Πολλοί γονείς λειτουργούν πιο εφηβικά από τους εφήβους

Η εφηβεία είναι μια από τις πιο δύσκολες, αν όχι η δυσκολότερη περίοδος στο δρόμο προς την ενηλικίωση ενός ατόμου.

Την ίδια ώρα που καλείται να βρει τη θέση του στον κόσμο έχει να αντιμετωπίσει τους γονείς του, τον κοινωνικό του περίγυρο και πάνω από όλα τον ίδιο του τον εαυτό. Και στις μέρες μας η εφηβεία είναι σαφώς πιο πολύπλοκη σήμερα απ’ ό,τι σε άλλες εποχές. Αφενός οι κοινωνικές αλλαγές και αφετέρου η μεγάλη χρήση του διαδικτύου έχουν επηρεάσει σε τεράστιο βαθμό τον τρόπο που νιώθουν και αντιδρούν τόσο οι έφηβοι όσο και οι γονείς.

Μπορούν οι γονείς να τα βγάλουν πέρα με τα έφηβα παιδιά τους; Τι πρέπει να κάνουν για να επιβιώσουν; Ας μην απελπιζόμαστε, υπάρχουν λύσεις απαντά στην συνέντευξή της στον Φιλελεύθερο η Σοφία Ανδρεοπούλου, ψυχολόγος –παιδοψυχολόγος και συγγραφέας του βιβλίου «Εφηβεία, η μεγάλη έκρηξη» (Εκδόσεις Διόπτρα).

Αν και αναγνωρίζει πόσο δύσκολο είναι οι γονείς να κρατούν την ψυχραιμία τους απέναντι σε ένα παιδί που έχει χάσει τη δική του, η ειδικός τους συστήνει να δείχνουν αυτοσυγκράτηση. «Όταν υπάρχει μια διαφωνία ή μια κακή συμπεριφορά εκ μέρους του εφήβου, οι γονείς συγκρατούνται, δεν αντιδρούν σπασμωδικά. Παίρνουν μερικές βαθιές ανάσες, ηρεμούν και κερδίζουν χρόνο για να σκεφτούν πώς είναι καλύτερο να αντιδράσουν πριν κάνουν οτιδήποτε, ενώ επιπλέον διατυπώνουν τις διαφωνίες σαν να είναι προβλήματα στα οποία θα πρέπει να συνεργαστούν γονείς και έφηβοι για να βρουν λύση».

Σύμφωνα με την Σοφία Ανδρεοπούλου ο μέσος έφηβος μέσος έφηβος βιώνει τριών ειδών καταστάσεις: αυτές που ζει μέσα στο σπίτι, αυτές που ζει στο σχολείο, και αυτές που ζει με τους συνομηλίκους του, είτε δια ζώσης είτε διαδικτυακά. Ακροβατώντας ανάμεσα σε όλα αυτά τα παιδιά έχουν να αντιμετωπίσουν την επικριτική στάση των γονιών τους, ένα εκπαιδευτικό σύστημα που πολλές φορές είναι αδιάφορο και κακό, εκφοβισμό, βία μοναξιά και απόρριψη.

Η βελτίωση της επικοινωνίας και κατά συνέπεια της σχέσης μεταξύ των γονιών και των εφήβων είναι σημαντική. «Η καλή σχέση ανάμεσα στους γονείς και στο παιδί τους είναι το πιο σημαντικό εργαλείο, το πιο πολύτιμο δώρο. Μόνο μέσα από την καλή σχέση μπορούμε να τα στηρίξουμε, να τα καθοδηγήσουμε, να τα βοηθήσουμε όταν περνούν δύσκολα», κατέληξε η Σοφία Ανδρεοπούλου.

-Τι σημαίνει εφηβεία σήμερα;

-Εφηβεία σήμερα σημαίνει πολλές λέξεις από Α: ανασφάλεια, άγχος, αντιδραστικότητα, αναζήτηση, απογοήτευση, ανία. Η εφηβεία είναι εξ ορισμού η περίοδος κατά την οποία το παιδί προετοιμάζεται για να λειτουργήσει ως αυτόνομος ενήλικας. Προσπαθεί να διαφοροποιηθεί, να βρει τα δικά του πατήματα, να διαμορφώσει τη δική του προσωπικότητα. Είναι λοιπόν φυσιολογικό να αμφισβητεί τους ενήλικες γύρω του, να αντιδρά, να αναζητά δικούς του τρόπους να λειτουργεί. Και είναι επίσης φυσικό να νιώθει ανασφάλεια και σύγχυση, αφού τα πάντα στο σώμα αλλά και στην εικόνα του μεταβάλλονται διαρκώς.

