Παραγωγική και ουσιαστική ήταν η κοινή συμμετοχή γονέων και των παιδιών τους 11-16 ετών, που κάθισαν ίσως για πρώτη φορά στο ίδιο θρανίο, στη σημαντική ημερίδα με τίτλο «ΜΑΖΙ μαθαίνουμε και καταπολεμούμε το ηλεκτρονικό έγκλημα 2023» στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας το Σάββατο 11 Φεβρουαρίου 2023 υπό την καθοδήγηση της καθηγήτριας δρος ∆έσπως Κτωρίδου, προέδρου του Τμήματος ∆ιοίκησης της Σχολής Διοίκησης Επιχειρήσεων. Η ημερίδα έγινε για πέμπτη χρονιά σε συνεργασία με το Τμήμα Εισδοχής  του Πανεπιστημίου Λευκωσίας στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρας Ασφαλούς Διαδικτύου 2023, υπό την αιγίδα του υπουργείου Παιδείας και του Γραφείου της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού. Πραγματοποιήθηκαν ταυτόχρονα δύο πρακτικά εργαστήρια ενημέρωσης για τους γονείς και τα παιδιά Δημοτικού και Γυμνασίου αντίστοιχα, μέσα από πραγματικά σενάρια με θέμα τη σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση παιδιών, με επίκεντρο τις δημοφιλείς για τους/τις έφηβους/ες, εφαρμογές Instagram και TikTok, με στόχο να ενδυναμωθεί η σχέση εμπιστοσύνης γονιού-παιδιού, ώστε ΜΑΖΙ να καταπολεμήσουν τους κινδύνους από κακή χρήση των συγκεκριμένων ψηφιακών εφαρμογών. 

Ομιλητές στα εργαστήρια ήταν δύο απόφοιτοι του Πανεπιστημίου Λευκωσίας – ο Παναγιώτης Τούμπας (Πληροφορικής) και η Ελένη Βενεκτή (∆ιοικητικής Πληροφοριακών Συστημάτων – MIS), που εργοδοτούνται στον κλάδο της Τεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας. Στη συνέχεια η δρ Κτωρίδου συντόνισε συζήτηση μεταξύ όλων των συμμετεχόντων γονέων και παιδιών, με προσκαλεσμένους στο πάνελ εκπρόσωπους του υπουργείου Παιδείας, της Αστυνομίας, του Συνδέσμου για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια (ΣΠΑΒΟ), του οργανισμού Hope for Children και της εταιρίας τεχνολογιών Πληροφορικής Huawei. 

Η συζήτηση και η ημερίδα γενικότερα, ανέδειξε τη μεγάλη σημασία της οικοδόμησης λειτουργικής σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ γονιών-παιδιών για την αναγνώριση και καταπολέμηση του ηλεκτρονικού εγκλήματος, αλλά και την ανάγκη για περισσότερη ψηφιακή εκπαίδευση κι επιμόρφωση των ενηλίκων, δεδομένου ότι διαπιστώνονται  ελλείμματα στη ψηφιακή γνώση πολλών γονιών, ενώ καταγράφεται κατακόρυφη αύξηση της διαδικτυακής σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών στην Κύπρο. «Πρέπει να βρούμε λύσεις και να γεφυρώσουμε το χάσμα μεταξύ των «ψηφιακών μεταναστών» που είναι οι γονείς, και των «ψηφιακών πολιτών» που είναι τα παιδιά, τα άτομα δηλαδή που γεννήθηκαν με το διαδίκτυο», όπως είπε χαρακτηριστικά στη διάρκεια της συζήτησης η εκπαιδευτική ψυχολόγος Παναγιώτα Χατζητοφή. 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: 

  Στοιχεία της Αστυνομίας που σοκάρουν…

Στη διάρκεια των δύο εργαστηρίων παρουσιάστηκαν από τους εκπαιδευτές Ελένη Βενεκτή και Παναγιώτη Τούμπα, πρόσφατα στατιστικά στοιχεία από την Υποδιεύθυνση Ηλεκτρονικού Εγκλήματος της Αστυνομίας «που σοκάρουν», όπως ανέφεραν. Αφορούν καταγγελίες και υποθέσεις που έφτασαν στην Αστυνομία (σ. σ. πόσες άραγε ΔΕΝ καταγγέλθηκαν;) το 2020 και το 2021. Το 2020 καταγγέλθηκαν συνολικά 190 υποθέσεις με 26 περιστατικά παιδικής πορνογραφίας με υλικό που στάλθηκε από το εξωτερικό, 39 περιστατικά πρόσκλησης σε παιδική πορνογραφία και 125 περιστατικά παιδικής πορνογραφίας. Το 2021 καταγγέλθηκαν συνολικά 214 υποθέσεις με 20, 69 και 125 περιστατικά αντίστοιχα. 

