Για την σπατάλη τροφίμων και το αποτύπωμα που αφήνει πίσω της στον ήδη βεβαρυμμένο πλανήτη μας ακούμε και διαβάζουμε πολλά καθημερινά. Η Κύπρος δεν απέχει από τους δείκτες σπατάλης τροφίμων σε παγκόσμιο  επίπεδο. Μάλλον το αντίθετο!

Αναζητώντας μερικά στοιχεία επί του θέματος, γνωρίσαμε την ομάδα Zero Food Waste Cyprus και μερικούς από τους πλέον… αξιόμαχους εθελοντές πολεμιστές της σπατάλης τροφίμων στον τόπο μας. Μαζί τους κατεβήκαμε στο πεδίο της… μάχης, εκεί που κάθε Σάββατο στην αγορά του ΟΧΙ σώζουν εκατοντάδες κιλά φρούτα και λαχανικά που θα κατέληγαν στις χωματερές και τα διανέμουν σε ανθρώπους που τα χρειάζονται για να καλύψουν τις εβδομαδιαίες ανάγκες τους. Πως γίνεται η διαδικασία; Μερικοί από τους παραγωγούς που στήνουν πάγκους στην αγορά του ΟΧΙ, προσφέρουν στην ομάδα του Zero Food Waste Cyprus, φρούτα και λαχανικά τα οποία, είτε δεν προτιμούνται για λόγους «αισθητικής» από τους καταναλωτές, είτε μέχρι την επόμενη αγορά πρόκειται να χαλάσουν. Ακολούθως οι εθελοντές τα διαχωρίζουν σε βρώσιμα και μη για να διαθέσουν αυτά που είναι σε καλή κατάσταση και να κομποστοποιήσουν τα υπόλοιπα.

Πρώτος μας σταθμός λοιπόν η αγορά του ΟΧΙ στις 3 το απόγευμα, όταν πια οι επισκέπτες της αγοράς είχαν μειωθεί αρκετά και οι παραγωγοί μάζευαν σιγά – σιγά την πραμάτεια τους για να φύγουν. Εκεί συναντήσαμε μια μεγάλη ομάδα εθελοντών, να δουλεύουν σαν μελίσσι, ξεχωρίζοντας τα φρούτα και τα λαχανικά που τους έδωσαν οι παραγωγοί. Άλλοι είχαν αναλάβει την επικοινωνία με τους παραγωγούς και τη μεταφορά των κιβωτίων με τα «δώρα» των παραγωγών, προς το σημείο όπου βρίσκονταν συγκεντρωμένοι και δούλευαν οι εθελοντές.

Μετά τις απαραίτητες συστάσεις από την υπεύθυνη επικοινωνίας της ομάδας Δήμητρα Θεοδότου, με τους εθελοντές, ακολουθήσαμε τον Tamam, έναν νεαρό Σύρο, που όπως μας εξήγησε ζει τα τελευταία 15 χρόνια στη χώρα μας. Είναι ένας από τους υπεύθυνους στη διαδικασία που χρειάζεται να γίνει στην αγορά. Τα Σάββατα πηγαίνει από τις 13:30 στην αγορά για να διευθετήσει όσα χρειάζεται με τους παραγωγούς.

Πλέον όλοι όσοι προσφέρουν στην ομάδα τον γνωρίζουν και τον φωνάζουν μόνοι τους για να προσφέρουν ότι θέλουν στην ομάδα. Μαζί του και ο Αντώνης, άλλος ένας εθελοντής που επωμίζεται τα ίδια καθήκοντα. Τους ακολουθούμε για να γνωρίσουμε μερικούς από τους παραγωγούς και να ρωτήσουμε τη γνώμη τους. Όλοι όσοι συνομιλήσαμε, μίλησαν με τα καλύτερα λόγια για τη συνεργασία με την ομάδα του Zero Waste Cyprus και ιδιαίτερα για τις σχέσεις που ανέπτυξαν με την ομάδα.