-Πόσο διαφορετική είναι στις μέρες μας η εφηβεία σε σχέση με τις παλαιότερες γενιές;

Κατά τη γνώμη μου, είναι δύο πράγματα αυτά που διαφοροποιούν τη σημερινή εφηβεία από τις παλιότερες εποχές: η στάση των γονιών και το διαδίκτυο. Σε παλιότερες γενιές, οι γονείς των εφήβων είχαν συνήθως μια σταθερή στάση ως προς τους κανόνες, ένα σταθερό σύστημα αξιών και οι έφηβοι αντιδρούσαν σε αυτό, το αμφισβητούσαν και έκαναν τη δική τους αναζήτηση, γνωρίζοντας όμως πως υπάρχει κάτι σταθερό στη ζωή τους, στο οποίο μπορούν να στηριχτούν όταν το χρειαστούν. Σήμερα, οι γονείς των εφήβων, στις περισσότερες χώρες έχουν βιώσει πολλές πιέσεις και απογοητεύσεις λόγω των διαρκών κρίσεων. Συχνά είναι εξουθενωμένοι, αγχωμένοι, οργισμένοι, απογοητευμένοι και οι ίδιοι. Επιπλέον, είναι μπερδεμένοι λόγω των διαρκών κοινωνικών μεταβολών ως προς το τι είναι αποδεκτό και τι δεν είναι, ποια πράγματα πρέπει να επιβάλλουν και ποια όχι. Έτσι, πολλοί γονείς λειτουργούν πιο εφηβικά από τους εφήβους τους, και αυτό κάνει τους εφήβους να νιώθουν πως δεν μπορούν να στηριχτούν σε εκείνους. Όταν και ο έφηβος και ο γονιός του είναι εξίσου μπερδεμένοι και ανώριμοι, τότε η κατάσταση γίνεται τρομακτική.

-Μπορείτε να μας μιλήσετε περισσότερο για το ρόλο που παίζει το διαδίκτυο σε όλα αυτά που βιώνουν οι έφηβοι;

-Το διαδίκτυο είναι ένα σπουδαίο εργαλείο, αν το χρησιμοποιεί κανείς σωστά, αλλά δυστυχώς οι έφηβοι σπάνια το κάνουν αυτό. Έτσι, το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καταλήγουν να γίνονται συχνά όπλα που στρέφονται εναντίον των ίδιων των εφήβων και τους βλάπτουν. Μέσα από το διαδίκτυο έρχονται σε επαφή με πληροφορίες, ιδέες και εικόνες που συχνά είναι εξαιρετικά ακατάλληλες ή ψεύτικες, επηρεάζονται από βλαβερές συνήθειες ή μόδες που επικρατούν σε άλλες κοινωνίες, σχηματίζουν στο μυαλό τους εσφαλμένα πρότυπα. Επιπλέον, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κάνουν τους εφήβους να νιώθουν άσχημα γιατί συγκρίνουν τη δική τους ζωή με τις υποτιθέμενες ζωές άλλων που προβάλλουν ψεύτικες εικόνες χλιδής και ευτυχίας. Για να μην αναφερθώ στον κίνδυνο ηλεκτρονικού εκφοβισμού και ηλεκτρονικής διαπόμπευσης, πράγμα που αποτελεί διαρκή απειλή για όλους τους εφήβους. Οι έφηβοι δεν διαθέτουν τα πνευματικά εργαλεία, τις δεξιότητες που απαιτούνται για να μην επηρεαστούν από όλα αυτά, για να τα φιλτράρουν και  να επιλέξουν. Και δυστυχώς, οι γονείς, με τη διαρκή γκρίνια, τις παρατηρήσεις και τους καβγάδες, καταφέρνουν να βρίσκονται μόνιμα σε κόντρα με τους εφήβους, οπότε δεν μπορούν ούτε να τους καθοδηγήσουν ούτε να τους προστατεύσουν από τις νοσηρές επιρροές.

