Για την ανάγκη συντονισμού και ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων και υπηρεσιών στην Κύπρο, κρατικών και μη, για ταχεία ανταπόκριση, διερεύνηση και ποινική διαδικασία σε υποθέσεις βίας στην οικογένεια, που σε μεγάλο ποσοστό είναι αθέατη πίσω από κλειστές πόρτες, μίλησε η Επίτροπος Ισότητας των Φύλων Τζόζη Χριστοδούλου και μαζί της συμφώνησαν υπερθεματίζοντας, η δρ Άντρη Ανδρονίκου επιστημονική διευθύντρια του Συνδέσμου για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια (ΣΠΑΒΟ) και ο Άριστος Τσιάρτας πρόεδρος του Συντονιστικού Φορέα για Πρόληψη και Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών στο υπουργείο Δικαιοσύνης.
Συμμετείχαν και οι τρεις στη δεύτερη ημερίδα της Γυναικείας Κίνησης Οικολόγων (ΓΥ.Κ.Ο) με θέμα τη βία στην οικογένεια που έγινε την περασμένη Κυριακή 24 Σεπτεμβρίου 2023 στην αίθουσα «Πλεύσις» στο παλιό λιμάνι Λεμεσού. Στο πάνελ της συζήτησης που συντόνισε η κοινωνιολόγος Αλεξία Σακαδάκη, ήταν επίσης η Χριστιάνα Γιατρού εκπρόσωπος των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας και η αστυνομικός Χριστίνα Βασιλείου εκ μέρους της Αστυνομίας Κύπρου. Η εκδήλωση έγινε με την στήριξη του Εθνικού Μηχανισμού για τα Δικαιώματα της Γυναίκας.
«Η βία έχει πολλαπλασιαστεί, υπάρχει ανεξέλεγκτος θυμός από τη μια και φόβος από την άλλη», παρατήρησε σε σύντομο χαιρετισμό της η γενική γραμματέας της ΓΥ.Κ.Ο Μόνικα Πιερίδου, που θέλησε ωστόσο να στείλει ένα μήνυμα αισιοδοξίας, «παίζοντας» με το όνομα της αίθουσας «Πλεύσις». Όπως είπε, «είμαστε δίπλα στη θάλασσα, όπου πλέουν και κινούνται τα πράγματα και συνεπώς μπορούν και να αλλάξουν, καθώς υπάρχει πάντα η πίστη και η ελπίδα ότι πολλά μπορούν να βελτιωθούν».
Στο ίδιο μοτίβο και η παρατήρηση της Άντρης Ανδρονίκου. «Η βία έχει φύλο – είπε – αφού τα θύματα της στη συντριπτική πλειοψηφία τους είναι γυναίκες και οι θύτες άνδρες. Έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας, όμως θεωρώ ότι η νέα γενιά έχει καλύτερες προοπτικές από τις προηγούμενες γενιές». Με τον δικό του τρόπο το έθεσε σε πολύ σύντομο χαιρετισμό του ο αναπληρωτής πρόεδρος του Κινήματος Οικολόγων – Συνεργασία Πολιτών Άλκης Παπής, λέγοντας χαρακτηριστικά ότι «δυστυχώς ως κοινωνία ανατρέφουμε αρσενικά παιδιά επιβήτορες κι αυτό πρέπει ν’ αλλάξει…».
