Θεωρώντας δεδομένο ότι η μουσική και ο πολιτισμός συσχετίζονται άμεσα με τις κοινωνικές εξελίξεις ανά το παγκόσμιο, μπορούμε με ασφάλεια να τεκμηριώσουμε συμπεράσματα που αφορούν όλους εμάς αλλά και τους γύρω μας, σε σχέση με τη μουσική και την ψυχική μας υγεία.
Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, χρησιμοποίησαν τα διαστήματα των ήχων και τη θεωρία της μουσικής για να θεσπίσουν τους δικούς τους κανόνες αναφορικά με τον τρόπο λειτουργίας της Πολιτείας. Η Πολιτεία δε, χρησιμοποίησε τη μουσική και τις τέχνες για την ευδαιμονία των πολιτών της. Γνωρίζουμε ότι η μουσική από μόνη της, μπορεί να δημιουργήσει πολλά και διάφορα συναισθήματα όπως θλίψη, χαρά, θυμό κ.ά. βάσει του ηχητικού αποτελέσματος δηλαδή του ρυθμού, της κλίμακας, της αρμονίας, της έντασης, του τονικού ύψους, των οργάνων κτλ.
Και μπορεί όλα αυτά να φαίνονται εκτός θέματος, αλλά είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε μέσα και από πολλές επιστημονικές μελέτες για την πολυεπίπεδη επίδραση και τη δύναμη της μουσικής πάνω στην ψυχοσύνθεση του ανθρώπου. Όπως επηρεάζουν και οι πολιτικές και κοινωνικοοικονομικές την ψυχοσυναισθηματική μας κατάσταση.
Μέσα από την ενασχόλησή μου με τις επιστήμες της Μουσικής και της Ψυχολογίας, αλλά και με την εκπαιδευτική μου ιδιότητα, μπορώ να αναγνωρίσω και να προτείνω με περισσότερη βεβαιότητα από κάθε άλλη φορά και πέραν πάσης αμφιβολίας ότι και αυτή την περίοδο, όπως και την περίοδο του Covid, η μουσική μπορεί να διαδραματίσει ένα καταλυτικό ρόλο στην ψυχική μας υγεία. Οι μέρες του εγκλεισμού και των περιοριστικών μέτρων λόγω του κορωνοϊού επηρέασαν άμεσα και έμμεσα την ψυχολογία και την διάθεση τόσο των μικρών παιδιών, μαθητών και εφήβων όσο και των ενηλίκων. Ο επιτακτικός εγκλεισμός, αλλά και οι συνεχόμενες εξελίξεις και αλλαγές δυσκόλεψαν τόσο την καθημερινότητά μας όσο και την πνευματική μας υγεία.
Η επιστήμη της ψυχολογίας και οι ψυχολόγοι σε όλο τον κόσμο θεωρούσαν και θεωρούν ως απολύτως φυσιολογικό επακόλουθο την κοινωνική απομόνωση μετά από τις αγχωτικές διαδικασίες που είχαν ως γενεσιουργό πηγή τα μέτρα που έλαβαν οι κυβερνήσεις ανά το παγκόσμιο. Οι συμβουλές στήριξης της κοινότητας των ψυχολόγων για λειτουργία κανονικότητας τόσο κατά την περίοδο του εγκλεισμού όσο και σήμερα είναι απολύτως αναγκαίες όσο ποτέ άλλοτε. Η αλληλεγγύη και η στήριξη μεταξύ μας θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Δεδομένη πρέπει να είναι και η θέληση για επιστροφή στην προηγούμενη καθημερινότητά μας. Το ζητούμενο είναι στη μετά Covid εποχή να παραμείνουμε όσο το δυνατόν ενεργοί με δραστηριότητες που θα βοηθούν στην πνευματική και ψυχική μας ηρεμία. Ενεργοί, λοιπόν, με κάθε δυνατό τρόπο και όχι παθητικοί δέκτες των σημερινών δεδομένων. Η αίσθηση για αληθινή επαφή με την πραγματικότητα καθώς και με τον περίγυρο της καθημερινότητάς μας είναι εξίσου αναγκαία και η σύνδεση αυτή μπορεί να επιτευχθεί έχοντας πρόσβαση στην τέχνη της μουσικής. Είτε ακούγοντας μουσική στο σπίτι ή στο αυτοκίνητο, είτε παρακολουθώντας μια συναυλία, είτε συμμετέχοντας σε μια μουσική δραστηριότητα, σε μια χορωδία είτε με την ενεργό παρουσία σε μια μπάντα.
