης μας με την κ. Χριστοδούλου προκύπτει και το ιδιαίτερα ενδιαφέρον θέμα  των γυναικών οδηγών. Οι οποίες υπάρχουν μεν στο χώρο των συγκοινωνιών αλλά φαίνεται να είναι στο περιθώριο. Η διευθέτηση θεμάτων που αφορούν την επαγγελματική τους καθιέρωση, περιλαμβάνεται στις δράσεις της Επιτρόπου για την αποδόμηση στερεοτύπων.

–Ποιες είναι οι δράσεις που έγιναν από το Γραφείο σας ούτως ώστε να συμβάλουν στην ουσιαστική προώθηση και εμπέδωση της ισότητας αλλά και να αποδομήσουν διαχρονικά στερεότυπα;

Το Γραφείο μας τους τελευταίους οκτώ μήνες έχει υλοποιήσει αρκετές δράσεις. Μεριές από αυτές είναι:

Ο μηδενικός συντελεστή ΦΠΑ σε γυναικεία είδη υγιεινής, σε συνεργασία με το υπουργείο Οικονομικών.

Η υλοποίηση της εξαγγελίας του Προέδρου της Δημοκρατίας για παραχώρηση δέκα υποτροφιών σε γυναίκες άνω των 30 ετών που επιλέγουν, για πρώτη φορά, να φοιτήσουν σε τομείς STEAM.

Η ενεργοποίηση 40 γυναικών οδηγών λεωφορείων στο επάγγελμα.  Αυτό ήταν αποτέλεσμα των προσπαθειών και διαβουλεύσεων μας με το υπουργείο Μεταφορών, την Αρχή Αδειών, και τις συντεχνίες ΣΕΚ, ΠΕΟ, ΔΕΟΚ, για επίλυση των προβλημάτων που αντιμετώπιζαν οι γυναίκες οδηγοί λεωφορείων. Οι προσπάθειές μας συνεχίζονται με στόχο να ενεργοποιηθούν και ενδεχομένως να επιστρέψουν ακόμη περισσότερες γυναίκες στο επάγγελμα.

Η νέα συνεργασία με την Κυπριακή Ομοσπονδία Καλαθοσφαίρισης, μέσω της υπογραφής σχετικού μνημονίου που καλύπτει, μεταξύ άλλων, τις εκπαιδεύσεις προπονητών/τριών για θέματα ισότητας στον αθλητισμό.

Πλήρης ισότητα σε… 286 χρόνια

-Η υπερβολική προβολή θεμάτων που αφορούν σε αυτά τα ζητήματα πιστεύετε ότι σε κάποιες περιπτώσεις ενδέχεται να φέρουν το αντίθετο αποτέλεσμα; Κι αν ναι, πώς μπορούμε να το αποτρέψουμε αυτό;

-Δεν μπορώ να σκεφτώ ποιο θα μπορούσε να είναι το μέτρο στην προβολή θεμάτων, ειδικότερα όσον αφορά την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών. Ένα θέμα το οποίο καμία χώρα στον κόσμο δεν έχει επιτύχει την πλήρη και ουσιαστική ισότητα. Πρόσφατη έκθεση της Eurostat αναφέρει πως θα χρειαστούν 286 χρόνια για να επέλθει πλήρης ισότητα. Το ερώτημα ίσως να μην είναι η ποσότητα των θεμάτων που προβάλλονται, αλλά η ποιότητα, δηλαδή ο τρόπος που παρουσιάζεται ένα θέμα για την ισότητα. Ίσως να μην είναι η υπερβολική προβολή θέματών αλλά στο πώς παρουσιάζεται το θέμα. Είναι γεγονός ότι αυτό που προκύπτει κυρίως στο δυτικό κόσμο είναι ότι το θέμα έχει γίνει της «μόδας» και το οποίο γυροφέρνει μια πολιτική ορθότητα, ωραία μηνύματα. Η κυβέρνηση και το Γραφείο μας ειδικότερα, καταβάλλει προσπάθεια για να εφαρμόσει ολιστικές προσεγγίσεις στο θέμα της Ισότητας των Φύλων. Η αποστολή μας σύνθετη και σίγουρα καθόλου εύκολη. Η αλλαγή νοοτροπίας απαιτεί επιμονή και στρατηγική προσπάθεια , την οποία καταβάλλουμε όλοι και όλες μαζί. Τέλος θα ήθελα να τονίσω και να επαναλάβω ότι δεν πρόκειται για διαγωνισμό μεταξύ ανδρών και γυναικών. Πρόκειται για τη δημιουργία δομών και έμφυλου περιβάλλοντος και την αξιοποίηση των ικανοτήτων και των εμπειριών τόσο των ανδρών, όσο και των γυναικών.