Δίνουν με ευχαρίστηση όσα από τα προϊόντα τους θα μπορούσαν να διατεθούν, γνωρίζοντας ότι θα καταλήξουν αντί στις χωματερές αφού δεν θα είναι κατάλληλα για κατανάλωση μέχρι την επόμενη αγορά, σε ανθρώπους που τα έχουν πραγματικά ανάγκη. Εύλογα δημιουργείται το ερώτημα αν το σύνολο των παραγωγών που βρίσκονται στην αγορά του ΟΧΙ, έχουν υπόψη τους την πρωτοβουλία που συμβαίνει εκεί. Η απάντηση ήταν πως δεν είναι όλοι θετικοί προς αυτή την προσπάθεια. Υπάρχουν και αυτοί που την… αγνοούν και δεν έχουν δώσει ποτέ ούτε ένα φρούτο.

Η αντιμετώπιση των παραγωγών στη δράση της ομάδας

Αρκετοί παραγωγοί, όπως μας ανέφεραν οι ίδιοι, αντιμετώπισαν εξ αρχής τη δράση της πρωτοβουλίας πολύ θετικά. Το να προσφέρουν τα φρούτα και τα λαχανικά, μειώνεται ο δικός τους φόρτος εργασίας αφού τα φρούτα και τα λαχανικά που δωρίζονται στην ομάδα, θα χαλούσαν μέχρι την επόμενη αγορά ή δεν θα πωλούνταν λόγω της εμφάνισής τους. Δωρίζοντας τα στην ομάδα, δεν χρειάζεται να κάνουν τον κόπο να τα φορτώσουν και να τα επιστρέψουν στα χωράφια τους και στις αποθήκες τους απλώς και μόνο για να τα πετάξουν. Ταυτόχρονα, τους χαροποιεί το γεγονός ότι τα βρώσιμα φρούτα και λαχανικά που διασώζονται, δίνονται σε ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. 

Ένα από τα πράγματα που μας έκανε εντύπωση, είναι πως οι εθελοντές που πλαισιώνουν την ομάδα προέρχονται από διάφορες χώρες. Για παράδειγμα όταν επισκεφθήκαμε την αγορά συναντήσαμε εθελοντές φοιτητές από διάφορες χώρες που βρίσκονται στη χώρα μας για ένα χρόνο με το ευρωπαϊκό πρόγραμμα Erasmus και παρακολουθούν δράσεις που αφορούν τη βιωσιμότητα. Ήταν και γι αυτούς η πρώτη φορά που συμμετείχαν σε αυτή την προσπάθεια αλλά δούλεψαν σαν… από πάντα να ήταν μέλη της! Είδαμε ακόμη πρόσφυγες που βρίσκονται στη χώρα μας με το καθεστώς αιτητή ασύλου, να συμβάλλουν στην προσπάθεια μεταφέροντας τα βαριά κιβώτια από το ένα μέρος στο άλλο και φορτώνοντας τα αργότερα στα αυτοκίνητα.

Κινηθήκαμε ανάμεσά τους και παρακολουθήσαμε την όλη προσπάθεια, η οποία ήταν πραγματικά επίπονη. Ρωτήσαμε την άποψη ορισμένων οι οποίοι μας είπαν ότι προτιμούν να «χάσουν» το απόγευμα του Σαββάτου προσφέροντας για ένα σκοπό που συμβάλλει στο κοινό καλό παρά να μείνουν στον καναπέ του σπιτιού τους ή να πάνε για ένα καφέ με φίλους που θα μπορούσαν να τον πιουν και κάποια άλλη στιγμή.

Γύρω στις 16:00 όταν πια η αγορά κλείνει και οι παραγωγοί φεύγουν, η ομάδα των εθελοντών του Zero Food Waste Cyprus, φορτώνουν στα προσωπικά τους οχήματα τα κασόνια με τα φρούτα και τα λαχανικά και τα μεταφέρουν στην αυλή της αγγλικανικής εκκλησίας στη Λεωφόρο Βύρωνος στη Λευκωσία. Εκεί στήνουν το δικό τους aftermarket.

Επόμενος σταθμός μας η αυλή της Αγγλικανικής Εκκλησίας. Ακολουθούμε το κομβόι που αναχωρεί από την αγορά με τους εθελοντές και φτάνουμε κι εμείς μαζί τους εκεί για να παρακολουθήσουμε τη διαδικασία του aftermarket. Προς μεγάλη μας έκπληξη διαπιστώσαμε πως υπήρχαν εκεί αρκετοί άνθρωποι που περίμεναν καρτερικά τους εθελοντές. Σκέφτομαι πως τελικά οι άνθρωποι που έχουν σοβαρές ανάγκες στη χώρα μας είναι περισσότεροι απ’ όσους νομίζουμε για να περιμένουν να πάρουν φρούτα και λαχανικά να καλύψουν βασικές ανάγκες τροφής.