Όσο κουραστική και να είναι η τηλεκπαίδευση ή και η επιστροφή στην καθημερινότητα, με συνεχόμενες ώρες διδασκαλίας για τους μαθητές και τους φοιτητές, μπορεί να μετατραπεί και σε ένα μονοπάτι χαλάρωσης και αυτογνωσίας. Ακόμα και η τηλεργασία των ενηλίκων την μετά – Covid περίοδο, μπορεί να είναι ανώδυνη και ανακουφιστική μέσα από μια μουσική ακρόαση, ανεξαρτήτως μουσικών επιλογών. Με τη μουσική ακρόαση μπορεί κανείς να αποφορτίσει το κλίμα που επικρατεί γύρω του και να δώσει στον εαυτό του, με αυτό τον τρόπο ψυχολογικές ανάσες. Μπορεί να μειώσει την ένταση και την αγωνία που περιβάλλει την καθημερινότητα και να δει τα γεγονότα και την πραγματικότητα με διαφορετικό τρόπο. Είναι μια προτεινόμενη λύση για ουσιαστική επικοινωνία, τόσο με τον εαυτό μας με την ατομική ακρόαση, αλλά και με τους γύρω μας μοιράζοντας τις επιλογές μας σε μια ομαδική ακρόαση. Είναι ένας ουσιαστικός τρόπος σύνδεσης με συμμαθητές, συμφοιτητές, φίλους και φίλες ή με τις οικογένειές μας.
Για όσους ασχολούνται με τη μουσική, μαθητές, σπουδαστές, φοιτητές ή και επαγγελματίες η ενασχόληση με τη μουσική είναι ένας τρόπος για να παραμείνουν παραγωγικοί διατηρώντας πάντα στο μυαλό τους τον στόχο τους έχοντας καλλιτεχνικό και επαγγελματικό κίνητρο κατά τη διάρκεια των σημερινών εξελίξεων όπως ακριβώς συνέβη και κατά την καταπιεστική περίοδο του κορωνοϊού. Οι συνεχείς ακροάσεις και η συνεχής μελέτη νέων έργων μπορεί να φέρει τα πιθανά αποτελέσματα οδηγώντας έτσι κάθε μέρα ακόμη πιο κοντά στον τελικό στόχο που ο καθένας έχει διαλέξει.
Κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου, ή και κατά τη διάρκεια των οικιακών εργασιών, τόσο για τους μικρούς όσο και για τους μεγάλους, η μουσική μπορεί να βοηθήσει και να οδηγήσει στην αποβολή του άγχους. Η συνειδητή μουσική ακρόαση, μπορεί να απορροφήσει την όποια ψυχολογική ένταση. Στο ενδιάμεσο των μαθημάτων ή όποιας άλλης εργασίας και όπου επιτρέπεται, ακόμη μέσω του κινητού ή μέσω του υπολογιστή, η ακρόαση ενός αγαπημένου τραγουδιού επιβάλλεται διανθίζοντας έτσι τα ολιγόλεπτα διαλείμματα με ήχους γνωστούς και χαρούμενους. Η επιλογή της μουσικής ακρόασης βεβαίως είναι αποκλειστική επιλογή του καθενός από εμάς είτε αφορά συγκροτήματα του χθες και του σήμερα, είτε αφορά κλασική μουσική, είτε τις καινούργιες τάσεις της μουσικής βιομηχανίας.