Δεν είναι… οικογενειακή, ούτε ιδιωτική υπόθεση
«Το βασικό μου μήνυμα είναι ότι όσο υπάρχει έστω και μια γυναίκα θύμα βίας, δεν θα υπάρξει ισότητα», ανέφερε η Επίτροπος Ισότητας Τζόζη Χριστοδούλου και πρόσθεσε:
«Σε διεθνές επίπεδο, μια στις τρεις γυναίκες είναι θύμα σωματικής ή σεξουαλικής βίας από κάποιο οικείο άτομο, συνήθως τον ερωτικό της σύντροφο. Ανθρώπινες ζωές επηρεάζονται συχνά ανεπανόρθωτα και σε πολλαπλά επίπεδα από τη βία. Στην Κύπρο 1 στις 4 γυναίκες θα έρθουν στη διάρκεια της ζωής τους αντιμέτωπες με κάποια μορφή βίας, επειδή γεννήθηκαν και είναι γυναίκες. Στην Κύπρο έχουν γίνει αρκετά βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Το νομικό πλαίσιο, δηλαδή η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης είναι ό,τι πιο περιεκτικό και παρέχει τη βάση πάνω στην οποία μπορούν να κτιστούν πολλές πολιτικές, μέτρα και δράσεις. Έχουν ήδη συσταθεί ειδικά κλιμάκια διερεύνησης υποθέσεων βίας στην οικογένεια στα Τμήματα Ανιχνεύσεως Εγκλημάτων (ΤΑΕ) κάθε επαρχίας και έχουν αναπτυχθεί ειδικά πρωτόκολλα στην Αστυνομία για τον χειρισμό υποθέσεων βίας στην οικογένεια. Είναι σημαντικό μάλιστα ότι το σχετικό πρωτόκολλο θα ενεργοποιείται σε κάθε περίπτωση, ανεξάρτητα αν το θύμα δεν επιθυμεί να προχωρήσει σε ποινική δίωξη. Πρωτόκολλα έχουν αναπτυχθεί και για θέματα βιασμών και άλλων μορφών έμφυλης βίας, όπως και για την αξιολόγηση του κινδύνου. Για να μπορούν τα θύματα να σπάσουν τη σιωπή τους και να καταγγείλουν, πρέπει να δημιουργήσουμε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον όπου θα αισθάνονται ασφάλεια κι εμπιστοσύνη».
Σύμφωνα εξάλλου με τον Άριστο Τσιάρτα, «έχουν αυξηθεί κι ενταθεί τα αντανακλαστικά των κρατικών υπηρεσιών και της κοινωνίας, όμως έχουμε ακόμα δρόμο να διανύσουμε για την πλήρη αντιμετώπιση του κοινωνικού προβλήματος της ενδοοικογενειακής βίας που πλήττει και τη δική μας κοινωνία. Δεν αρκεί να σπάσουμε τη σιωπή μας – πρόσθεσε – πρέπει να δημιουργήσουμε και συνθήκες ενδυνάμωσης των γυναικών. Οι καταδίκες είναι λιγότερες από τα περιστατικά. Δεν έχουμε δυστυχώς συνολική εικόνα των περιστατικών που καταγγέλλονται από υπηρεσίες όπου μπορούν να προσφύγουν τα θύματα – όπως οι υπηρεσίες υγείας και παιδείας – και συνεπώς δεν γνωρίζουμε την έκταση της βίας και με ποιους τρόπους συμβαίνει, για να ληφθούν και τα μέτρα αντιμετώπισης αυτής της εν πολλοίς αθέατης μορφής εγκληματικότητας. Η κατάσταση επιδεινώνεται, είναι «αόρατη», συμβαίνει πίσω από κλειστές πόρτες. Υπάρχουν δισταγμοί και παλινδρομήσεις θυμάτων στο να προχωρήσουν σε καταγγελία της βίας που δέχονται. Ένας παράγοντας είναι η παραδοσιακή νοοτροπία που θεωρεί αυτό το είδος βίας «οικογενειακή υπόθεση». Αλλά η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης και ο σχετικός νόμος, αναφέρει ξεκάθαρα ότι ακόμα και η βία που συμβαίνει σε μια ιδιωτική σφαίρα στο οικογενειακό περιβάλλον, είναι δημοσίου ενδιαφέροντος και κάνει υποχρεωτική την παρέμβαση του κράτους».
Η ώρα που φεύγεις, είναι η πιο επικίνδυνη!
Εκ μέρους του ΣΠΑΒΟ η επιστημονική του διευθύντρια δρ Άντρη Ανδρονίκου ανέφερε ότι το 2022 ο οργανισμός χειρίστηκε 3122 περιστατικά και ανταποκρίθηκε σε 9095 κλήσεις στη γραμμή βοήθειας 1440, από τις οποίες οι 1670 αφορούσαν βία στην οικογένεια. Πρόσθεσε ότι τον ίδιο χρόνο 2022 ο ΣΠΑΒΟ φιλοξένησε 445 γυναίκες θύματα βίας και 445 παιδιά, όμως όπως τόνισε, «αυτοί οι αριθμοί αντιπροσωπεύουν ένα μικρό μόνο ποσοστό των θυμάτων, γιατί η βία μένει εν πολλοίς κρυμμένη πίσω από κλειστές πόρτες. Τρεις χιλιάδες θύματα, συνέχισε, δεν σημαίνει τρεις χιλιάδες δράστες.
