Στόχευαν στη δημιουργία καντονίου στα Κόκκινα…

Από τον Αύγουστο του 1964 πέρασαν 5 δεκαετίες, αλλά ο αντίλαλος των λίγων όπλων της αντίστασης εξακολουθούν να δονούν τα κακοτράχαλα βουνά της Τηλλυρίας και να συντηρούν στην μνήμη και την παλληκαριά των ανθρώπων που διαφέντεψαν τη γη τους και τη λευτεριά τους με την αυτοθυσία τους.

Την πρώτη βδομάδα του Αυγούστου του 1964 οι Τούρκοι συγκρότησαν ένα τάγμα πολέμου από ατάκτους που αποβίβασαν στην περιοχή των Κοκκίνων και το ενίσχυσαν με Τουρκοκυπρίους που εξόπλισαν. Κατασκεύασαν αμυντικά έργα και περίμεναν διαταγή του «Σουμέρ Μπέη» ν’ αρχίσουν επιθέσεις με κύριο σκοπό τη δημιουργία τουρκικού προγεφυρώματος και ανεξάρτητου καντονίου 200 τετραγωνικών χιλιομέτρων, που θα κάλυπτε εδαφικά τμήματα προς Λευκωσία- Μόρφου και θα συνενωνόταν με τη γραμμή Λευκωσίας-Κιόνελι- Αγύρτας, εξαρθρώνοντας την Κερύνεια. ( Παρουσιάσεις του στρατηγού Γεωργίου Γρίβα – Διγενή, Αρχηγού της Εθνικής Φρουράς (ΑΣΔΑΚ: Ανωτάτης Στρατιωτικής Διοικήσεως Αμύνης Κύπρου) και Υπουργού Εσωτερικών και Αμύνης Πολυκάρπου Γιωρκάτζη στη Βουλή, τη 18η Αυγούστου 1964).

Οι προθέσεις και τα σχέδια της Τουρκίας διέρρευσαν με τη σύλληψη του ζεύγους των Άγγλων κατασκόπων Μάρλεϋ την 26η Μαΐου 1964 λίγο έξω από τη Μόρφου προς Ξερό και στην ανακάλυψη επιστολής του Τούρκου διοικητή Μανσούρας που απευθυνόταν προς τον Τούρκο στρατιωτικό διοικητή Λευκωσίας και ανέφερε πως όλα ήταν έτοιμα για την κατάληψη ολόκληρης της Τηλλυρίας σε βάθος αρκετών μιλίων και τη συνένωση με τη Λεύκα. ( Δίκη κατασκόπων, 16.6.1964, « Ο Φιλελεύθερος»). (Επί των γεγονότων είχα συνομιλίες με τον φίλο αντάρτη της ΕΟΚΑ Κώστα Ιωάννου – Νικήτα και τον αδελφό του, συναγωνιστή Όμηρο Ιωάννου και τα αποτελέσματα πρόβαλα στο βιβλίο «Οι Κύπριοι εθελοντές στους εθνικούς αγώνες»- Ιωνικές Εκδόσεις, Λευκωσία 2008,σελ. 274 και εξ. Πολύτιμο ήταν το ημερολόγιο Όμηρου Ιωάννου και η συνέντευξη που μου παρεχώρησε και δημοσίευσα στην εφημερίδα «Ο Αγών» στις 8 Αυγούστου 1996).

Με τη διαρροή των τουρκικών σχεδίων οι Έλληνες της περιοχής ξεσηκώθηκαν και συγκρότησαν δύναμη αντίστασης με όπλα που είχαν εξασφαλίσει από οπλαρχηγούς της αντίστασης εναντίον των Γερμανών στην Ελλάδα. Οι άνθρωποι παρακολουθούσαν τις τουρκικές προετοιμασίες, την ανάπτυξη αμυντικών και επιθετικών θέσεων επί των υψωμάτων που δεσπόζουν της ορεινής περιοχής πάνω από τον Πύργο και με το δάκτυλο στη σκανδάλη περίμεναν.