-Πώς έχει επηρεάσει η πανδημία τη συμπεριφορά των νέων και των εφήβων; Υπάρχει αλλαγή στη συμπεριφορά τους μετά την υγειονομική κρίση αλλά και τις μετέπειτα συνέπειές της;

-Η πανδημία και οι συνακόλουθοι εγκλεισμοί σίγουρα μας έχουν επηρεάσει όλους, μικρούς και μεγάλους. Στην ελληνική κοινωνία, αλλά και σε πολλές άλλες κοινωνίες, αυτό ενδεχομένως να συμβαίνει και με την Κύπρο, υπάρχει μια αύξηση στα περιστατικά βίας, στους καβγάδες, στις αντικοινωνικές συμπεριφορές, ακόμα και στις δολοφονίες, που είναι πιθανό να συνδέεται με την πανδημία. Βέβαια, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί σε αυτές τις ερμηνείες γιατί είναι αυθαίρετες. Όταν βλέπω έναν έφηβο να καβγαδίζει στον δρόμο με συνομηλίκους του ή να απειλεί άλλους με μαχαίρι, δεν μπορώ να ξέρω με βεβαιότητα ποιοι παράγοντες τον οδήγησαν εκεί. Ωστόσο, μοιάζει ασφαλές να πούμε ότι λόγω του εγκλεισμού η χρήση του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αυξήθηκε πολύ και αυτό σίγουρα μας έχει επηρεάσει όλους, πάνω απ’ όλα τους εφήβους.

-Έχετε έρθει σε επαφή με πολλούς εφήβους. Ποιες είναι οι πιο συνηθισμένες καταστάσεις που βιώνουν οι μέσοι έφηβοι σήμερα, οι οποίες είτε τους αναστατώνουν είτε τους προκαλούν άγχος και οποιαδήποτε άλλα αρνητικά συναισθήματα;

-Η αλήθεια είναι πως κάθε έφηβος είναι διαφορετικός και ζει σε διαφορετικές συνθήκες, οπότε δεν είναι εύκολο να ομαδοποιήσουμε τις καταστάσεις που βιώνουν. Ωστόσο, θα έλεγα πως ο μέσος έφηβος βιώνει τριών ειδών καταστάσεις: αυτές που ζει μέσα στο σπίτι, αυτές που ζει στο σχολείο, και αυτές που ζει με τους συνομηλίκους του, είτε δια ζώσης είτε διαδικτυακά. Το πιο συνηθισμένο πρόβλημα για τους εφήβους στο σπίτι είναι η επικριτική στάση των γονιών τους. Οι περισσότεροι γονείς εφήβων νομίζουν πως αν καθημερινά γκρινιάζουν ή φωνάζουν για το ίδιο πράγμα θα καταφέρουν να το αλλάξουν. Αυτό φυσικά δεν ισχύει. Απλώς καταστρέφουν τις σχέσεις με τους εφήβους τους, οι έφηβοι εξοργίζονται μαζί τους και γίνονται πιο απόμακροι, πιο αντιδραστικοί και πιο δυστυχισμένοι.

Στο σχολείο, οι έφηβοι έρχονται συχνά σε επαφή με εκπαιδευτικούς που είναι κουρασμένοι και απογοητευμένοι μαζί τους. Επειδή πάντα κάποιοι μαθητές είναι αδιάφοροι ή ασεβείς ή κάνουν φασαρία, μεγάλος μέρος των μαθημάτων αναλώνεται σε γκρίνιες και φωνές. Δυστυχώς, κανείς δεν πείθει τους μαθητές ότι έχουν να κερδίσουν κάτι από το μάθημα και το διάβασμα στο σπίτι. Έτσι, τα μαθήματα συχνά καταντούν αδιάφορα ή βαρετά, και πολλοί έφηβοι καταλήγουν σταδιακά να βλέπουν αρνητικά την οποιαδήποτε προσπάθεια για μόρφωση. «Γιατί να μάθω ιστορία;» αναρωτιούνται. «Σε τι θα μου χρησιμεύσει;»

Με τους συνομηλίκους τους, οι έφηβοι βιώνουν μόνιμο άγχος. Καθώς οι φιλίες δεν είναι σταθερές και οι συμμαχίες μεταβάλλονται, οι έφηβοι συχνά νιώθουν ανασφάλεια, μοναξιά, απόρριψη. Ο εκφοβισμός είναι στην ημερήσια διάταξη, καθώς οι στατιστικές δείχνουν ότι οι περισσότεροι έφηβοι κάποια στιγμή έχουν εκφοβιστεί ή έχουν εκφοβίσει, και νέα είδη εκφοβισμού αναδύονται, όπως ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός και οι καβγάδες στον δρόμο. Τα τελευταία δύο χρόνια φαίνεται πως αρκετοί έφηβοι τριγυρίζουν σε πλατείες, δρόμους και γήπεδα με στόχο να εκδηλώσουν βία και αυτό δεν συμβαίνει, όπως παλιότερα, σε υποβαθμισμένες περιοχές, αλλά συχνά σε αστικές γειτονιές και μεγαλοαστικά προάστια.

