Ενώ η εθνικιστική επιθετικότητα και η ακραία ισλαμιστική βία συνεχίζει να κάνει έντονη την παρουσία της στον κόσμο (εισβολή Ρωσίας στην Ουκρανία, τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ), η δρ Christina Λακερίδου Wieland, Ελληνοκύπρια ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια στο Λονδίνο, μίλησε αυτή τη βδομάδα στον «Φ» για τον πόλεμο και το φαινόμενο του εσωτερικού φασισμού.
«Έχω γράψει για τον φασισμό και για τον «εσωτερικό φασίστα» μέσα μας, που είναι μια ιδέα για να κατανοήσουμε με ψυχαναλυτική προσέγγιση, το πώς διαιωνίζεται η επιθετικότητα και η καταστροφικότητα», μας είπε. Αναφέρεται στο βιβλίο της με τίτλο: «The Fascist State of Mind and the Manufacturing of Masculinity» («Η Φασιστική Νοητική Κατάσταση και η Ψυχική Δόμηση της Αρρενωπότητας») που είχε παρουσιάσει στη Λευκωσία τον Απρίλη 2015 σε επιστημονική ημερίδα που είχε οργανώσει ο Παγκύπριος Σύνδεσμος Ψυχοθεραπευτών. Η Χριστίνα Λακερίδου, μετά την αποφοίτησή της από το εξατάξιο Γυμνάσιο Παλουριώτισσας, σπούδασε Μουσική στην Αθήνα και στη συνέχεια Ψυχολογία και Κοινωνιολογία στο Λονδίνο, όπου κι εγκαταστάθηκε και παντρεύτηκε αργότερα τον Γερμανό καθηγητή Volker Wieland. Η δρ Wieland εκπαιδεύτηκε στο Λονδίνο ως ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεύτρια και εργάζεται ως ψυχαναλύτρια στον ιδιωτικό τομέα. Είναι εκπαιδεύτρια θεραπεύτρια, επόπτρια και επισκέπτρια ομιλήτρια στο Πανεπιστήμιο του Essex.
Οι «άδειες ατομικότητες» της καταστροφικότητας
Η δρ Wieland ανέφερε στον «Φ» ότι στο προαναφερόμενο βιβλίο της «περιγράφει τη δυναμική του «εσωτερικού φασισμού», τη θανατηφόρα έλξη του και τις υποσχέσεις του για… μεταμόρφωση του εαυτού. Διερευνά τη νοητική κατάσταση – υπόβαθρο στο φασισμό – και κατ’ επέκταση άλλες ολοκληρωτικές καταστροφικές κινήσεις». Υπογράμμισε ότι «η φασιστική νοητική κατάσταση είναι μια συνέχεια, που αρχίζει με την κατάργηση του φυσιολογικού διαχωρισμού των δομών του εαυτού και κορυφώνεται σε αποκαλυπτική βία, που βιώνεται ως καθαρκτική.
Η φασιστική νοητική κατάσταση, πρόσθεσε, είναι σύμφωνα με τον Christopher Bollas (σ. σ. σύγχρονος Αμερικανός ψυχαναλυτής), μια ακραία κατάσταση όπου όλα τα αντικείμενα εξοντώνονται από το μυαλό. Όπου το μυαλό αδειάζει – και αυτό το άδειασμα είναι μια πράξη ακραίας εσωτερικής βίας που οδηγεί στην εσωτερική καταστροφή και αναπαράγεται στην καταστροφή του εξωτερικού κόσμου. Σε αυτή την κατάσταση δεν υπάρχει πια το «εγώ» και το «εσύ», αλλά μια άδεια ατομικότητα που μπορεί να επιζήσει μόνο στο «εμείς», μαζί με άλλες, το ίδιο άδειες ατομικότητες. Και σε αυτή την περίπτωση, η ταυτότητα της ομάδας υπερισχύει και καταστρέφει κάθε άλλη ταυτότητα».
Ο ρόλος του πένθους στη ψυχανάλυση
Σύμφωνα με τη Christina Wieland, «ο ρόλος του πένθους στη ψυχανάλυση αποτελεί πάνω απ’ όλα ένα έλεγχο της πραγματικότητας. Για τον Φρόυντ, πρόσθεσε ήταν η αποδοχή ότι το πρόσωπο που χάσαμε, είναι πραγματικά νεκρό. Όλες οι ψευδαισθήσεις ότι βρίσκεται κάπου, ότι δεν μπορούμε να τον/την αφήσουμε να φύγει, διαλύονται σιγά σιγά και η πραγματικότητα επικρατεί. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, περνά και η απέραντη θλίψη. Η ψυχαναλύτρια Melanie Klein προχωρεί ακόμη παραπέρα. Το πένθος δεν αφορά μόνο την απώλεια κάποιου, αλλά και την απώλεια καλών τμημάτων του εαυτού μας, επειδή τους έχουμε επιτεθεί εσωτερικά και εξωτερικά. Με άλλα λόγια, χάνουμε την καλοσύνη μας. Όταν επιτιθέμεθα στον εχθρό, όταν δημιουργούμε έναν εχθρό για να ικανοποιήσουμε και να δικαιολογήσουμε το μίσος μας και την επιθετικότητα, χάνουμε ένα μέρος της καλοσύνης μας. Η ενοχή που προκύπτει από αυτό, μπορεί να μάς ωθήσει παραδόξως να αισθανθούμε περισσότερο «αδικημένοι» και να επιτεθούμε ακόμη περισσότερο στον εχθρό. Αν αυτός/αυτή είναι κακός/ή, τότε… εμείς δικαιολογούμαστε να του επιτεθούμε. Αυτό οδηγεί στη δαιμονοποίηση του εχθρού».