Μπορεί σε κάποιο περιστατικό οι δράστες να είναι δύο και τρεις – μπορεί πέρα από τον σύζυγο να είναι και ο πεθερός, η πεθερά, ή άλλο άτομο του οικογενειακού περιβάλλοντος. Πολλά θύματα δεν καταφεύγουν στις υπηρεσίες, μπορεί να περιορίζονται από τον περίγυρο τους, μπορεί να αντιμετωπίζουν οικονομική και στεγαστική εξάρτηση, μπορεί να φοβούνται επιδείνωση της βίας. Γι’ αυτό, το κοινό θα πρέπει να αναφέρει οτιδήποτε ύποπτο υποπέσει στην αντίληψη του, για να μπορεί να γίνει κατάλληλη διερεύνηση από τους αρμόδιους φορείς. Και το κράτος οφείλει να έχει εκείνους τους μηχανισμούς για να στηρίξει τις υπηρεσίες.
Αυτό που προέχει σε περιπτώσεις αναφορών βίας στην οικογένεια, είναι η διαχείριση της κρίσης. Ακόμα και η καταγγελία μπορεί να γίνει σε μεταγενέστερο στάδιο, αφού πρώτα αντιμετωπισθεί το πρόβλημα της υγείας ή της ασφάλειας του θύματος. Κάθε περίπτωση αξιολογείται εξατομικευμένα. Υπάρχουν π. χ. περιπτώσεις ύπαρξης συννοσηρότητας και ανάγκης εμπλοκής διάφορων επαγγελματιών. Το πιο σημαντικό, είναι οι γυναίκες να γνωρίζουν τα βήματα που πρέπει να κάνουν και όταν φτάσουμε σε μια κοινωνία όπου δεν θα χρειάζεται να μετακινείται το θύμα, αλλά να μετακινείται ο δράστης, τα πράγματα θα είναι πολύ διαφορετικά».
Απαντώντας σε ερώτηση της Αλεξίας Σακαδάκη που αφορούσε τους μάρτυρες περιστατικών βίας, η δρ Ανδρονίκου είπε ότι «οι μάρτυρες προστατεύονται από την ανωνυμία τους και πολλοί φοβούνται. Η ευθύνη διερεύνησης των περιστατικών – πρόσθεσε – δεν αφορά το κοινό, αλλά τους επαγγελματίες. Κάποιες φορές κάποιοι μάρτυρες μπορεί να συμβουλεύσουν τη γυναίκα θύμα «να πάρει τα πράγματα της και να φύγει». Αλλά η ώρα που το θύμα αποφασίζει να φύγει από μια κακοποιητική σχέση, είναι η πιο επικίνδυνη για τη ζωή της. Αυτό που πρέπει να πούμε στο θύμα, είναι ναι να φύγει από την κακοποίηση, αλλά να ζητήσει βοήθεια από αρμόδιους επαγγελματίες, γιατί για να φύγει ένα άτομο, χρειάζεται πλάνο διαφυγής και ασφάλειας».
Απαντώντας σε άλλη ερώτηση της κ. Σακαδάκη σχετικά με το Σπίτι της Γυναίκας, η επιστημονική διευθύντρια του ΣΠΑΒΟ που είναι και διευθύντρια του Σπιτιού της Γυναίκας, είπε ότι σε αυτό συστεγάζονται υπηρεσίες της Αστυνομίας, των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, κλινικών ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών και νομικού συμβούλου. Ανέφερε ότι σε δεύτερη φάση θα ενισχυθεί από τις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας και ιατροδικαστικές υπηρεσίες. «Ο στόχος είναι, είπε, το θύμα να έχει όλες τις απαραίτητες υπηρεσίες σε ένα χώρο».