-Στο βιβλίο σας «Εφηβεία, η μεγάλη έκρηξη» (Εκδόσεις Διόπτρα) μιλάτε για το πώς θα μετατρέψουμε το ναρκοπέδιο της εφηβείας σε ένα ωραίο λιβάδι. Τι διαφορετικό κάνουν οι γονείς που οι οικογένειές τους την περίοδο της εφηβείας των παιδιών τους δεν θυμίζουν ναρκοπέδιο; Ποια είναι η συμπεριφορά ή η τακτική που πετυχαίνει καλύτερα αποτελέσματα και λιγότερο εκρηκτικές σχέσεις;

-Οι γονείς που καταφέρνουν να έχουν μια καλή σχέση με τους εφήβους τους συνήθως κάνουν τα παρακάτω:

• Διατηρούν την ψυχραιμία τους και δείχνουν αυτοσυγκράτηση. Δηλαδή, όταν υπάρχει μια διαφωνία ή μια κακή συμπεριφορά εκ μέρους του εφήβου, συγκρατούνται, δεν αντιδρούν σπασμωδικά. Παίρνουν μερικές βαθιές ανάσες,  ηρεμούν και κερδίζουν χρόνο για να σκεφτούν πώς είναι καλύτερο να αντιδράσουν πριν αντιδράσουν.

• Έχουν θετική στάση απέναντι στους εφήβους τους. Τους φέρονται με ευγένεια, βλέπουν τα θετικά τους στοιχεία, τους λένε καλά λόγια.

• Διατυπώνουν τις διαφωνίες σαν να είναι προβλήματα στα οποία θα πρέπει να συνεργαστούν γονείς και έφηβοι για να βρουν λύση.

• Λειτουργούν ως θετικά πρότυπα. Δείχνουν στην πράξη τις συμπεριφορές που θα ήθελαν να έχουν οι έφηβοί τους (π.χ. εκφράζουν με συγκρατημένο τρόπο τον θυμό τους, κλείνουν και οι ίδιοι τα κινητά τους και δεν το απαιτούν μόνο από τους εφήβους κ.ά.).

• Δίνουν μια θετική εικόνα για τη ζωή. Δείχνουν στους εφήβους πως υπάρχουν αξίες, υπάρχουν αξιόλογοι άνθρωποι, υπάρχουν ιδέες στις οποίες αξίζει να πιστέψουν.

-Και στην περίπτωση που υπάρχουν εντάσεις, ποια είναι τα βήματα που πρέπει να κάνουν οι γονείς των εφήβων ώστε το κλίμα μέσα στο σπίτι να σταματήσει να είναι πολεμικό;

-Νομίζω πως εμείς οι γονείς συχνά παρασυρόμαστε από την αντιδραστικότητα των εφήβων και μπαίνουμε σε μια κόντρα μαζί τους. Αυτή η κόντρα είναι καταστροφική και πρέπει να τη σταματήσουμε. Για να μην είναι πολεμικό το κλίμα, εμείς πρέπει να φερόμαστε με ευγένεια και θετικότητα, άσχετα πώς φέρεται ο έφηβος. Ας υποθέσουμε ότι ο γιός μου, μου ζητάει κάτι, του λέω «όχι» και μετά αρχίζει να μου μιλάει άσχημα και να με βρίζει. Προφανώς δεν θα του το επιτρέψω, αλλά δεν πρέπει και να παρασυρθώ και να κάνω το ίδιο. Μπορώ να πάρω δυο βαθιές ανάσες για να συγκρατηθώ, και να πω κάτι σαν: «Καταλαβαίνω ότι απογοητεύτηκες γιατί δεν έγινε αυτό που ήθελες, και έχεις κάθε δικαίωμα να θυμώνεις, αλλά δεν μπορείς να με βρίζεις, όπως κι εγώ δεν σε βρίζω. Θα πάω στο άλλο δωμάτιο γιατί δεν θέλω να καβγαδίσω μαζί σου. Όταν ηρεμήσεις, έλα να συζητήσουμε και να βρούμε μαζί κάποια λύση».