Αυτό που μπορεί να ευχαριστεί τον κάθε ακροατή είναι η ίδια η μουσική πρόταση και η μαγεία της μουσικής αφού μέσα από την ηχητική ατμόσφαιρα μπορεί να επικοινωνήσει με τα συναισθήματά του. Το να βρίσκεται κανείς υπό καθεστώς συνεχόμενου άγχους είναι σίγουρα πολύ δύσκολο και τα διέξοδα είναι προσωπικό θέμα και επιλογή του καθενός. Η μουσική μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά για να αισθανθεί κανείς καλύτερα. Η αυτοθεραπεία σε αυτή τη δύσκολη χρονική περίοδο, με όλες τις πολιτικές και παγκόσμιες εξελίξεις που αφορούν τόσο την παγκόσμια κοινότητα αλλά κυρίως εμάς στην Κύπρο είναι ευθύνη όλων μας, αλλά και του καθενός προσωπικά να φροντίσει για την προσωπική, αλλά και για την κοινωνική του υγεία και της οικογένειάς του. Με τη μουσική μπορεί κανείς να διατηρήσει την ισορροπία του και την εσωτερική του ψυχική δύναμη. Πρόκειται για μια διαδικασία που γίνεται χωρίς την απαραίτητη μουσική γνώση γιατί η ίδια η μουσική από μόνη της παρέχει αυτή τη βαθιά εσωτερική δύναμη μέσα από τη μελωδία, τον ρυθμό και την αρμονία. Αυτή η εσωτερική δύναμη κυρίως όσον αφορά την ελληνική μουσική δισκογραφία πηγάζει άμεσα από τον στίχο και κατά δεύτερο λόγο με τη μουσική.
Όσο περισσότερο διαρκεί η πίεση αυτή και ειδικά όσο πλησιάζει ο χειμώνας, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η ψυχολογική επιβάρυνση. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, η κρίση που έχει φέρει μαζί της η μετά-Covid19 εποχή και ο πόλεμος στην Ουκρανία, είτε περάσει σύντομα είτε αργήσει θα πρέπει να βρει δυνατούς εμάς και τα παιδιά μας ώστε η επόμενη μέρα να είναι βασισμένη στην πνευματική και σωματική μας υγεία, με όσο το δυνατόν λιγότερες απώλειες.
Ενίσχυση της συναισθηματικής άμυνας
Μέσα από τη μουσική ακρόαση μπορούμε να ρυθμίσουμε τη διάθεση και την αυτοδιαχείριση των συναισθημάτων μας τονώνοντας τις στιγμές της χαράς και της ηρεμίας. Η ψυχαγωγική ακρόαση συγκεκριμένων έργων μπορεί να επιβεβαιώσει τη δύναμη της μουσικής. Ακούγοντας για παράδειγμα τη Σονάτα 448 για δύο πιάνα ή τη Σονάτα για πιάνο Κ545 του Μόζαρτ μπορεί κανείς να αλλάξει τις σκέψεις και τη διάθεσή του ενισχύοντας τις συναισθηματικές του άμυνες. Ακόμα περισσότερο, αν εκτός από τη μουσική ακρόαση περάσει στη μουσική πράξη οποιασδήποτε μορφής μουσικής δημιουργώντας κάτι δικό του ή αναπαράγοντας ένα απλό τραγούδι με λίγες συγχορδίες. Έτσι μπορεί να περάσει από την πιεστική καθημερινή κατάσταση που βιώνει κανείς σε μια λυτρωτική καθαρτική διεργασία. Ακόμη και για όσους η ενασχόλησή τους με τη μουσική δεν βασίζεται σε επαγγελματική βάση είναι σε θέση και μπορούν να ακούσουν ή να παίξουν μουσικά όργανα για να νιώσουν απελευθερωμένοι απαλλάσσοντας έτσι τον εαυτό τους από κάθε αρνητικότητα που τυχόν τους περιβάλλει.
*Καθηγητής Μουσικής στην Μέση Εκπαίδευση και κάτοχος (MSc) στην εκπαιδευτική ψυχολογία. Ασχολείται με την ερευνητική και συγγραφική δραστηριότητα που αφορά τις θεραπευτικές επιδράσεις της μουσικής σε σωματικό, νοητικό και ψυχικό επίπεδο.