Από μακριά παρακολουθώ ένα κοριτσάκι με τη μητέρα του να συνομιλεί με τον Τamam. Σκέφτομαι πως είναι τακτικοί επισκέπτες στο after market και πια έχουν γνωριστεί. Λίγα λεπτά αργότερα τον βλέπω να κατευθύνεται προς το αυτοκίνητό του και να κατεβάζει έναν τεράστιο αρκούδο και τον χαρίζει στην μικρή… Ο ενθουσιασμός της… απερίγραπτος! Το χαμόγελο του Tamam ακόμη μεγαλύτερο. Κατεβάζει και δυο κέικ από το αυτοκίνητό του και τα κόβει σε κομμάτια και φιλεύει τους επισκέπτες.

Αφού ξεφορτώθηκαν τα κασόνια, στήθηκαν σε σειρά τα φρούτα και τα λαχανικά. Από τα πιο «βαριά» μέχρι τα πιο ελαφρά. Ο λόγος όπως μας εξήγησαν είναι όταν τοποθετούνται στις τσάντες να είναι τα «βαριά» στο κάτω μέρος για να μην πιέζουν τα υπόλοιπα μέχρι να μεταφερθούν στα σπίτια των ανθρώπων.

Στη συνέχεια δόθηκαν οι κατάλληλες οδηγίες στους εθελοντές, άλλωστε κάποιοι ήταν για πρώτη φορά εκεί, και μοιράστηκαν χαρτάκια στους παραλήπτες. Από τον αριθμό 1 μέχρι το 25 αφορούν οικογένειες, έτσι ώστε να ξέρουν οι εθελοντές ότι χρειάζεται να δώσουν περισσότερα προϊόντα και να κάνουν την ανάλογη διαχείριση των ποσοτήτων που έχουν στη διάθεσή τους.

Παρακολουθούμε από κοντά τη διαδικασία και ο Αντώνης μας εξηγεί πως λίγο πολύ τα πρόσωπα που βοηθούνται είναι γνωστά και η ομάδα φροντίζει να ικανοποιήσει στο μέτρο του δυνατού τις διατροφικές τους συνήθειες αφού προέρχονται από διαφορετικές χώρες, κουλτούρες κτλ. Μπορεί όπως μας εξήγησε, οποιοσδήποτε άνθρωπος έχει ανάγκη να πάει εκεί με την δική του τσάντα και οι εθελοντές θα φροντίσουν να τον εφοδιάσουν με ότι είναι διαθέσιμο σε φρούτα και λαχανικά. Κι ότι απ αυτά περισσεύει στο τέλος της δράσης, παραδίδονται σε οργανισμούς με τους οποίους το Zero Food Waste Cyprus βρίσκεται σε ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας και συνεργασίας, οι οποίοι θα τα αξιοποιήσουν για τις δικές τους ανάγκες.

Η… διάσωση σε αριθμούς

Για την ιστορία, εκείνο το Σάββατο, η ομάδα του Zero Food Waste Cyprus, διέσωσε 556 κιλά φρούτα και λαχανικά εκ των οποίων τα 101 κιλά οδηγήθηκαν σε κομποστοποίηση. Τα διασωθέντα προϊόντα προσφέρθηκαν σε 42 πρόσωπα (οικογένειες και μονήρεις) και κάλυψαν μερικές από τις εβδομαδιαίες ανάγκες τους σε φρούτα και λαχανικά.

Το πρώτο βήμα… με έμπνευση από ανάλογες δράσεις του εξωτερικού

Πίσω στο Φεβρουάριο του 2018, η ιδρύτρια του οργανισμού Zero Food Waste Cyprus, Αλεξία Καλουρκώτη, εμπνευσμένη από τις διεθνείς δράσεις στον τομέα της καταπολέμησης της σπατάλης τροφίμων, ήθελε να δράσει κάνοντας κάτι για τα ανεξέλεγκτα επίπεδα σπατάλης φαγητού στο νησί μας. Κατέβηκε λοιπόν στη λαϊκή αγορά του ΟΧΙ στη Λευκωσία και αφού συνομίλησε με τους τοπικούς παραγωγούς, μάζεψε όσα περισσότερα φρούτα και λαχανικά μπορούσε να χωρέσει στο αυτοκίνητό της.