Ημερολόγιο γεγονότων

Από τον Φεβρουάριο του 1964 οι Τούρκοι οργάνωσαν το έδαφος για την άμυνα των χωριών όπου διέμεναν Τουρκοκύπριοι και ταυτόχρονα έκαναν φυλάκια σ’ όλες τις βουνοκορφές και στα σημεία ελέγχου των προσβάσεων τα οποία και επάνδρωσαν με πάνοπλα τμήματα. Τους πρώτους επτά μήνες σημειώθηκαν επεισόδια ανταλλαγής πυροβολισμών με τραυματισμούς και νεκρούς, όπως παρά το χωριό Σελέμανι την 1η Απριλίου με ένα Τούρκο νεκρό. Την 4η Απριλίου σε ανταλλαγή πυροβολισμών μεταξύ Παχυάμμου-Κοκκίνων έπεσε ο Πανάρετος Στυλιανού. Σε αιφνίδια ελληνική επίθεση τη νύκτα της 4ης Απριλίου καταλήφθηκαν τα φυλάκια Μάλης. Οι Άγγλοι συμμετείχαν σε εχθρικές ενέργειες εναντίον των Ελλήνων. Την 4η Μαΐου σύγκρουση στο Λωρόβουνο με ένα τ/κύπριο νεκρό κι ένα Έλληνα τραυματία. Την 16η Ιουνίου έπεσε μαχόμενος, ο Παύλος Μαυρογένης. Στην Ακόνη σκοτώθηκε ένας Τούρκος κι άλλοι τραυματίστηκαν. Στις 18 Ιουνίου σε επίθεση στο Μοσφίλι σκοτώθηκε ένας Τούρκος και τραυματίστηκαν ένας Έλληνας και μια μικρή η Ελευθερία Ευαγόρου. Οι Έλληνες του χωριού έζησαν με αξιοθαύμαστη καρτερικότητα επί μήνες στον ασφυκτικό κλοιό του εχθρού.

Οι επιθέσεις και η άμυνα από την ΕΦ

Τον Ιούνιο έφθασαν ενισχύσεις υπό τον μετέπειτα αντιστράτηγο Γεώργιο Καρούσο που οργάνωσε την άμυνα του υψώματος Ματσάγκου που απέκοπτε την ανεμπόδιστη προσπέλαση Τούρκων προς Λευκωσία και Πάφο. Το ύψωμα απετέλεσε το προπύργιο του χωριού Πύργος. Την 1η Αυγούστου έφθασε στον Κάτω Πύργο ο ταγματάρχης Ν. Δερτιλής με το Τάγμα 206 της Εθνικής Φρουράς που είχε συσταθεί.

Το απόγευμα της 5ης Αυγούστου άρχισαν εχθροπραξίες από τους Τούρκους με ένα νεκρό στη Μάλη. Την επομένη το 206 Τάγμα πολεμούσε όλη τη μέρα από Ακόνη προς Λωρόβουνο. Έπεσαν μαχόμενοι 4 εθνοφρουροί. Έφθασαν ενισχύσεις της Ε.Φ. Οι εθελοντές ενίσχυσαν την αντίσταση. Στην εξέλιξη των μαχών έπεσαν με ηρωισμό οι μαχητές Κώστας Αγαπίου, Σάββας Νεοφύτου και ο Σπύρος Δημοσθένους και την 7η Αυγούστου ο υπολοχαγός της 31ης Μ.Κ. Ν. Παπαγεωργίου.

Οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί

Στην εξέλιξη των μαχών κατάφθασαν στην Τηλλυρία εθελοντές από διάφορα μέρη της πατρίδας. Κυριαρχούσε γενικό αίσθημα εθνικού συναγερμού που συνέπαιρνε την ελληνική νεότητα της Κύπρου. Η Τουρκία βρέθηκε σε τόσο δυσχερή θέση που απεφάσισε τις αεροπορικές επιθέσεις και τους βομβαρδισμούς.

Στις 8 Αυγούστου 1964 εμφανίστηκαν τα πρώτα σμήνη της τουρκικής αεροπορίας από 30 αεροπλάνα «F100” που άρχισαν να κτυπούν από τις 4.15 και πραγματοποίησαν 50 εξορμήσεις με ροκέτες και πολυβόλα.

Στις 9 Αυγούστου στις 10.40 ακολούθησαν νέα κύματα αεροπορικών επιδρομών εναντίον του αμάχου πληθυσμού. Χρησιμοποιήθηκαν εμπρηστικές βόμβες «ναπάλμ» εναντίον της Πόλεως Χρυσοχούς, της Γιαλιάς, της Λίμνης και του Πωμού. Περί ώρα 13΄η αεροπορία επιτέθηκε στον Πύργο, στο Γουδί, στον Παχύαμμο κι έπληξε κινητό νοσοκομείο με ευκρινή τα σήματα του Ερυθρού Σταυρού, με θύματα ένα γιατρό,5 νοσοκόμους και 6 τραυματίες. Χτύπησαν αδιάκριτα εκκλησίες και σχολεία.