-Πώς μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν τους εφήβους να διαχειριστούν τις πιέσεις των συνομηλίκων και την επιρροή τους;

-Οι γονείς πολύ συχνά με ρωτούν κάτι τέτοιο και ποτέ δεν τους αρέσει η απάντησή μου. Λυπάμαι που το λέω, αλλά δεν νομίζω πως μπορούμε ως γονείς να κάνουμε κάτι άμεσα για τις σχέσεις και την επιρροή των συνομηλίκων. Αν πούμε ευθέως στον έφηβό μας «μην κάνεις παρέα με τον τάδε» ή «μην ακούς τι λέει ο δείνα», το μόνο που θα πετύχουμε θα είναι να θυμώσουν μαζί μας και είναι πιθανό να μας πάνε κόντρα και να κάνουν το αντίθετο από αυτό που τους λέμε. Σύμφωνα με την εμπειρία μου, το καλύτερο είναι να μη σχολιάζουμε καθόλου τους φίλους και τους συνομηλίκους τους, ακόμα και αν οι ίδιοι τους σχολιάζουν αρνητικά.

Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι έμμεσο. Μπορούμε να τους φερόμαστε με καλό τρόπο, ώστε να μάθουν να φέρονται και οι ίδιοι καλά και να απαιτούν το ίδιο από τους συνομηλίκους τους. Μπορούμε να συζητάμε μαζί τους και να ακούμε τις απόψεις τους, ώστε να νιώθουν πως έχουν αξία και να αποκτήσουν αυτοεκτίμηση. Μπορούμε να τους ενθαρρύνουμε να αναπτύσσουν επιχειρήματα, να έχουν κριτική ικανότητα, να φιλτράρουν τις συμπεριφορές των άλλων και να επιλέγουν για τον εαυτό τους τι θεωρούν σωστό να κάνουν και τι όχι.

-Πώς μπορεί μέσα από την καθημερινή τριβή να κτιστεί μια καλή σχέση μεταξύ γονιών και παιδιών, ώστε όταν περάσει η εφηβεία να στρωθεί ο δρόμος για τη συνέχεια;

-Πράγματι, η καλή σχέση ανάμεσα στους γονείς και στο παιδί τους είναι το πιο σημαντικό εργαλείο, το πιο πολύτιμο δώρο. Μόνο μέσα από την καλή σχέση μπορούμε να τα στηρίξουμε, να τα καθοδηγήσουμε, να τα βοηθήσουμε όταν περνούν δύσκολα. Πώς μπορούμε λοιπόν να χτίσουμε μια καλή σχέση; Πρώτα απ’ όλα, με όσα είπαμε πιο πάνω: ψυχραιμία, αυτοσυγκράτηση, ευγένεια, συνεργατικότητα, θετικότητα.

Ύστερα, διατηρώντας μια ευχάριστη ατμόσφαιρα στο σπίτι. Είναι σπουδαίο να προσπαθούμε να υπάρχει θετικό κλίμα και να περνάμε καλά μαζί. Σε αυτό βοηθάει να δείχνουμε ενδιαφέρον για τα δικά τους ενδιαφέροντα (π.χ. να ρωτάμε για τις μουσικές που τους αρέσουν, να παίζουμε κάποιο παιχνίδι μαζί τους, να βλέπουμε αγώνες μαζί τους). Επίσης, να συζητάμε για γενικού ενδιαφέροντος πράγματα χωρίς να θυμώνουμε όταν διαφωνούμε. Και να επιστρατεύουμε το χιούμορ μας. Δεν χρειάζεται να τα παίρνουμε όλα πολύ σοβαρά. Ας χαλαρώσουμε λίγο και ας κάνουμε κάποιο αστείο, ας γελάσουμε μαζί τους, αλλά όχι σε βάρος τους.

Η καλή στάση και η ευχάριστη διάθεση είναι τα δύο θεμέλια πάνω στα οποία μπορεί να εδραιωθεί μια καλή σχέση ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας. Ας αφήσουμε λίγο στην άκρη την γκρίνια για όλα όσα δεν είναι τέλεια και ας εστιάσουμε σε όλα τα καλά που έχουμε. Ας μοιραστούμε την αγάπη και τη χαρά με την οικογένειά μας. Η καλή διάθεση είναι μεταδοτική. Αντί να αφήσουμε τον έφηβο να μας μεταδώσει αρνητικότητα ή αντιδραστικότητα, μπορούμε να του/της μεταδώσουμε εμείς θετικότητα και συνεργατικότητα. Μπορούμε να δείξουμε στους εφήβους μας ότι χαιρόμαστε που υπάρχουν στη ζωή μας και ότι μαζί μπορούμε να λύνουμε τα προβλήματά μας, ώστε να ζούμε όλοι καλύτερα.