Στη συνέχεια, σε συνεργασία με τον οργανισμό CARITAS, τα πρώτα φρούτα και λαχανικά που «διασώθηκαν» πριν καταλήξουν στις χωματερές, διανεμήθηκαν σε άτομα που τα είχαν ανάγκη. Έτσι λοιπόν καθιερώθηκε το Σάββατο ως η ημέρα συλλογής – διάσωσης λαχανικών από τους εθελοντές της πρωτοβουλίας και ακολούθως η διάθεσή τους σε πρόσωπα που τα είχαν ανάγκη.

Στα χρόνια που πέρασαν, μέχρι και σήμερα, η προσπάθεια και με την συμβολή των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης, μεγαλώνει ολοένα και περισσότερο σε έμψυχο δυναμικό που δρα εθελοντικά στις αγορές διασώζοντας φρούτα και λαχανικά, τα οποία διατίθενται σε ευάλωτα πρόσωπα που τα έχουν ανάγκη, αλλά και σε υπόσταση ως μια Μη Κυβερνητική Οργάνωση η οποία παρεμβαίνει όπου είναι δυνατόν για να ενημερώσει για την σπατάλη τροφίμων και το αποτύπωμα που αφήνει στο περιβάλλον.

Οι στόχοι της πρωτοβουλίας

«Ο κύριος στόχος της πρωτοβουλίας μας είναι η μείωση της σπατάλης τροφίμων και των αρνητικών επιπτώσεων που έχει στο περιβάλλον. Μέσω της πραγματοποίησης της δράσης μας έμπρακτα μειώνουμε αυτό το κοινωνικό πρόβλημα αφού τα φρούτα και λαχανικά που σώζουμε τα οποία είναι βρώσιμα καταναλώνονται ενώ αυτά που είναι μη βρώσιμα κομποστοποιουνται.

 Παρόλο που οι κύριοι στόχοι της πρωτοβουλίας μας είναι κατά κύριο λόγο περιβαλλοντικοί, δεν μπορούμε να παραλείψουμε το γεγονός ότι μέσω της δράσης μας ταυτόχρονα επιτυγχάνουμε την μείωση του προβλήματος της ασιτίας αφού τα βρώσιμα φρούτα και λαχανικά που σώζονται διανέμονται σε ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, κάθε χρόνο σχεδόν 1,3 δισεκατομμύρια τόνοι τροφής καταλήγουν στα σκουπίδια, παρ’ όλο που θα μπορούσαν να καταναλωθούν. Παράλληλα, 868 εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από ασιτία. Επομένως, η ποσότητα των τόνων τροφής που σπαταλούνται, θα μπορούσε να καλύψει τέσσερις φορές τις ανάγκες αυτών των 868 εκ. ανθρώπων που υποσιτίζονται» μας εξηγεί η Δήμητρα Θεοδότου, υπεύθυνη επικοινωνίας της Zero Food Waste Cyprus.

Οι δράσεις… σε αριθμούς

H Zero Food Waste Cyprus, αυτή τη στιγμή πραγματοποιεί δύο δράσεις. Η δράση Aftermarket πραγματοποιείται κάθε Σάββατο στην αγορά του ΟΧΙ στη Λευκωσία ενώ η δράση Wasteless Wednesdays πραγματοποιείται από το Μάρτιο του 2021 κάθε Τετάρτη στην κατεχόμενη Κερύνεια. Και στις δύο δράσεις οι εθελοντές διασώζουν λαχανικά που παίρνουν από τους παραγωγούς. Μεγάλο μέρος των διασωθέντων φρούτων και λαχανικών που είναι σε καλή κατάσταση διατίθενται σε ανθρώπους που τα έχουν ανάγκη. Όσα από αυτά δεν είναι βρώσιμα, διαχωρίζονται από τους ίδιους τους εθελοντές, καταλήγουν στη διαδικασία της κομποστοποίησης με δική τους ευθύνη. Ταυτόχρονα, οι εθελοντές συμμετέχουν σε διάφορες δράσεις και εκδηλώσεις άλλων οργανισμών και τοπικών οργανώσεων με σκοπό την ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας για την σπατάλη τροφίμων και τις επιπτώσεις της.