Δαιμονοποίηση του εχθρού, αλήθεια και συγχώρεση
«Η δαιμονοποίηση του εχθρού», πρόσθεσε η δρ Wieland, «οδηγεί στη συνέχεια σε περισσότερες επιθέσεις και ένας φαύλος κύκλος δημιουργείται. Πρέπει – συνέχισε – να συνεχίσουμε να δικαιολογούμε την επιθετικότητά μας, αλλιώς πρέπει να αποδεχτούμε την ευθύνη και την ενοχή μας. Ο «εχθρός» περνά φυσικά από μια παρόμοια διαδικασία. Η «ανικανότητα να πενθήσει», μια φράση που επινόησαν τη δεκαετία 1970 ο Γερμανός ψυχαναλυτής Alexander Mitscherlich και η σύζυγος του ψυχαναλύτρια Margarete Mitscherlich, οδηγεί σε αδιέξοδο, τόσο στον εσωτερικό μας κόσμο, όσο και στην κοινωνία. Η δαιμονοποίηση του εχθρού ανακουφίζει τις ενοχές μας, ώστε να μην χρειάζεται να σκεφτούμε τι έχουμε κάνει στον εχθρό. Αποδεχόμενοι την ευθύνη και επιτρέποντας στον «εχθρό» να αναλάβει την ευθύνη του σε έναν ειλικρινή διάλογο, ίσως να είναι η αρχή για κάτι λιγότερο καταπιεστικό και πιο ελπιδοφόρο.
Μια άλλη συνέπεια της «ανικανότητας να πενθήσουμε», θα οδηγήσει στο να φορτωθούν το βάρος του πόνου και της ενοχής τα παιδιά του ατόμου, με αποτέλεσμα τα παιδιά να δυσκολεύονται να αναπτύξουν τη δική τους προσωπικότητα και τη δική τους ταυτότητα, μακριά από τους γονείς τους και από το βάρος που κουβαλούν μαζί. Αυτό το φαινόμενο έχει ονομαστεί τραύμα μεταξύ των γενεών. Δεν λέω ότι όλες αυτές οι διαδικασίες είναι συνειδητές. Δεν είναι συνειδητές. Κι αυτό σημαίνει ότι επηρεάζουν τις νέες γενιές, χωρίς αυτές να έχουν τη δυνατότητα να κατανοήσουν τι ακριβώς συμβαίνει στον εσωτερικό και τον εξωτερικό κόσμο. Έχω γράψει για τον φασισμό και για τον «εσωτερικό φασίστα» μέσα μας. Πρόκειται για μια ιδέα για να κατανοήσουμε το πώς διαιωνίζεται η επιθετικότητα και η καταστροφικότητα, αν δεν μπορούμε ν’ αντιμετωπίσουμε αυτή την καταστροφική δύναμη μέσα μας και αντ’ αυτού την προβάλλουμε συνεχώς στον εχθρό. Φυσικά ο «εχθρός» κάνει ακριβώς το ίδιο και με αυτό τον τρόπο διαιωνίζεται και επιδεινώνεται αυτή η κατάσταση.
Ο Vamik Volkan (σ. σ. Τουρκοκύπριος Ομότιμος Καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια που γεννήθηκε στη Λευκωσία το 1932 και μετανάστευσε στις ΗΠΑ το 1957) είναι ψυχαναλυτής που ανέπτυξε τεχνικές που επιτρέπουν σε τραυματισμένες ομάδες να πενθήσουν και εχθρικές μεταξύ τους κοινότητες, να έρθουν η μια κοντά στην άλλη. Η «Επιτροπή Αλήθειας και Συμφιλίωσης» του Αρχιεπισκόπου Desmond Tutu στη Νότιο Αφρική, είναι ένας άλλος τρόπος για να επιτραπεί να αναδυθούν το πένθος, η αλήθεια και η συγχώρεση μέσα σε ένα ασφαλές περιβάλλον, ώστε το μίσος και ο πόνος μεταξύ των ατόμων, τελικά να επουλωθεί».