Στις 9 Αυγούστου περί ώρα 23η οι Τούρκοι αποβίβασαν ατάκτους και πολεμικό υλικό στα Κόκκινα.

Στις 10 Αυγούστου η τουρκική αεροπορία πολυβόλησε την Πόλη Χρυσοχούς και υπερέπτατο Τηλλυρίας, Μόρφου, Λευκωσίας, Πενταδακτύλου, Ριζοκαρπάσου.

Η Τηλλυρία μετατράπηκε σε φλεγόμενη κόλαση. Οι εθελοντές κι οι εθνοφρουροί αμύνονταν του πατρίου εδάφους όπως μπορούσαν. Πολεμούσαν με περιορισμένα μέσα. Παλιά όπλα του Παγκοσμίου Πολέμου και κυνηγετικά κι έγραψαν με το αίμα τους μια νέα εποποιία στην Ελληνική ιστορία. Ο κόσμος μαχόταν και πέθαινε με ενθουσιασμό κι απαράμιλλη αυτοθυσία.

Οι νεκροί της εποποιίας

 >Πολίτες: Σπύρος Δημοσθένους 45 ετών, Κώστας Αγαπίου 28,Σάββας Νεοφύτου 23, Μιχαήλ Λαμπής 85 από τον Κ. Πύργο, Άντης Φιλήτας 28 από τη Μόρφου, Μαρτού Σοφοκλή 45 χρόνων και Κώστας Χαραλάμπους 8 από τα Πηγαίνια. Παύλος Μιχαηλάς 28 από την Αραδίππου, Γεώργιος Χαρ. Νεάρχου 20χρόνων, Ευριπίδης Χαραλάμπους 18 χρόνων, από την Έμπα, Ανδρέας Δ. Χαραλαμπίδης 20χρόνων από την Άρμου, Ανδρέας Χρυσοστόμου 30 χρόνων από το Κτήμα, Ανδρέας Μιχαήλ 23 χρόνων, Τηλέμαχος Χριστοδούλου 18 χρόνων, Ανδρέας Λόρδος, Γιαννάκης Ανδρέου, Στέφανος Σάββα 20 χρόνων, από το Πολέμι, Φρίξος Ανδρέου 22 χρόνων από το Ψάθι, Δημήτριος Μαυρογένης 52 χρόνων, γιατρός, Πανίκος Παστίδης 30 χρόνων, Κωστάκης Πενταλιώτης 30 χρόνων, Χριστόδουλος Θ. Αργυρού 26 χρόνων, Ανδρέας Χρυσοστόμου 30 χρόνων από το Κτήμα. Ανδρέας Χαρ. Ορφανίδης από τον Πωμό, Γιαννάκης Προδρόμου 20 χρόνων από τη Γεροσκήπου και Γεώργιος Χριστοδούλου από το Βαρώσι.

>Εθνοφρουροί: Ξενοφώντος Γεώργιος από τη Νήσου, Χαραλάμπους Παναγιώτης από το Έξω Μετόχι, Μιχαήλ Γρηγόρης από τη Μόρφου, Ζαβού Αναστάσιος από το Λευκόνοικο, Μιχαηλίδης Σάββας από τον Άγιο Παύλο, Απληκιώτης Γεώργιος από το Καϊμακλί, Νικολάου Γρηγόρης από την Ψημολόφου, Κοντού Παντελής από την Αραδίππου. Βραχίμης Μιχαήλ από την Ξυλοφάγου.Θεοφάνους Νικόλαος από την Ξυλοφάγου, Χριστοδούλου Σταυράκης από τη Νήσου, Γεωργίου Γεώργιος από την Ασγάτα, Πτωχόπουλος Χριστάκης από τη Λάρνακα,Παπάς Νικόλαος , υπολοχαγός, Δημητρίου Πολύκαρπος, λοχίας, Χριστοδούλου Γεώργιος, δεκανέας, από τον Στρόβολο, Ζαφειρίου Παναγιώτης, σημαιοφόρος, Προκοπίου Σπύρος, υποκελευστής Α. Τσίμπρης Νικόλαος, υποκελευστής Α, Ρήγας Νικόλαος, ναύτης, Μαράτος Παναγιώτης, ναύτης, Γεωργίου Λάζαρος, λοχίας, από την Αλαμινό, Στρουθίδης Ανδρέας, δεκανέας, από τη Λάρνακα, Θεορής Ανδρέας από την Άρμου και Ρούσος Ευάγγελος από τον Πωμό.