Υπενθυμίζουμε ότι στις 30 Σεπτεμβρίου 2020 είχε αρχίσει στην κοινοβουλευτική Επιτροπή Νομικών η συζήτηση της πολύ σημαντικής πρότασης νόμου της τότε βουλεύτριας του ΔΗΣΥ Ξένιας Κωνσταντίνου που κατατέθηκε εκ μέρους της κοινοβουλευτικής ομάδας του κόμματος για τροποποίηση του σχετικού νόμου του 2014 ώστε ο όρος «παιδική πορνογραφία» να αντικατασταθεί με τον όρο «υλικό σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης παιδιού» όπου αυτός αναφέρεται. Στην αιτιολογική έκθεση που συνοδεύει την πρόταση νόμου, η Ξένια Κωνσταντίνου ανέφερε μεταξύ άλλων ότι «το σεξουαλικό περιεχόμενο που απεικονίζει ένα παιδί, είναι μια μορφή σεξουαλικής κακοποίησης και ως εκ τούτου η πράξη αυτή δεν πρέπει να αποκαλείται «παιδική πορνογραφία», η οποία δεν είναι νόμιμη πράξη και δεν έχει επιτελεσθεί με τη συναίνεση του παιδιού. Στην πραγματικότητα το σεξουαλικό περιεχόμενο της φωτογραφίας ενός παιδιού, είναι αποτέλεσμα κακοποίησης και εκμετάλλευσης και όχι πορνογραφίας».

>>Οι 7 κίνδυνοι στο Instagram  

Όπως αναφέρθηκε στα δύο εργαστήρια της ημερίδας, «οι 7 μεγαλύτεροι κίνδυνοι στο Instagram  είναι το ακατάλληλο υλικό, ο διαδικτυακός εκφοβισμός (cyberbullying), οι κίνδυνοι απορρήτου, η ανεπιθύμητη προσοχή, η κοινή χρήση προσωπικών δεδομένων, οι ψευδαισθήσεις για την προσωπική εικόνα και η κοινωνική σύγκριση.

*Ακατάλληλο Υλικό: Η θλιβερή αλήθεια είναι ότι υπάρχει ακατάλληλο υλικό στο Instagram, δηλαδή εικόνες ή βίντεο ατόμων σε ενοχλητικές καταστάσεις, έως σεξουαλικού περιεχόμενου. Αυτό το είδος περιεχομένου μπορεί να είναι εξαιρετικά επιζήμιο, ειδικά για τους νέους που μπορεί να μην έχουν ακόμη αναπτύξει μια ισχυρή αίσθηση της ταυτότητας τους. Μπορεί να τους δημιουργήσει αισθήματα ντροπής, αμηχανίας και να επηρεάσει σοβαρά τη ψυχική τους υγεία.

*Διαδικτυακός εκφοβισμός: Η εφαρμογή επιτρέπει στους χρήστες να έχουν τον απόλυτο έλεγχο σε αυτά που δημοσιεύουν. Ορισμένοι το χρησιμοποιούν ως ευκαιρία να εκφοβίσουν άλλους για τη δική τους ψυχαγωγία. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε συναισθήματα κατάθλιψης, άγχους ίσως και σε κάτι πιο σοβαρό.

*Κίνδυνοι απορρήτου: Το Instagram είναι μια δημόσια πλατφόρμα όπου ο οποιοσδήποτε μπορεί να δει τις φωτογραφίες και τις αναρτήσεις σας. Οι άγνωστοι που κρύβονται μπορεί να χρησιμοποιήσουν αυτές τις πληροφορίες για πιο επιβλαβείς σκοπούς, π. χ. για να μάθουν τη διεύθυνση του σπιτιού, τον αριθμό τηλεφώνου σας, κάτι που μπορεί στη συνέχεια να οδηγήσει ακόμα και σε φυσικές απειλές. 