Η προώθηση της ισότητας των φύλων στην εργασία και τη μείωση του έμφυλου χάσματος αμοιβών, σε συνεργασία με το ΚΕΒΕ.

Η επανασύσταση της μονάδας ενσωμάτωσης της διάστασης του φύλου στο Υπουργείο Εξωτερικών με Πρέσβειρα για την Ισότητα των Φύλων την κα Κούλα Σοφιανού.

Η ενίσχυση της συνεργασίας μας με την Ένωση Δήμων μετά από σχετική διαβούλευση με τον Πρόεδρο της Ένωσης Δήμων. Ενδεικτικά να αναφέρω ότι 29 δήμοι έχουν ορίσει λειτουργούς Ισότητας, δημιουργώντας πλέον Δίκτυο Δημοτικών Λειτουργών Ισότητας Φύλων, κάτι που σημειώνω με μεγάλη ικανοποίηση, αφού ενισχύεται και η συνεργασία του Γραφείου με την τοπική αυτοδιοίκηση.  Με τη στήριξη του Γραφείου μας  προχωρούν, σε ετήσιο πλάνο δράσης για την ισότητα των φύλων, με μικρό αριθμό δράσεων, οι οποίες ωστόσο είναι ουσιαστικές.

Η δημιουργία ηλεκτρονικής βιβλιοθήκης για θέματα σχετικά με την Ισότητα των Φύλων και την ιστορία του γυναικείου κινήματος στην Κύπρο, με στόχο το υλικό να βρίσκεται συγκεντρωμένο σε μια πλατφόρμα, στην οποία θα υπάρχει εύκολη πρόσβαση των ενδιαφερομένων.

Μια σειρά διαδικτυακής ενημερωτικής εκστρατείας με την ονομασία “Ιστορίες Γυναικών”. Η σειρά αυτή αφορά στην προώθηση προτύπων γυναικών σε διάφορους χώρους, μέσα από τις δικές τους εμπειρίες. Η πρώτη αφορά στην ανάδειξη και προώθηση των γυναικών σε επαγγέλματα STEAM (Επιστήμες, Τεχνολογία, Μηχανική, Τέχνες, Μαθηματικά) κι έχει ονομασία «Ιστορίες Γυναικών- The Steam Edition», η οποία είναι σε εξέλιξη και προβάλλεται από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης του Γραφείου Επιτρόπου Ισότητας των Φύλων και ΜΜΕ. Επιλέξαμε η πρώτη να επικεντρωθεί στα επαγγέλματα STEAM, αφού αφιερώθηκε το έτος από τον ΟΗΕ για τις Γυναίκες στα επαγγέλματα STEAM. Στόχος η ενημέρωση νερών γυναικών για τα συγκεκριμένα επαγγέλματα τα οποία θα μπορούσαν να δουν ως επιλογή για το μέλλον τους μακριά από στερεότυπα αλλά στη βάση των ικανοτήτων τους. Η εκστρατεία γίνεται σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας, Νεολαίας και Πολιτισμού, το Υφυπουργείο Έρευνας,  Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής και το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών.  Θα ακολουθήσουν και άλλες ανάλογες εκστρατείες, όπως για παράδειγμα «Ιστορίες Γυναικών» στον χώρο της ναυτιλίας, στον αθλητισμό, τα ΜΜΕ.