Ο σιωπηλός λυγμός μιας επιζήσασας
Με τρέμουλο στη φωνή και εμφανή συγκινησιακή φόρτιση, πήρε το λόγο στη διάρκεια της εκδήλωσης μια νεαρή γυναίκα και μίλησε για τη δική της εμπειρία ενδοοικογενειακής βίας. Έγραψε σε σχετικό κείμενο της για τον «Φ»:
«Όταν έχεις να πεις τόσα πολλά, αλλά δεν μπορείς γιατί φοβάσαι, είσαι τρομοκρατημένη, υποφέρεις, πονάς, τότε η φωνή βραχνιάζει, δεν βγαίνει… πνίγεται σε έναν σιωπηλό λυγμό που μόνο εσύ ακούς, μόνο εσύ νιώθεις, μόνο εσύ «επιτρέπεται» να ξέρεις… Τα λόγια είναι πολύ φτωχά μπροστά στο μαύρο μιας κακοποιημένης ψυχής, γιατί οι πληγές που αφήνει ένα κακοποιημένο σώμα στη ψυχή μιας γυναίκας δεν επουλώνονται ποτέ, ή τουλάχιστον αν κάπως κλείσουν ή μαλακώσουν, σίγουρα αφήνουν για πάντα ανεξίτηλη τη σφραγίδα τους! Δεν είναι μόνο τα κτυπήματα, οι μώλωπες, οι σπρωξιές και οι πληγές, είναι οι χυδαίες, αχαρακτήριστες λέξεις που τρυπούν αυτιά και μυαλό και καταλήγουν καρφιά στην καρδιά, είναι η χειραγώγηση ότι για όλα φταις εσύ, είναι ο τρόμος και ο φόβος που σαν τέρας κάθε μέρα ριζώνουν ολοένα και πιο βαθιά μέσα σου και δε σε αφήνουν να ξεφύγεις. Κατά βάθος δεν ήθελα ποτέ… αλλά έπρεπε να αποδείξω κάτι, να πιάσω εκείνο το άτυπο, σιωπηλό μπράβο ότι τα κατάφερα και σε αυτό το κομμάτι της ζωής μου. Το πιο σημαντικό από όλα, ήταν να ακούσω ένα μπράβο που βέβαια δεν άκουσα και ποτέ, ούτε στα 3, ούτε στα 7, ούτε στα 15, ούτε στα 27… απλά, όσο θυμάμαι τον εαυτό μου, μόνη μου πάλευα, χωρίς ουσιαστικά κι εγώ να ξέρω γιατί… ή μάλλον ήξερα το γιατί… για μια αγκαλιά, γι’ αυτό το μπράβο, για ένα σημάδι ότι είσαι αποδεκτή, ότι αξίζεις! Πού να ήξερα τότε ότι αξίζω έτσι κι αλλιώς, ότι αξίζω γιατί απλά υπάρχω, γιατί είμαι μοναδική και ανεπανάληπτη, ότι όλοι μας αξίζουμε και δεν έχουμε να αποδείξουμε τίποτε και σε κανέναν, ούτε οφείλουμε να ικανοποιούμε πάντα τους άλλους για κάποια ψίχουλα αγάπης…».
8500 υποθέσεις βίας από το ’20 μέχρι και σήμερα
Η αστυνομικός Χριστίνα Βασιλείου ανέφερε ότι υπηρετεί στο Κλιμάκιο Βίας στην Οικογένεια στο ΤΑΕ Λεμεσού από το 2020 που δημιουργήθηκε. Πρόσθεσε ότι από τα 6 κλιμάκια που λειτουργούν παγκυπρίως από το 2020, υπήρξε χειρισμός 8500 υποθέσεων βίας στην οικογένεια – 3362 υποθέσεων το 2021, 3137 υποθέσεων το 2022 και 2029 υποθέσεων μέχρι σήμερα το 2023. Ανέφερε ότι «για την καλύτερη διαχείριση των περιστατικών, τυγχάνουμε διαφόρων εκπαιδεύσεων που αφορούν ευάλωτα πρόσωπα. Μια από τις εκπαιδεύσεις αφορά τη λήψη οπτικογραφημένων καταθέσεων από παιδιά θύματα».
Η Χριστιάνα Γιατρού ανέφερε ότι είναι λειτουργός Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας στο Κλιμάκιο Βίας στην Οικογένεια στη Λεμεσό. «Συνεργαζόμαστε βέβαια με τα θύματα – είπε – και δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στη στήριξη και προστασία των παιδιών». Πρόσθεσε ότι υπάρχει συνεργασία και με το θεραπευτικό πρόγραμμα που απευθύνεται στους θύτες («Πρωτέας») και που υλοποιεί ο ΣΠΑΒΟ. Σημειώνουμε ότι στο πρόγραμμα συμμετέχουν άνδρες δράστες ενδοοικογενειακής βίας που το ζητούν οι ίδιοι, ή παραπέμπονται σε αυτό από φορείς, υπηρεσίες, επαγγελματίες ή από τη δικαστική εξουσία, με στόχο την αλλαγή των αντιλήψεων τους, τη διαμόρφωση της βίαιης συμπεριφοράς τους και την προσωπική ανάληψη ευθύνης των πράξεων τους.