*Ανεπιθύμητη προσοχή: Όταν αρχίσετε να χρησιμοποιείτε το Instagram για πρώτη φορά, είναι πιθανό να λάβετε μεγάλη προσοχή από άλλους – ειδικά αν μοιράζεστε περιεχόμενο που συγκεντρώνει likes και κοινοποιεί. Αν και αυτό μπορεί να παρουσιάζεται ως καλό (και μπορεί να είναι), μερικοί άνθρωποι συχνά παρερμηνεύουν τις προθέσεις πίσω από αυτές τις αλληλεπιδράσεις. Δεδομένου ότι οι περισσότεροι χρήστες δημοσιεύουν μόνο κολακευτικές εικόνες του εαυτού τους, υπάρχει πάντα η πιθανότητα να αναζητούν επικύρωση ή ανταμοιβές μέσω αυτών των αναρτήσεων, προκειμένου να αισθάνονται καλύτερα για τον εαυτό τους.

*Δημοσίευση προσωπικών δεδομένων: Ένα πλεονέκτημα του Instagram είναι ότι σας επιτρέπει να μοιράζεστε εύκολα φωτογραφίες με την οικογένεια και τους φίλους σας. Το Instagram  είναι μια δημόσια πλατφόρμα κι αυτό σημαίνει ότι οποιοσδήποτε – συμπεριλαμβανομένων αγνώστων – μπορεί να δει τις φωτογραφίες και τις αναρτήσεις σας, χωρίς να χρειάζεται να εγγραφεί για λογαριασμό. Κάποιοι μπορεί να χρησιμοποιήσουν αυτές τις πληροφορίες για πιο επιβλαβείς σκοπούς σε βάρος σας.

*Ψευδαισθήσεις για την προσωπική μας εικόνα: Το Instagram έχει τη δυνατότητα να προκαλεί αρνητική εικόνα σώματος. Οι μη ρεαλιστικές απεικονίσεις της ανθρώπινης μορφής στα social media, μπορεί στην πραγματικότητα να έχουν πολύ αρνητικές επιπτώσεις στη ψυχική σας υγεία μακροπρόθεσμα. 

*Κοινωνική σύγκριση: Όταν αρχίσετε να συγκρίνετε τη ζωή σας (και τα πράγματα που δημοσιεύετε στο Instagram) με τις ζωές άλλων και ειδικά αν βλέπετε μόνο τα κορυφαία σημεία της ζωής άλλων ανθρώπων και όχι τα πραγματικά καθημερινά γεγονότα, μπορεί να νιώσετε συναισθήματα αμφιβολίας για τον εαυτό σας, ανεπάρκεια, ή και να οδηγηθείτε σε κατάθλιψη. Όλα αυτά επειδή συγκρίνετε τη ζωή σας με κάτι που δεν είναι πραγματικό». Συμπερασματικά οι εκπαιδευτές των εργαστηρίων συμβούλευσαν «να επιδεικνύουμε προσοχή για τις λεπτομέρειες που αποκαλύπτουμε σε κάθε μας φωτογραφία, να αποφεύγουμε να αποκαλύπτουμε και να δημοσιεύουμε γυμνές ή και ημίγυμνες φωτογραφίες μας, να ελέγχουμε τα ιδιωτικά προφίλ των παιδιών και να επιβλέπουμε συχνά και διακριτικά τις διαδικτυακές δραστηριότητες των παιδιών».

Εγκαρδίωση για τη βιωματική συμμετοχή

«Ήταν πολύ σημαντικό το ότι είχαμε την ευκαιρία να συμμετάσχουμε μαζί με τα παιδιά μας στην ημερίδα αυτή του Πανεπιστημίου Λευκωσίας και να μπορέσουμε να δούμε τι αντιλαμβάνονται για το φαινόμενο του ηλεκτρονικού εγκλήματος, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους τα ίδια τα παιδιά το ερμηνεύουν», ανέφερε στον «Φ» η Αντιγόνη Κωμοδίκη διευθύνουσα σύμβουλος του οργανισμού Junior Achievement Cyprus ειδικευμένου στην εκπαίδευση για την επιχειρηματικότητα των νέων, που παρευρέθηκε στην εκδήλωση μαζί με τον 10χρονο γιο της.