Οι εθελοντικές δράσεις της πρωτοβουλίας αποτυπώνονται σε ιδιαίτερα εντυπωσιακά στατιστικά τα οποία διατηρεί η ομάδα. Μέχρι στιγμής, από την αρχή της δράσης της το 2018, η Zero Food Waste Cyprus, κατάφερε να διασώσει περισσότερα από 71,000 κιλά φρούτων και λαχανικών τα οποία παραχωρήθηκαν σε περισσότερα από 9,000 πρόσωπα που τα είχαν ανάγκη. Ταυτόχρονα, περισσότερα από 4,000 κιλά φρούτα και λαχανικά που σώθηκαν αλλά δεν ήταν βρώσιμα έχουν κομποστοποιηθεί.

71 τόνοι φρούτα και λαχανικά διασώθηκαν από το 2018

H Zero Food Waste Cyprus, αυτή τη στιγμή πραγματοποιεί δύο δράσεις. Η δράση Aftermarket πραγματοποιείται κάθε Σάββατο στην αγορά του ΟΧΙ στη Λευκωσία ενώ η δράση Wasteless Wednesdays πραγματοποιείται από το Μάρτιο του 2021 κάθε Τετάρτη στην Κερύνεια. Και στις δύο δράσεις οι εθελοντές διασώζουν λαχανικά που παίρνουν από τους παραγωγούς. Μεγάλο μέρος των διασωθέντων φρούτων και λαχανικών που είναι σε καλή κατάσταση διατίθενται σε ανθρώπους που τα έχουν ανάγκη. Όσα από αυτά δεν είναι βρώσιμα, διαχωρίζονται από τους ίδιους τους εθελοντές, καταλήγουν στη διαδικασία της κομποστοποίησης με δική τους ευθύνη. Ταυτόχρονα, οι εθελοντές συμμετέχουν σε διάφορες δράσεις και εκδηλώσεις άλλων οργανισμών και τοπικών οργανώσεων με σκοπό την ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας για την σπατάλη τροφίμων και τις επιπτώσεις της.

Οι εθελοντικές δράσεις της πρωτοβουλίας αποτυπώνονται σε ιδιαίτερα εντυπωσιακά στατιστικά τα οποία διατηρεί η ομάδα. Μέχρι στιγμής, από την αρχή της δράσης της το 2018, η Zero Food Waste Cyprus, κατάφερε να διασώσει περισσότερα από 71,000 κιλά φρούτων και λαχανικών τα οποία παραχωρήθηκαν σε περισσότερα από 9,000 πρόσωπα που τα είχαν ανάγκη. Ταυτόχρονα, περισσότερα από 4,000 χιλιάδες φρούτα και λαχανικά που σώθηκαν αλλά δεν ήταν βρώσιμα έχουν κομποστοποιηθεί.

Εν ολίγοις… η σπατάλη τροφίμων και οι επιπτώσεις της

Σύμφωνα με μελέτες, περίπου 88 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων σπαταλούνται  κάθε χρόνο στην ΕΕ. Αυτό αντιστοιχεί σε περίπου το 20% του συνόλου των παραγόμενων τροφίμων. Τα τρόφιμα αυτά καταλήγουν στις χωματερές και λόγω της έλλειψης οξυγόνου δεν διαλύονται αλλά σαπίζουν με αποτέλεσμα να παράγεται μεθάνιο ένα αέριο του θερμοκηπίου πιο ισχυρό και από το διοξείδιο του άνθρακα. Ταυτόχρονα η σπατάλη τροφίμων, αλυσιδωτά έχει σαν συνέπεια τη σπατάλη νερού αλλά και άλλων φυσικών και χρηματικών πόρων.

Η αναγνώριση

Η πρωτοβουλία τα τελευταία χρόνια έχει πάρει τεράστια αναγνώριση από την τοπική κοινότητα και αγκαλιάζεται ολοένα και περισσότερο και μεγαλώνει με το έμψυχο δυναμικό της. Μάλιστα, πρόσφατα τιμήθηκε από την νεολαία του Κινήματος Οικολόγων με το περιβαλλοντικό βραβείο. Ωστόσο, αυτή η αναγνώριση θα ενίσχυε πολύ περισσότερο την προσπάθεια της ομάδας αν υπήρχε και από τον Δήμο και τις αρμόδιες υπηρεσίες για την κάλυψη μερικών από τις ανάγκες.  

Φωτογραφίες: Γιώργος Χριστοφόρου