Πρόσθεσε τα εξής: «Το συνέδριο ήταν βιωματικό και τα παιδιά ενεπλάκησαν στη διαδικασία. Συζητήθηκαν έννοιες όπως πορνογραφικό υλικό, ηλεκτρονικές επιθέσεις, μηνύματα σεξουαλικού περιεχομένου με παραλήπτες τα παιδιά, διαδικτυακός εκφοβισμός και άλλα. Ήταν η πρώτη φορά που ήρθα σε επαφή με το πλαίσιο του ηλεκτρονικού εγκλήματος και αποσαφήνισα έννοιες. Είδα επίσης το παιδί μου να επεξηγεί πώς αντιλαμβάνεται κάποια πράγματα και την ομιλήτρια να τα ερμηνεύει εμπεριστατωμένα. Θεωρώ ότι τέτοιου είδους παρουσιάσεις θα ήταν καλό να γίνονται στα σχολεία, γιατί ενημερώνουν τα παιδιά για το φαινόμενο, ώστε αν τύχει να γίνουν θύματα (ή και θύτες) ηλεκτρονικού εγκλήματος, να γνωρίζουν πώς να το χειρίζονται». 

Με εγκαρδίωση μίλησε στον «Φ» και η καθηγήτρια Φιλολογίας Ράνια Λευκάτη που παρευρέθηκε στην ημερίδα μαζί με τη 13χρονη κόρη της και τον 11χρονο γιο της. «Ως γονέας θεωρώ σημαντική την πρωτοβουλία του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, αφού είχαμε την ευκαιρία να εκπαιδευτούμε μαζί με τα παιδιά μας για την αναγνώριση των κινδύνων που ελλοχεύουν στο διαδίκτυο, καθώς και για τους τρόπους αντιμετώπισής τους, μέσα από την προσπάθεια για την ανάπτυξη σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ γονέων και παιδιών», μας είπε. 

Στη διάρκεια της ημερίδας ο Γιάννης Προεστός ερευνητής σε ακαδημαϊκό ίδρυμα, που παρέστη στην εκδήλωση μαζί με τους δυο έφηβους γιους του, είπε μεταξύ άλλων ότι «πρέπει οι γονείς να αναπτύξουν με τα παιδιά τους από νωρίς όταν είναι μικρά, μια σχέση εμπιστοσύνης ώστε τα παιδιά να νιώθουν ελεύθερα να εκφράζονται όπως νιώθουν και ν’ αποκτούν σιγά σιγά αυτοπεποίθηση. Πρέπει – πρόσθεσε – ν’ αφιερώνουμε χρόνο στα παιδιά, να τα ακούμε και να τα ρωτούμε για όλα τα θέματα και όχι μόνο για τα κοινωνικά δίκτυα».

Γονείς που δεν γνωρίζουν και Γραμμές Βοήθειας

«Έχουμε καθημερινά παράπονα από ανήλικους και παρατηρούμε ότι οι γονείς δεν έχουν τις απαραίτητες γνώσεις για να βοηθήσουν τα παιδιά τους ή δεν ξέρουν ακριβώς τι συμβαίνει στο διαδίκτυο», ανέφερε στη συζήτηση ο Μιχάλης Νικολάου λοχίας στον Κλάδο Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος της Αστυνομίας. «Η δουλειά η δική μας – πρόσθεσε – είναι η ποινική διερεύνηση, αλλά οι γονείς και τα παιδιά θύματα χρειάζονται επιπρόσθετη ψυχολογική στήριξη. Εμείς  ενημερώνουμε το Σπίτι του Παιδιού με τη συγκατάθεση των γονιών, όπου τα παιδιά θύματα τυγχάνουν ψυχολογικής στήριξης. Η αδυναμία που εντοπίζουμε είναι ότι τα παιδιά θύτες δεν τυγχάνουν τέτοιας στήριξης και για την περίπτωση τους ενημερώνουμε τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας». 

Σύμφωνα με τον Σωκράτη Μυλωνά επιθεωρητή Πληροφορικής Μέσης Εκπαίδευσης στο υπουργείο Παιδείας, «η ουσία του προβλήματος είναι ο φόβος των παιδιών να αναφέρουν στους γονείς τους διαδικτυακή θυματοποίησή τους, γιατί θεωρούν την αντίδραση των γονιών τους, πιο μεγάλο πρόβλημα από την πιθανή δημοσίευση μιας ακατάλληλης φωτογραφίας τους στο διαδίκτυο. Έχουμε σήμερα στην ημερίδα – είπε – γονείς ευαισθητοποιημένους, αλλά τί γίνεται με τους άλλους γονείς που δεν έχουν σχέση εμπιστοσύνης με τα παιδιά τους, που δεν έχουν το χρόνο, ούτε και γνωρίζουν τι κάνουν τα παιδιά τους με το διαδίκτυο;». Στο hacking, την ηλεκτρονική παράνομη πρόσβαση έκανε αναφορά στην παρέμβαση της η Μαρίλιαν Τζιοβάννη κάτοχος μεταπτυχιακού στην Εγκληματολογία. «Επισημαίνω – είπε μεταξύ άλλων – ότι πλέον τα παιδιά θεωρούν το hacking κάτι σπουδαίο, αλλά είναι και αυτό ποινικό αδίκημα». 

Η Κριστίνα Παντελή λειτουργός στον οργανισμό Hope for Children που υπερασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα των παιδιών και προσφέρει αφιλοκερδώς υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης σε οικογένειες και παιδιά, αναφέρθηκε στην τηλεφωνική Γραμμή Βοήθειας 1466 και στη νέα συμβουλευτική τηλεφωνική Γραμμή 116111 αποκλειστικά για παιδιά και εφήβους που λειτουργεί σε συνεργασία με το ΣΠΑΒΟ. Από το ΣΠΑΒΟ η λειτουργός Ελένη Καραολή μίλησε επίσης για τις τηλεφωνικές Γραμμές όπου τα παιδιά «μπορούν άμεσα να μιλήσουν και να τους ακούσουν ειδικά εκπαιδευμένα άτομα» όπως η Γραμμή 1440.

«Sexting», «grooming» και «sextortion»

«Θα πρέπει να μας ανησυχήσει η αύξηση των περιστατικών σεξουαλικής παρενόχλησης, περιλαμβανομένου του «sextortion» (οικονομικός εκβιασμός και απειλές για να μην κοινοποιηθεί υλικό σεξουαλικού περιεχομένου), του «grooming» (αποπλάνηση ανηλίκων από ενήλικες) και του «sexting» (μη συναινετική χρήση υλικού σεξουαλικού περιεχομένου), ανέφερε στη συζήτηση η σχολική ψυχολόγος Παναγιώτα Χατζητοφή εκπρόσωπος της Υπηρεσίας Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας  του υπουργείου Παιδείας και μέχρι πρόσφατα εκπαιδευτική λειτουργός στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, υπεύθυνη του Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου Κύπρου – CyberSafety – το οποίο συντονίζει το Ινστιτούτο εκ μέρους του υπουργείου Παιδείας. 

Πρόσθεσε ότι «στο πλαίσιο των δράσεων του Κέντρου, λειτουργεί η Γραμμή Βοήθειας και Καταγγελιών 1480 που παρέχει υπηρεσίες συμβουλευτικής και υποστήριξης για την ασφαλή, υπεύθυνη και ηθική χρήση του διαδικτύου». Υπενθυμίζουμε ότι σε συζήτηση στη Βουλή τον Νοέμβριο 2022, η κυρία Χατζητοφή αναφέρθηκε στο διαδικτυακό φαινόμενο «sexting», δηλαδή την ανταλλαγή φωτογραφιών και μηνυμάτων μεταξύ εφήβων με κυρίως σεξουαλικό περιεχόμενο, που αποτελεί ποινικό αδίκημα όταν κοινοποιείται χωρίς τη συναίνεση του θύματος και θα πρέπει να τυγχάνει χειρισμού από την Αστυνομία. Μίλησε επίσης για περιστατικά «sextortion» όπου άτομα κοινοποιούν σεξουαλικό περιεχόμενο και μετά δέχονται οικονομικό εκβιασμό και απειλές για να μην κοινοποιηθεί το υλικό. 

«Συχνά – είπε – τα παιδιά απευθύνονται σε τηλεφωνικές Γραμμές Βοήθειας ή ενδεχομένως στους εκπαιδευτικούς, γιατί τους εμπιστεύονται. Και θέλουμε και τους γονείς να περιληφθούν στα άτομα που τα παιδιά εμπιστεύονται. Το διαδίκτυο είναι ένα εργαλείο με θετική δύναμη που μπορεί να βοηθήσει τη ζωή μας, αντί να τη δυσκολεύει και θέλουμε τα παιδιά να μιλούν γι’ αυτό, εφόσον έχουμε μαζί τους ανοικτό δίαυλο επικοινωνίας».